تیِری نوآر: سی سال هنر خیابانی سیاسی

فرانک مجیدی: سی سال قبل، هنرمندی فرانسوی به نام تیِری نوآر، به‌طور مخفیانه تصاویری از فیل‌ها، خرگوش‌ها و چهره‌ها بر دیوار برلین کشید که تنها یک عمل خرابکارانه‌ی اعتراضی محسوب نمی‌شد، بلکه بسیار خطرناک هم بود. نوآر همین‌طور هر چند صد متر از دیوار را نقاشی می‌کرد که نه تنها مسخره بودن وجود مرز را نشان می‌داد، بلکه دیوار را از وجهه‌ای دیگر مورد توجه قرار داد و هنرمندان دیگر را نیز به این کار تشویق نمود.

تعدادی از هنرمندان، موسیقی‌دان‌ها و روشنفکران در دهه‌ی 1980 به‌رغم وجود مشکلات، در برلین‌غربی بودند. در گروهی که شامل «دیوید بووی» و «ایگی پاپ» هم می‌شد، هنرمند جوان سرکش فرانسوی هم بود که تیری نوآر صدایش می‌زدند. وی متولد سال 1958 در شهر لیون بود. نوآر در سال 1982 تنها با دو چمدان کوچک به برلین عزیمت نمود. به‌طور تصادفی، او در ماریانِن پلاتز ساکن شد که نزدیک مرز براین شرقی و غربی بود و چشم‌اندازی از دیوار، دیده می‌شد. یک روز در سال 1984، نوآر قلم‌مو به دست گرفت و شروع کرد به کشیدن نقاشی روی دیوار. او این کار را هر روز و به‌مدت 5 سال انجام داد. هدف نوآر، زیباسازی دیوار نبود، بلکه ه چالش کشیدن آن را می‌طلبید. خود نوآر می‌گوید: «من کاری نکردم، جز آن‌که در برابر اندوه دیوار واکنش نشان دهم.» در طول این مدت، نوآر نقاشی‌هایی می‌کشید و به رستوران‌های محلی می‌فروخت تا مبلغی برای تهیه مایحتاج‌ش به دست آورد.

تا زمان وجود دیوار، اروپا کاملاً به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شده‌بود و تهدید جنگ اتمی میان قدرت‌های بزرگ، جدی به نظر می‌آمد. با فروریختن دیوار در سال 1990 و تضعیف وجهه‌ی کمونیسم، این خطر همواره حس می‌شد. با این وجود، جهان بارها با مشکلات امنیتی گوناگونی مواجه شده و مناطق مختلف اروپا و به ویژه، اتحاد جماهیر شوروی، شاهد درگیری‌های خونینی بوده‌اند. وضعیت کنونی در اوکراین، دوباره می‌تواند بی‌ثباتی را به اروپا بازگرداند.

در زمان نقاشی دیوار، کارهای نوآر اهمیتی ویژه و سمبلیک در ستایش آزادی در جدال با کمونیسم داشت. این سمبل جست‌وجو برای آزادی، تا امروز و تا زمانی که دیوارها در جهان برای جدا کردن فیزیکی و استعاری انسان‌ها به کار روند، پایا می‌ماند.

دیوار را تحریم کنید!

زبان تصویری که نوآر در نقاشی‌های دیواری‌اش ایجاد کرده‌بود، در فرهنگ عامه چنان محبوب گشت که در فیلم «بال‌های آرزو» از «ویم وندرس» در سال 1987 و کاور آلبوم U2، Acthung Baby، نیز راه یافت. در آستانه‌ی بیست و پنجمین سال فرو ریختن دیوار برلین، اولین نمایشگاه نوآر با نام «نوآر: نگاهی به گذشته» از چهارم آوریل تا ششم می در لندن برپا شد.

توریست‌ها و خرگوش

این قسمت از دیوار برلین در فیلم «بال‌های آرزو» اثر وندرس دیده‌شد، تکه‌های این قسمت از دیوار در مجموعه‌ای خصوصی در شهر نیویورک نگهداری می‌شود.

امضای دیوار برلین

دیوار شروع به فروریختن کرده و نوآر همچنان در حال نقاشی روی آن است.

سقوط دیوار برلین

یک نقاشی دیواری از دهه 80 روی دیوار برلین.

منظره دیوار در دهه 80

منبع