روزنامه‌نگاری شهروندی
«روزنامه‌نگاری شهروندی» ، یکی از مباحثی بود که من
مدت‌ها بود ، می‌خواستم در مورد آن پستی داشته باشم. امروز بالاخره فرصتی پیش آمد ،
پستی در مورد آن بنویسم:
به طور خلاصه فرایندی که در آن خوانندگان اخبار تبدیل به
تهیه‌کنندگان و ویرایشگران اخبار شوند ، روزنامه‌نگاری شهروندی یا Citizen
Journalism نامیده می‌شود.
تاریخچه : در انتخابات ریاست جمهوری
سال 1988 آمریکا مردم به رسانه‌ها و اطلاعات منتشره از سوی آنها بی‌اعتماد
شدند. در این میان تعدادی از روزنامه‌نگاران سعی کردند با محوریت قرار دادن "برای
مردم“ به مسایل مورد علاقه مردم بپردازند. لیکن به علت فقدان امکانات امروزی این
رویه جدید جایگاه خود را از دست داد اما چندی بعد و با رشد فناوری و اینترنت روح
تازه‌ای در روزنامه‌نگاری شهروندی دمیده شد.
در سال 1999 در سیاتل آمریکا نخستین مرکز رسانه‌ای مستقل (IMC) راه اندازی شد.
این امر در واکنش به نشست WTO در این شهر بوجود آمد .مخالفین تصور می‌کردند که تنها
راه نفوذ به رسانه‌های عمومی و دیده شدن حضور و بستن خیابان‌ها است. اما بعد با یک
پوشش 60 ثانیه‌ای مواجه شدند که پلیس را در حال متفرق کردن نشان می‌داد، آن هم بی
آنکه علت اصلی مخالفت و تجمع ایشان انعکاسی داشته باشد. این موضوع تفکر طراحی مدل
جدید رسانه‌ای را به وجود آورد تا بتوانند مستقلاً صدای خود را منعکس کنند. به این
ترتیب روزنامه‌نگاری توسط مردم آغاز شد ولی این بار به لطف وجود فناوری کار به شکل
دیگری جلو رفت.
-------
علت و عوارض مشکل پزشکی از چیست؟
چندین سال است که شاهد پیدایش و حضور سایت‌هایی مثل دیگ هستیم ،
سایت‌هایی که می‌کوشند کاربران عادی را در تهیه و ایجاد اخبار و «مهم» کردن آنها
سهیم کنند. اگر تا دیروز تیتر یک شدن یک خبر و انتخاب عکس صفحه اول به عهده سردبیر
یک نشریه خبری بود ، دیگر به یاری سایت‌هایی مثل دیگ ، این خود کاربران هستند که با
رأی‌های خود تصمیم می‌گیرند ، چه لینک و خبری را «داغ» کنند.
روزنامه‌نگاری شهروندی یک طیف است : لایه‌های مختلف
روزنامه‌نگاری شهروندی :
روزنامه‌نگاری شهروندی سطوح مختلفی دارد و اشخاص و سایت‌های
مختلفی هم‌اکنون در این لایه‌ها و سطوح به فعالیت می‌پردازند:
1- کامنت هم نوعی مشارکت است : ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین
لایه روزنامه‌نگاری شهورندی در قالب کامنت و ابراز نظر بازدیدکنندگان یک سایت
نمایان می‌شود. این کامنت‌ها میتوانند به نوعی مکمل مقاله اصلی باشند و کامنت‌گذار
می‌تواند در آنها موضوعی را که به فکر نویسنده اصلی نرسیده است ، خاطرنشان کند.
هم‌اکنون تعداد کمی از سایت‌های معتبر خبری ، اجازه گذاشتن کامنت را به
بازدیدکنندگان می‌دهند. شاید هراس از کامنت‌هایی که با سیاست کلی گردانندگان
سایت‌های خبری متفاوت باشد و یا ترس از کامنت‌های چالش‌برانگیز دلیل اصلی عدم
استقبال همه سایت‌ها باشد.
2– مقاله‌های مکمل در کنار مقاله اصلی : در لایه دوم
روزنامه‌نگاری ، مقاله‌های مکمل قرار می‌گیرند. در این سطح ، روزنامه‌نگاران
حرفه‌ای یک سایت ، مقاله اصلی را می‌نویسند و به همه بازدیدکنندگان یا منتخبی از
آنها اجازه داده می‌شود ، مقاله‌های مکمل را بنویسند.
