چشم دل: بیماری مردی که دیگر نمی‌توانست در ذهنش تصاویر را مجسم کند!

هاتف اصفهانی، ترجیع بند معروفی دارد که در آن می‌گوید:

چشم دل باز کن که جان بینی، آن چه نادیدنی است آن بینی

نمی‌دانم، چرا امروز وقتی داشتم، یکی از مقالات مجله دیسکاور را می‌خواندم، یاد این حرف افتادم!

شاید برایتان جالب باشد که بدانید که علاوه بر کوری معمولی که می‌شناسید و به معنی فقدان توانایی دیدن اشیا است، کوری‌های ذهنی هم داریم. مجله دیسکاور در یک مقاله جالب یک گزارش مورد جالب در مورد یکی از این موارد کورهای‌ ذهنی داده است. در قشر یا کورتکس مغز نواحی اولیه و ثانویه برای پردازش سیگنال‌های ورودی از حواس محتلف وجود دارد. اختلال در مناطق ثانویه پردازش حواس، باعث ناتوانی‌های حسی می‌شود که پچییده‌تر ناتوانایی‌های ساده حسی هستند.

یکی از روزهای سال 2005، یک ارزیاب ساختمانی بازنشسته در ادینبورگ، به خاطر یک مشکل عجیب نزد پزشک رفت: او نمی‌توانست تصاویر را در ذهنش ببینید.

بیمار، مرد 65 ساله‌ای بود که اتفاقا پیش از آن همیشه به خاطر داشتن قدرت استثنایی تصویرسازی ذهنی از اشیا، افتخار می‌کرد و خودش را یک نابغه می‌دانست. او از این توانایی در حرفه‌اش استفاده می‌کرد و جزئیات دقیق ساختمان‌ها را می‌توانست با استفاده از این قدرت، به خاطر آورد. به علاوه یک تفریح خصوصی، او این بود که شب‌ها قبل از خواب، صحنه‌های جالب فیلم‌هایی را که دیده، در ذهنش مرور کند. او می‌توانست چهره اعضای خانواده، دوستان و حتی کاراکترهای تخیلی کتاب‌ها، را در ذهنش با جزئیات تصور کند.

اما زمانی که این مرد که بعد از این اسمش را آقای ایکس می‌گذاریم، برای حل کردن مشکل شریان‌های بسته شدن قبلش، به بیمارستان رفت، این تصاویر ناگهان محو شد. او چند روز بعد از عمل دریافت که توانایی ذهنی محبوبش را از دست داده است.

آقای ایکس نزد نورولوژیستی به نام «آدام زمان» رفت در دانشکده پزشکی پنیسولا Peninsula انگلیس رفت. این مورد بیماری، برای این پزشک آنقدر مهم و جالب بود که از «سرجیو دلا سلا»، یک عصب‌شناس شناختی در دانشگاه ادینبورگ هم دعوت کرد که با هم روی این مورد کار کنند.

با اینکه زمان و دلا سرا، هیچ یک، نتوانستند، آقای ایکس را مداوا کنند، اما متوجه شدند که فرصت نادری برای مطالعه کارکرد چشم ذهنی آدمی یافته‌اند.

وقتی چهره کسی را با چشممان می‌بینیم، قسمت‌هایی از مغز سیگنال‌های خام را پردازش می‌کنند، اما برای شناسایی چهره‌ها و تمیز دادن آنها، باید مناطق دیگری از مغز هم روی این سیگنال‌ها کار کنند، همین نواحی ثانویه در هنگامی که با چشم ذهن، تصویرسازی می‌کنید، فعال می‌شوند.

اختلال در این نواحی باعث این نوع خاص کوری می‌شود. در باقی مقاله، نویسنده در مورد آزمایشات جالبی که روی این مرد انجام شده، توضیح داده است که تصور می‌کنید، خواندش چندان در حوصله خوانندگان این وبلاگ نباشد.

و شاید باز هم برایتان جالب باشد که بدانید که بیماری‌ای به نام Prosopagnosia وجود دارد که در آن افراد با وجود اینکه توان تشخیص همه اشیا و دیدن همه مناظر را دارند، نمی‌توانند چهره‌ها را از هم افتراق بدهند. این بیماری اشکال و شدت‌های مختلف دارد و دو و نیم درصد مردم مبتلا به آن هستند.

– صد البته چشم دلی که هاتف به آن اشاره دارد با تصویرسازی ذهنی تفاوت دارد، اما به طریق مشابه در زندگی آنلاین و آفلاین، گاه با دیدن افرادی که در عین دیدن و خواندن و گوش دادن، از فعال کردن چشم دل، ناتوان هستند، تعجب می‌کنم و گاه از خود می‌پرسم که آیا روزی به یاری نوع خاصی از اسکن مغزی می‌توان دریافت که مدارهای نورونی چشم دل در کدام قسمت کورتکس و در کدام جایروس قرار دارند و برای چه در بعضی، هرگز فعال نمی‌شوند!