سد سیوند و آثار تاریخی

دیروز درجایی خواندم که “راه تاریخی پاسارگاد و آرامگاه کوروش در اثر ابگیری سد سیوند در استان فارس به زیر آب می رود”.خواستم اطلاعات بیشتری به دست بیاورم که نتیجه آن،مطالب زیر شد:

1- سنگ نبشته‌اى بر مزار کوروش واقع در پاسارگاد از زبان خودش و به این مضمون قرار دارد: «اى رهگذر هر که هستى و از هر کجا که بیایى ، مى‌دانم سرانجام روزى بر این مکان گذر خواهى کرد. این منم، کوروش، شاه بزرگ، شاه چهارگوشه جهان، شاه سرزمین ها، برخاک اندکى که مرا در برگرفته رشک مبر، مرا بگذار و بگذر.»

2- محوطه تاریخى پاسارگاد نخستین پایتخت هخامنشیان در ۷۰ کیلومترى شمال تخت جمشید و در سه کیلومترى جاده شیراز- آباده قرار دارد.

در این مجموعه باستانی آثار تاریخی و باستانی ارزشمندی جای دارد که از مهمترین آنها می توان به آرامگاه کوروش، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، آرامگاه کمبوجیه و تل تخت اشاره کرد.

سال ۶۹۱ پیش از میلاد پارس ها که همراه سپاه عیلامى ها جنگیدند، شاه عیلام براى شکرگزارى از سلاحى که از پارس ها دریافت کرده بود، اجازه داد تا پارس‌ها به قلمرو فرمانروایى او بکوچند. در هر حال لوح هاى دیوانى به دست آمده از شوش حکایت از آن دارد که پارس ها حدود سال ۶۸۵ پیش از میلاد در سراسر عیلام سکونت داشتند. به این ترتیب پارس ها به سرزمینى دست یافتند که در تحولات بعدى به میهن همیشگى آنها تبدیل شد. سرزمینى که کوروش در سال ۵۵۵ پیش از میلاد از آن جا با تصرف پاثارگاد، دژمانى که از طریق مولفان یونانى به پاسارگاد مشهور شد، به فرمانروایى مادها پایان داد و نخستین سنگ بناى امپراتورى بزرگ پارس را نهاد. در مجموعه پاسارگاد، آرامگاه کوروش نخستین بنایى است که در بدو ورود به محوطه با آن روبه رو مى شویم. بنایى سنگى – هرمى که شش ردیف پلکان مرتفع بازدیدکننده را از سطح دشت به اتاقک بالایى سازه راهنمایى مى کند. نام پاسارگاد به عنوان مهمترین طایفه و عشیره پارسیان که شاهان هخامنشى از تیره آنان هستند، ریشه این نام را نیز به پسرگدیا گرزگران رسانده اند. اگر چنین نام گذارى درست تلقى شود، پاسارگاد را باید یکى از مهمترین اقامتگاه هاى هخامنشیان به شمار آورد.

تنگه 18 کیلومتری بلاغی در فاصله 14 کیلومتری از محوطه ثبت جهانی پاسارگاد در استان فارس جای گرفته و بخشی از چشم‌انداز پاسارگاد محسوب می‌شود. این تنگه به اعتقاد کارشناسان محل عبور راه شاهی مهم‌ترین راه باستانی کشور است که به دستور داریوش هخامنشی ساخته شده است.

3- ساخت سد سیوند از سال 1371 در تنگه بلاغی روی رودخانه و بدون هیچ استعلامی از سازمان میراث فرهنگی شروع شده است. فاصله دهانه اصلی سد تا آثار و سازه‌های اصلی محوطه پاسارگاد نزدیک به 17 کیلو‌متر و فاصله خط پایان آبگیری دریاچه تا سازه‌های اصلی و آرامگاه کوروش حدود 9 کیلو‌متر است.

دیروز خبرگزاری میراث فرهنگی به نقل از جلال جامعی معاون برنامه ریزی سازمان آب منطقه فارس و مجری طرح سیوند،نوشت:” سد سیوند با ارتفاع 5/1826 از سطح دریا با بالاترین سیلاب محتمل که هر ده هزار سال ممکن است ا تفاق بیفتد هم اگر سرریز شود 40 متر پایین تر از سطح پاسارگاد است .به عبارتی دیگر طبق فاصله آخرین رقوم آبگیری بلاترین تراز دریاچه تا پایه و پی پاسارگاد بیش از 40 متر اختلاف ارتفاع دارد و پی پاسارگاد 45 متر با لا تر از رقوم آب گیری سد سیوند است .

به گفته جامعی پاسارگاد با فاصله 9 کیلومتری از بالاترین رقوم آب گیری سیوند هیچ خطری آن را تهدید نمی کند مگر با آمدن طوفان نوح. علاوه بر این که این سد حتی باعث افزایش آب های زیر زمینی نمی شود.”