3- روزنامه‌نگاری مشارکتی یا اپن سورس : در این سطح از
روزنامه‌نگاری شهروندی ، نویسنده حرفه‌ای یک مقاله برای نوشتن مقاله اصلی از دانش و
نظرات خوانندگان خود استفاده می‌کند. این مشارکت می‌تواند به روش‌های مختلف صورت
بگیرد ، مثلا نویسنده می‌تواند پیش‌نویس مقاله خود را در اختیار خوانندگان قرار
بدهد تا آنها نکاتی به آن بیفزایند. یا مثلا هنگام مصاحبه با یک فرد مشهور یک
نویسنده می‌تواند از خوانندگانش بخواهد موضع و سؤالات مصاحبه را تعیین کنند.
بعد از تکمیل مقاله ، نویسنده در انتهای مقاله از کسانی که به
او کمک کرده‌اند تقدیر می‌کند و یا مبلغی به آنها پرداخت می‌شود.
4- وبلاگ‌ها و محتواهای تولید شده توسط شهروندان در کنار
سایت خبری : وبلاگ‌ها ابزار ارزان و سهل الوصولی برای انتشار افکار و عقاید
هستند. بعضی از سایت‌های خبری به اشکال مختلف از این ظرفیت وبلاگستان برای غنی کردن
سایت خبری خود استفاده می‌کنند:
– یک سایت خبری می‌تواتند از وبلاگ‌نویس‌های مستعد دعوت کند تا به صورت پاره‌وقت
برایشان مقاله بنویسند.
– یک سایت خبری می‌تواند یک سرویس وبلاگ‌نویسی جانبی ایجاد کند که به خوانندگانش
امکان وبلاگ‌نویسب بدهد.
– یک سایت خبری می‌تواند یک ابزار جمع‌آوری کننده آخرین پست‌های وبلاگ‌های منتخب
ایجاد کند و انگاه در کنار آخرین مقالات اصلی سایت ، پست‌های مرتبط ان وبلاگ‌ها را
به نمایش بگذارد.
– یک سایت خبری می‌تواند از تعدادی از وبلاگ‌نویس‌های مشهور دعوت کند که وبلاگی در
زیرمجموعه دومین سایت داشته باشند. در این نوع مشارکت سایت خبری از اشتهار و اعتبار
نویسنده اصلی برای مطرح کردن خود استفاده می‌کند.
سایت‌های رویترز ، یاهو و CNN مدتی است
که امکان ارسال عکس‌ها و ویدئوهای کاربران خود را فراهم کرده‌اند. عکس‌های و
ویدئوهای برتر ، در این سایت‌ها منتشر می‌شود. سایت رویترز و یاهو قسمت‌های به نام
You Witness News دارند (+
و+)
، سایت CNN قسمتی به نام
I-Report دارد.
5- شفاف کردن عملکرد «اتاق‌های خبری» از طریق وبلاگ‌نویسی :
یک مؤسسه خبری از تعدای از خوانندگانش دعوت می‌کند در جریان مراحل آماده کردن و
پردازش اخبار قرار بگیرند و در مورد آن وبلاگ بنویسند. به این ترتیب فعالیت
اتاق‌های خبری شفاف می‌شود.
6- سایت‌های مستقل روزنامه‌نگاری شهروندی (نسخه ویرایشی) :
در سطوح قبلی روزنامه‌نگاری شهروندی ، نوشته های شهروندان ، حداکثر مکمل و به نوعی
چاشنی نوشته های روزنامه‌نگاران حرفه‌ای بودند. اما در این سطح از روزنامه‌نگاری ،
سایت‌هایی وجود دارند که تنها از نوشتههای شهروندان استفاده می‌کنند. گردانندگان
این سایت البته ، نوشته‌ها را به شیوه‌های مختلف ویرایش می‌کنند : نوشتههای
جالب‌تر را به صفحه اول می‌آورند ، اشکالات گرامری را اصلاح می‌کنند و جلوی نوشته
های نامناسب را می‌گیرند.
MyMissourian ،
WestportNow ،
iBrattleboro.com
و
Greensboro (N.C.) News & Record YourNews نمونه‌های
از این سایت‌ها هستند.
7- سایت‌های مستقل روزنامه‌نگاری شهروندی ( نسخه
ویرایش‌نشده) : در این سطح از روزنامه‌نگاری شهروندی ، دیگر ویرایش گردانندگان
سایت هم صورت نمی‌گیرد. تنها برای جلوگیری از منتشر شدن پست‌های نامناسب ، در زیر
هر نوشته ، لینکی برای ارسال تخلف پیشبینی شده است. پست‌های نامناسب با این مکانیسم
حذف می‌شوند.
