معرفی کتاب: امپراتور و بازی امپراتور – روایت روزنامه‌نگار پابرهنه از خودکامه

تا همین دیروز ریشارد کاپوشینسکی را نمی‌شناختم تا اینکه تصادفا در فهرست کتاب‌های سایت فیدیبو، کتابی به نام امپراتور و بازی امپراتور با یک روجلد جالب نظرم را به خود جلب کرد.

کاپوشینسکی یک روزنامه‌نگار لهستانی بود که البته اصالتا اهل دهکده بسیار فقیری در بلاروس بود، دهکده‌ای که در آن خبری از مظاهر زندگی و امکانات ساده‌ای مثل تلفن هم نبود. در ایام کودکی در جستجوی پدر، گذار آنها به لهستان افتاد و همین مطلب باعث شد که در لهستان ساکن شوند و او تحصیلاتش را در همان جا انجام دهد.

نخستین بار او با انتشار مقاله‌ای در مورد فساد حاکم در مدیریت یک کارخانه فولادسازی، جنجال آفرید، جنجالی که می‌توانست برای او خطرناک باشد، با این همه او از این واقعه جان به در برد و به عنوان خبرنگار به استخدام یک خبرگزاری در لهستان درآمد، خبرگزاری‌ای که بودجه بسیار اندکی داشت.

با وجود بودجه کم، او در طی سال‌ها به پنجاه کشور از هند تا کشورهای متعدد آفریقا سفر کرد. در واقع او به تنهایی مسئول گزارش و انعکاس خبرهای یک قاره بود. او کودتاها و انقلاب‌های متعددی را از نزدیک دید، دوستان زیادی در کشورهای آفریقایی پیدا کرد.

سبک گزارشگری او منحصر به فرد است و از آنجا که بسیار نزدیک به متن مردم بود، همواره از خبرها و وقایعی مطلع می‌شد که به چشم گزارشگران دیگر نمی‌آمد.

کار روزنامه‌نگاری و خبرنگاری او بی‌دردسر نبود، او در این مدت در کشورهای مختلف 40 بار به زندان افتاد، از چهار حکم اعدام قبایل افریقایی جان سالم به‌در برده بود. در لهستان هم به اعتصاب‌های کارگری پیوست و چندسالی در کشورش ممنوع‌القلم بود و فقط برای نشریات زیرزمینی می‌نوشت.

حاصل عمر او کتاب‌های متعددی هستند، کتاب‌هایی که از سقوط استعمار پرتغال در آنگولا، اوج و فرود هایله سلاسی آخرین امپراتور اتیوپی، درگیری خونین در حاشیه‌ مسابقه‌ی فوتبال میان هندوراس و السالوادور، شرح سفرهای او به شوروی تا واپسین روزهای شاه ایران را دربر می‌گیرند.

اما من در اینجا می‌خواهم همان کتاب امپراتور و بازی امپراتور را که توسط حسن کامشاد به فارسی ترجمه شده است، به شما توصیه کنم.

کتاب در مورد هایله سلاسی است، برای نوشتن کتاب او با احتیاط به شمار زیادی از نزدیکان و خدمتکاران سلاسی نزدیک شده است و اطلاعاتی از آنها گرفته است که طبعا در کشور اتیوپی کار ساده‌ای نبوده است.

هایله سلاسی آخرین امپراتور اتیوپی و آخرین شاه افریقا بود که نزدیک شصت سال بر اتیوپی حکمرانی کرد. وی توسط یک کودتای مارکسیستی از حکومت کنار رفت.

نوع نوشتار او در کتاب امپراتور، ربطی به کتاب‌های خسته‌کننده سیاسی یا بیوگرافی‌های مطولی که با احتیاط در مورد یک شخص نوشته می‌شوند، ندارد.

اگر کتاب خزان خودکامه ( که با عنوان پاییز پدرسالار هم ترجمه شده) گابریل گارسیا مارکز را خوانده باشید، در کمال تعجب درمی‌یابید که کتاب شباهت زیادی به آن رمان دارد.

بله! پاره‌ای به کاپوشینسکی خُرده می‌گیرند که وقایع‌نگاری دقیقی انجام نداده است و در پاره‌ای از موارد تخیل و شایعه را وارد کتاب کرده است.

اما کاپوشینسکی واقعا نمی‌خواسته که یک کتاب دقیق بنویسد، اما می‌خواسته دیکتاتور را با همه هاله رازآلود پیرامونش به تصویر بکشد.

کتاب بسیار جذاب نوشته شده است و با خواندن نخستین صفحات آن، چنان کششی ایجاد می‌کند که دیگر نمی‌توانید خود را خواندن باقی صفحاتش، برهانید!

خواندن کتاب به شما نشان می‌دهد که خودکامگان تاریخ علیرغم همه تفاوت خاستگاه‌ها، اندیشه‌ها، ایدئولوژی‌ها و سیر حوادث، در باطن بسیار به هم نزدیکند. از این دید، کاراکتر تخیلی ژنرال پیر صد و چند ساله مارکز در پاییز پدرسالار با فرانسیسکو فرانکو در اسپانیا، آناستازیو سوموزا، و رافائل تروخیو در جمهوری دومینیکن و نیز سلاسی بسیار به هم شبیهند.

جالب است که عنصر مشترک در زندگی همه آنها، تنهایی ناگزیر آنهاست. این خودکامگان علیرغم همه دستگاه پرابهت و عریض طویل تشریفات و امنیتی پیرامون خود، در واقع آنقدر تنهایند که به هیچ کس نمی‌توانند اعتماد کنند و به جایی می‌رسند که در آرزوی دریافت یک خبر درست از «واقعیت» می‌مانند، واقعیتی که خود بارها دستور دستکاری‌اش را داده‌اند.

بریده‌هایی از کتاب:

از کاپوشینسکی پیش از این کتاب ماجراها و مردم قاره سیاه آبنوس توسط انتشارات فرزان روز چاپ شده بود که متأسفانه آن کتاب را ندیده‌ام.

لازم است ذکر کنم که در در انتهای کتاب نمایشنامه‌ای با عنوان «بازی امپراتور» نوشته و کارگردانی مایکل هیستینگز و جاناتان میلر با الهام از اثر کاپوشچینسکی گنجانده شده است.