اختراع سینما – قسمت اول

سدۀ نوزدهم شاهد فراوانی شکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دیداری فرهنگ عامه بود. دوران صنعتی، راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی برای تکثیر اسلایدهای فانوسی، کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های عکس و ادبیات مصور ارزان به تعداد زیاد فراهم آورد. طبقات متوسط و کارگر بسیاری از کشورها امکان بازدید از «دیوراما»های مفصل را داشتند؛ دیوراما عبارت بود از پرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به مثابۀ پس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌زمینه به اضافۀ آدمک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بعدی که جلوی این پرده چیده شده بودند و معمولاً وقایع تاریخی مشهور را به تصویر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کشیدند.

سیرک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، نمایش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های «ترسناک»، پارک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تفریحی و تالارهای موسیقی شکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دیگری از سرگرمی ارزان را تأمین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند. در ایالات متحده، گروه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نمایش سیار از محلی به محل دیگر در حرکت بودند و در سالن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تئاتر و اپرایی که در آن زمان حتی در شهرهای کوچک هم وجود داشت برنامه اجرا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند.

اما کشاندن همۀ امکانات و وسایل یک اجرای تئاتری از شهری به شهر دیگر گران تمام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد. به همین ترتیب، بسیاری از مردم برای بازدید از یک دیوراما با پارک تفریحی خوب باید مسافت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های درازی را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پیمودند. و در روزگاری که هنوز مسافرت هوایی باب نشده بود، تعداد اندکی از کسانی که سرزمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های غریب و زیبا را در تصاویر شهرفرنگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بعدی یا کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های عکس خود تماشا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند، می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانستند امیدوار باشند که روزی این سرزمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها را به چشم خود ببینند.

آشکارا سینما می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانست راه ارزان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تری برای تأمین سرگرمی از نوع دیداری برای توده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مردم باشد. می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد بازی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بازیگران مشهور تئاتر را روی فیلم ضبط کرد و بعد به تماشاگران همۀ دنیا نشان داد و فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سیاحتی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانستند مناظر دل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انگیز سرزمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دوردست را که حرکت هم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند مستقیماً به شهر خود تماشاگر بیاورند. فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به شکل هنر دیداری عامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پسند واپسین سال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های عصر ملکه ویکتوریا بدل شدند.

سینما در طول دهۀ 1890 اختراع شد و مانند تلفن (سال اختراع: 1876)، فوتوگراف (سال اختراع: 1877) و اتومبیل (در دهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های 1880 و 1890 تکمیل شد) محصول انقلاب صنعتی و وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای تکنولوژی بود که به مبنای صنعتی عظیم بدل شد. علاوه بر این، سینما شکل تازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از سرگرمی و یک رسانۀ هنری نو بود. در نخستین دهۀ هستی سینما، کار مخترعات در زمینۀ بهبود دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تولید و نمایش فیلم ادامه داشت. فیلمسازان در پی این بودند که چه نوع تصاویری می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند ضبط کنند و نمایش‌دهندگان فیلم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باید راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی برای نمایش این تصاویر برای بینندگان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافتند.

اختراع سینما

سینما رسانۀ پیچیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای است و اختراع آن مشروط به پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تکنولوژیک چندی بود.

پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اختراع سینما

نخست، دانشمندان باید درمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافتند که اگر تصاویری که اندکی با هم تفاوت داشتند پشت سر هم با سرعت زیاد –دست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کم شانزده تصویر در ثانیه- در برابر چشم انسان قرار گیرند، چشم، آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها را به صورت تصویری متحرک دریافت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. در طول سدۀ نوزدهم، دانشمندان این ویژگی عمل دیدن را کشف کردند. در پی این کشف، انواع و اقسام اسباب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بازی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نوری به بازار آمد؛ این اسباب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بازی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها با استفاده از تعداد اندکی طراحی که هر یک با دیگری تفاوتی جزئی داشت، توهم حرکت را به وجود می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوردند. در سال 1832، ژوزف پلاتو، فیزیکدان بلژیکی و سیمون اشتامپفر، استاد هندسۀ اتریشی مستقل از یکدیگر وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای اختراع کردند که بعدها فناکیستوسکوپ Phenakistoscope نام گرفت.

یک فناکیستوسکوپ؛ صفحۀ مدور گردنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که تصاویر بر آن رسم شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند تا بیننده از درون یکی از شکاف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها توهم حرکت را تماشا کند.

زوتروپ Zoetrope که در سال 1833 اختراع شد، شامل تعدادی طراحی روی یک نوار کاغذی باریک بود که داخل استوانۀ گردانی جای می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرفت. از سال 1867 به بعد زوتروپ هم در کنار دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مشابه به طور گسترده به فروش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رفت. اصول مشابهی بعدها برای نمایش فیلم به کار بسته شد، با این تفاوت که در بین این دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها حرکت واحدی بارها و بارها تکرار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد.