Backfence.com ،
GoSkokie ،
GetLocalNews.com ،
NewWest و
DailyHeights.com
نمونه‌های از این نوع روزنامه‌نگاری شهروندی هستند.
8- نسخه چاپی آثار نویسندگان شهروند در کنار انتشار اینترنتی
: در این سطح نسخه چاپی نوشتههای روزنامه‌نگاران شهروند هم منتشر می‌شود. بعضی
از روزنامه‌ها به صورت هفتگی یا روزانه و یا مستقل نوشتههای روزنامه‌نگاران
شهورند را چاپ و توزیع می‌کنند.
MyTown ،
Neighbors ،
Northwest Voice
، YourHub و
Bluffton Today
نمونه‌هایی از این نوع روزنامه‌نگاری شهروندی هستند.
9 – ترکیب کردن روزنامه‌نگاری شهروندی و روزنامه‌نگاری
حرفه‌ای : بهترین مثال این نوع روزنامه‌نگاری سایت کره‌ای
Oh my
News است. شاید موفق‌ترین سایتی که در زمینه
روزنامه‌نگارش شهروندی فعال بوده است را بتوان همین سایت دانست. «هم اکنون نزدیک
به 7 سال از راه اندازی سایت کره‌ای oh my news می گذرد. نیروهای اصلاح طلب در کره
جنوبی به دلیل آنکه بیشتر رسانه‌ها در اختیار محافظه‌کاران بود با راه اندازی این
سایت سعی کردند تا مردم را با خود همراه کنند. در این سایت مردم می توانند خبر
بنویسند و از اخبار یکدیگر مطلع شوند.»
این سایت 38 هزار خبرنگار شهروند دارد. در کنار این تعداد
خیره‌کننده نویسنده شهروند ، تعدادی خبرنگار حرفه‌ای هم فعالیت می‌کنند. نوشته های
رونامه‌نگاران شهروند 70 درصد اخبار سایت را تشکیل می‌دهد و 30 درصد مابقی را
نوشتههای ژرنالیس‌های حرفه‌ای تشکیل می‌دهد.
البته هر نوشته‌ای در سایت oh my news پذیرفته نمی‌شود. به
نویسندگان مقاله‌های پذیرفته شده ، مبلغی پرداخت می‌شود که کار آنها را بیش از پیش
به نویسندگان حرفه‌ای شبیه می‌کند.
این سایت توانسته از محل آگهی‌ها در سال 2004 ، 400 هزار دلار
درامد داشته باشد و موفقیت بی‌نظیر آن باعث شده ، یک نسخه بین‌المللی هم به نسخه
کره‌ای خود اضافه کند و ژورنالیست‌های شهروندی را از نقاط مختلف جهان جذب
کند.
BlufftonToday.com که یک سایت خبری کارولینای جنوبی است ، نمونه
دیگری از ترکیب روزنامه‌نگار شهروندی و حرفه‌ای است.
10 – یکپارچه کردن روزنامه‌گاری شهروندی و حرفه‌ای زیر یک
سقف : در این شکل از روزنامه‌نگارش شهروندی ، تفاوت چندانی بین نوشتههای
روزنامه‌نگارن شهرومند و حرفه‌ای گذاشته نمی‌شود. شاید بتوان آنها را تنها با نگاه
کردن به نام نویسنده هر نوشته از هم تمیز داد.
11 – ویکی ژورنالیسم ، وقتی که هر خواننده‌ای ، ویرایشگر خبر می‌شود:
بهترین و عملی‌ترین مثال این شیوه روزنامه نگاری
شهروندی ، سایت
WikiNews است. این سایت
یک سایت جانبی دانشنامه ویکی‌پدیا محسوب می‌شود و در آن هر
کسی می‌تواند یک خبر بنویسد و ارسال
کند و هر خواننده‌ای می تواند متن
خبر را ویرایش کند. این سایت بر پایه این مفهوم و اعتفاد
بنا شده است که دانش و خرد جمعی می تواند می تواند منجر به
تولید محتوا و اخبار معتبر شود.
خوش‌بین‌ها باور دارند که سایت ویکی‌نیوز که دقیقا از شیوه
عملکرد سایت ویکی‌پدیا تبعیت می‌کند ، می‌تواند موفقیت سایت
ویکی‌پدیا را تکرار کند.
وب 2 و روزنامه‌نگاری شهروندی
از آنجا که مهمترین مؤلفه وب 2 ، مشارکت است ، پیداست که
امکاناتی که وب 2 و سرویس‌های آن به کاربران اینترنت در زمینه روزنامه‌نگاری
شهروندی می‌دهند ، بسیار برجسته باشد. از سایت‌های اصطلاحا وب 2 ای که در زمینه
روزنامه‌نگاری شهروندی فعالیت می‌کنند به
newsvine
اشاره کرد.