به این ترتیب به نظر می‌رسد خبر به زیر آب رفتن آرامگاه کوروش و خود پاسارگاد درست نباشد.ولی قطعا 129 اثر باستانی تنگه بلاغی با ادامه عملیات آبگیری سد سیوند به زیر آب خواهد رفت.بعلاوه فاصله کم دریاچه سد با محوطه پاسارگاد و بالا رفتن رطوبت محیط باعث تشدید فرسایش بناهای پاسارگاد خواهد شد.

4-از زمان اعلام خبر تهدید اثرهای باستانی منطقه زمان زیادی می‌گذرد و این خبر دیروز منتشر نشده است.اولین خبری که من با یک جستجوی در این زمینه پیدا کردم به دی ماه سال گذشته برمی‌گردد و به “ترجمه‌ای”! که روزنامه ایران از یکی از مقالات روزنامه گاردین انجام داده بود.به نظر می‌رسد خارجیان به دایه‌های مهربانتر از مادر بناها و آثار باستانی ما تبدیل شده‌انند.پیشتر از این هم انگلیسیها اعلام کرده بودند که در صدد ساخت فیلمی بر پایه زندگی کوروش هستند.

5- تنگه بلاغی و پاسارگاد تنها اماکن باستانی نیستند که به علت فعالیتهای سدسازی تهدید می‌شوند،با جستجوی کلمه غرق در سایت خبرگزاری میراث فرهنگی نتایج جالبی را پیدا کردم.

6- متاسفانه پاره‌ای از سایتها هم در این میان قصد بهره‌گیری سیاسی از موضوع را دارند.در این میان به گواهی جستجو در اینترنت واکنش وبلاگستان به این قضیه بسیار ناچیز بوده است.گویا”جو گیر” شدن هم یک سنت نانوشته در میان اهالی وبلاگستان  شده است ودر حالی که چندی پیش وبلاگستان فارسی در اقدامی هماهنگ و با پتیشن و بمباران گوگلی و بهره‌گیری از فلش و نوشته‌های متعدد در قبال تغییر نام خلیج فارس از سوی مجله نشنال جئوگرافیک واکنش نشان داد،این بار عکس‌العمل وبلاگستان بسیار ناچیز است.می‌توانید اندکی نوشته‌ها را در اینجا و اینجا و اینجا ببینید.یک پتیشن هم برای اعتراض به زیر اب رفتن آثار تنگه بلاغی در حال شکل گرفتن است ،که می توانید نام خود را به آن اضافه کنید.

7- سال گذشته، پس از حدود یک سال هشدارهاى دوستداران میراث فرهنگى، با آب‌گیرى سدکارون۳ درمنطقه خوزستان، تعداد زیادى از آثار و یادگارهاى کوچ نشینى و استقرار در دوره عیلامى به زیر آب رفت و سازمان میراث فرهنگى و گردشگرى هنگامى وارد عرصه شد که فرصت کافى براى نجات آثار یادشده ازدست رفته بود.

8- طی چند سال گذشته در کشور‌های باستانی جهان برخی از سد‌ها در کنار رود‌خانه‌ها و محوطه‌های باستانی به منظور توسعه اقتصادی و تامین آب ساخته شده‌اند. اما این سد‌ها موجب به خطر افتادن بسیاری از محوطه‌های باستانی جهان شده است. کارشناسان جهان نیز با توجه به اهمیت طرح‌های عمرانی و اقتصادی کشور نجات بخشی محوطه‌های تاریخی را آغاز کرده اند که از آن جمله می‌توان به سد «اسوان» در مصر اشاره کرد. کشور مصر برای ادامه روند توسعه اقتصادی و عمرانی کشور خود و حفظ میراث فرهنگی کمیته جهانی را به رهبری یونسکو تشکیل داد و با کمک کارشناسان جهانی طی یک عملیات بسیار گسترده معابد نوبی را از خطر غرق شدن نجات داد. گاهی اوقات حتی می‌توان بقایای یک معماری یا گور و یا یک سازه را با جابجایی، از خطر غرق شدن نجات داد. چنانکه در چین هنگام ساخت سد در محل «معبد وشو» این بنا را با دو بار جابجایی نجات دادند.

9- هم اکنون چهار تیم مشترک از فرانسه –آلمان- لهستان و ژاپن با همکاری ایران در این تنگه مشغول بررسی و نجات‌بخشی این محوطه‌ها هستند.اما در حالی که 4 سال زمان برای عملیات نجات آثار فراوان این محوطه ارزیابی می‌شود،تنها 6 ماه زمان باقی مانده است. طبق برنامه‌ اعلام شده از سوی وزارت نیرو سد سیوند بهمن ماه امسال آبگیری می شود.نوع عملیات نجات و بودجه ای که برای آن تخصیص یافته هم سوالات زیادی را مرح می‌کند.