بیننده با نگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردن از درون شکاف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های یک زوتروپ در حال چرخیدن، احساس حرکت را دریافت می‌کرد.

دومین پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرط فنی اختراع سینما قابلیت افکندن رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از تصاویر متوالی با سرعت زیاد بر یک سطح تخت بود. از سدۀ هفدهم سرگرمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازان و اهل تعلیم و تربیت از «فانوس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جادو» برای انداختن اسلایدهای مخصوص روی پرده استفاده می‌کردند، اما هنوز راهی برای انداختن تعداد زیادی تصویر روی پرده یکی پس از دیگری و با سرعت زیاد به نحوی که توهم حرکت پدید آید، وجود نداشت.

سومین پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرط اختراع سینما، توانایی استفاده از عکاسی برای تولید تصاویر متوالی یک حرکت روی یک سطح شفاف بود. برای این کار زمان نوردهی باید به قدر کافی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد تا امکان گرفتن دست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کم شانزده تصویر در یک ثانیه فراهم شود. چنین فنونی به تدریج پیدا شدند. نخستین بار در سال 1826 نبپس تصویری روی یک صفحۀ شیشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای تولید کرد اما زمان نوردهی آن هشت ساعت بود. سال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های طولانی عکاسی روی شیشه یا فلز و بدون استفاده از نگاتیو انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد و به این ترتیب از هر عکس فقط یک نسخه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانست وجود داشته باشد. نوردهی هر تصویر چند دقیقه طول می-کشید. در سال 1839 هنری فاکس تالبوت نگاتیوهایی را ابداع کرد که روی کاغذ تولید می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدند. در همین زمان، چاپ تصاویر عکاسی روی اسلایدهای مخصوص فانوس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و افکندن آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها بر پرده امکان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیر شد. اما تا سال 1878 زمان نوردهی زیر یک ثانیه همچنان عملی نبود.

چهارم، اختراع سینما مستلزم این بود که پایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که عکس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های متوالی روی آن چاپ می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قدر نرم و انعطاف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیر باشد که بتواند به سرعت از جلوی عدسی بگذرد. استفاده از نوارهای شیشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای یا صفحات شیشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای مدور امکان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیر بود اما تعداد تصاویری که می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد روی آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها چاپ کرد محدود بود.

در سال 1888 جرج ایستمن دوربینی ساخت که عکس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی روی حلقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های کاغذ حساس تولید می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرد. این دوربین که ایستمن آن را کداک نامید عکاسی را به قدری ساده کرد که حتی آماتورهای تازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کار هم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانستند عکس بگیرند. سال بعد ایستمن فیلم حلقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای روی سلولوئید را ابداع کرد که گام بزرگی در راه رسیدن به سینما بود. این فیلم برای دوربین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های عکاسی ثابت در نظر گرفته شده بود، اما مخترعان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانستند همان مادۀ نرم و منعطف را در طراحی دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی برای گرفتن و نمایش تصاویر متحرک نیز به کار ببرند (هرچند ظاهراً حدود یک سال دیگر طول کشید تا کیفیت این ماده آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌قدر بهبود پیدا کند که استفاده از آن عملی باشد).

و سرانجام تجربه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان باید ساز و کار مناسبی برای حرکت و توقف یک در میان فیلم در دوربین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نمایش خود می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافتند. نوار فیلمی که به طور پیوسته از جلوی دریچۀ دستگاه نمایش یا دوربین بگذرد تصویری محو و کشیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده تولید می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند، مگر اینکه منبع نور بسیار ضعیف باشد. فیلم باید مکرراً برای نوردهی کسری از ثانیه جلوی دریچه متوقف می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد و بعد با حائلی پوشیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد تا قاب بعدی در جای خود جلوی دریچه قرار گیرد. خوشبختانه سایر دستگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که در این سده اختراع شدند نیز به مکانیزم حرکت و توقف یک در میان که حرکت دستگاه را چندین بار در ثانیه متوقف کند نیاز داشتند. مثلاً چرخ خیاطی (سال اختراع: 1846) پارچه را چندین بار در یک ثانیه ثابت نگاه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دارد تا سوزن آن را سوراخ کند.

در دهۀ 1890 همۀ شرط‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فنی پیدایش سینما وجود داشت. پرسش این بود که چه کسی همۀ این عناصر را به شیوه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای گرد هم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آورد که نتیجۀ کار را بتوان با سهولت در مقیاس گسترده به کار گرفت.