برای فهم نحوه کار این سایت باید نخست ثبت‌نام کنید. شاید در
نگاه اول این سایت شبیه ده‌ها سایت لینک‌دهی جمعی social bookmarking
باشد. اما این سایت تفاوت‌ها و مزیت‌هایی دارد:
– هر کاربر می‌تواند بعد از ثبت‌نام ، هم لینک بفرستد و هم یک مقاله. کاربران دیگر
میتوانند در صورت جالب بودن مقاله این کاربر به آن رأی مثبت بدهند.
– درصدی از آگهی‌های سایت از طریق PayPal به کاربران داده می‌شود. به این ترتیب
کاربری که لینک‌ها و مقاله های خوب بفرستد ، می‌تواند سود مالی هم از فعالیت‌های
خوب داشته باشد و کار با این سایت بیش از پیش به یک کار روزنامه‌نگاری شباهت پیدا
می‌کند.
– سایت علاوه بر این موارد ، ویژگی‌های یک شبکه اجتماعی مثل فیس بوک ، ارکات یا
یاهو 360 را هم دارد. هر کاربر می‌تواند دوستان خود را به این سایت دعوت کند و عضو
گروه‌ها یا اصطلاحا کامیونیتی‌های مختلف شود.
– یکی از ویژگی‌های این سایت seeding نام دارد. هر کاربر
می‌تواند لینک‌های مرتبط با هر مقاله را به آن اضافه کند.
– به علاوه سایت طراحی بسیار خوب و منطبق با معیارهای وب 2 دارد که آن را بسیار
جذاب می‌کند.
سایت newsvine در حال حاضر پیشرفته‌ترین
امکانات را در زمینه روزنامه نگاری شهروندی در دنیای اینترنت در اختیار کاربران
قرار می‌دهد. این سایت در دسامبر سال 2005 در حالت بتا ، شروع به کار کرد و در 1
مارس سال 2006 به طور رسمی فعالیتش آغاز شد.
newsvine در حال حاضر ماهانه 1.2میلیون
نفر بازیدکننده دارد. کاربران این سایت ماهانه 80 هزار کامنت می‌گذارند و 250 هزار
رأی می‌دهند.
موضوعاتی که در newsvine بیش از سایر
موضوعات علاقه‌مند دارند ، اخبار فناوری و سیاست هستند که البته منعکس‌کننده علایق
کلی وبلاگستان جهانی است.
newsvine می‌تواند مدل خوبی باشد از ویژگی‌ها و ساختاری که یک
سایت ارائه‌دهنده خدمات روزنامه‌نتگاری شهروندی باید داشته باشد : مشارکت و تعامل
همگان به روش‌های مختلف و حرفه ای کردن نوشتن از طریق پرداخت درصدی از درامدهای
حاصل از آگهی.
ما توانسته‌ایم نمونه بسیار موفقی از سایت دیگ یعنی بالاترین را
داشته باشیم که شاید تنها سایت وب دویی موجود فارسی باشد. قدم بعدی ما باید ساخت
سایت‌های مشابه newsvine باشد ، گرچه احتمالا می‌توان
بالاترین را هم طوری تغییر داد که ویژگی‌های گفته شده را پیدا کند.
روزنامه‌نگاری شهروندی ، آینده و چالش‌ها
کارشناسان پیشبینی می‌کنند ظرف چند سال آینده شاهد گسترش شتاب‌آلود روزنامه‌نگاری
شهروندی باشیم. مدتی است که شاهد چالش رسانه‌های سنتی و رسانه‌های نو مانند
وبلاگ‌ها هستیم. وقتی بعضی از وبلاگ‌ها بتوانند در صدر جدول سایت‌های پربیننده و
محبوب در تکنوراتی بایستند ، باید بیش از پیش به قدرت رسانه های نو ایمان بیاوریم.
اما رودررویی رسانه های سنتی و روزنامه‌نگاری شهروندی تا به کجا
پیش خواهد رفت؟ بعضی‌ها پیشبینی می‌کنند که مطبوعات ورسانه های دهه آینده تفاوت
بسیاری با نسخه های کنونی خواهد داشت.
در یک فیلم مستند 8 دقیقه‌ای به نام epic 2014 که در دو سال
پیش به وسیله روزنامه‌نگار به نام‌های مت تامسون و رابین اسلون تهیه شد ، جهانی
نشان داده می‌شود که در آن اخبار عبارت است از بلاگ‌ها، عقاید و احساست شخصى،
اکتشافات ، ادعاهاى افراد و تفکرات تصادفى آنها که با استفاده از کامپیوتر و چند
نفر ویراستار، جمع آورى شده و شکل یافته‌اند و بعد دوباره به خورد مردم عادى داده
می‌شوند و این روند دوباره و دوباره تکرار می‌شود. نیویورک تایمز را دیگر به صورت
آنلاین نمی‌توان پیدا کرد ، البته هنوز هم منتشر می‌شود، ولى تبدیل شده است به یک
خبرنامه که فقط افراد نخبه یا پا به سن گذاشته آن را مطالعه می‌کنند. اخبار بر اساس
تعداد کاربرانى که آن خبر را می‌خوانند اولویت‌دهی می شوند. دیگر هیچ عقل کلى که
تصمیم بگیرد ما چه چیزهایى را باید ببینیم و چه چیزهایى از بقیه مهمتر هستند وجود
ندارد.
وقتی دو سال پیش ترجمه گزارشی را که در مورد این مستند نوشته
شده بود می‌خواندم ، بسیاری از مطالب آن به نظرم دور از دسترس و تخیلی می‌آمد. ولی
این روزها می‌بینم که آن پیشیبنی‌ها بیش از پیش رنگ واقعیت به خود می‌گیرند.
واقعیت این اسیت که روزنامه‌نگاری شهروندی ، اولویت‌دهی اخبار و
رویدادها بر اساس رأی کاربران ، ضمن اینکه در نگاه اول چیز هیجان‌انگیزی به نظر
می‌آیند ، چالش‌های جدی‌ای هم در پی دارند:
بدون وجود کسى که بر جریان اخبار نظارت کند، هیچ کس حاضر به تایید صحت و دقت
گزارش‌ها نیست ،بنابراین دیگر هیچ تفاوتى میان اخبار واقعى، شایعات رایج و یا
مهملات بی‌ارزش وجود نخواهد داشت . حقوق دریافتى گزارشگران مطابق
با میزان محبوبیت داستانهاى آنها و رأی‌هایی خواهد بود که کاربران اینترنتی در
سایت‌های «دیگ‌گونه» به آنها خواهند داد.
در این میان بدبینان می‌گویند که گزارشگرانی که قصد پوشش خبری
تراژدی‌هایی مانند جنگ روآندا و یا گرم شدن آب و هوای زمین را خواهند داشت به حکم
رأی اکثریت و دوست‌داران اخبار سرگرم‌کننده سرنوشت خوبی نخواهند داشت. چه کسی به یک
مقاله ترسناک علمی درباره محیط زیست رأی مثبت خواهد داد در حالی که انبوهی از
لینک‌ها و مقاله‌ها درباره شایعه پشت سر فلان سلبریتی یا لباس هنرپیشه دیگری روی
فرش قرمز هالیوود وجود دارد؟!
به عبارت دیگر ما با نظرات و دیدگاه‌های منتقدانی از دو سر طیف
روبرو هستیم ، بعضی معتقدند که باید هر چه بیشتر فرایند «تولید همگانی محتوا برای
همه» را توسعه داد و برخی معتقدند که اقلیتی از نویسندگان تحصیل‌کرده و حرفه‌ای
باید در مورد موضوعات مختلف بنویسند و پر و بال دادن بیش از اندازه به
روزنامه‌نگاری شهروندی و مخصوصا اولویت‌بندی اهمیت اخبار بر اساس رأی خوانندگان به
چیزی منتهی نخواهد شد جز دیکتاتوری اکثریت.
در این میان ، کسانی هم هستند که راه میانه را برمی‌گزینند و
اعتقاد دارند که باید به خرد جمعی اعتماد کرد ، خرد‌جمعی‌ای که خود راه‌هایی برای
برون‌رفت از این بن‌بست ابداع خواهد کرد. آنها اعتقاد دارند که ما به نیرو و نظرات
هر دو قشر نویسندگان حرفه‌ای و روزنامه‌نگارن شهروند برای به تصویر کشیدن دنیای پیش
روی خود نیاز داریم.
منابع : ویکی‌پدیا ، وبلاگ Read/WriteWeb ، سایت
رادیوزمانه ، هفته نامه عصر ارتباط ، سایت Poynter Online
بسیار سفر باید !
خسته نباشید. باید سر فرصت بخوانم اش. :)
مثل همیشه کامل و تازه و ناب و خوب وروان. ممنون از شما.
آیا به نظرتان خوانندگان مطالب خوب شما میتوانند کمکی برای شما باشند؟
دست گذاشتید روی موضوع مورد علاقه من!!!