التهاب معده یا گاستریت چیست و چطور می‌توان آن را تشخیص داد و درمان کرد؟
- گاستریت التهاب مخاط معده است که ممکن است بر اثر تعداد زیادی از عوامل آسیب‌رسان به وجود آید.
- آسیب و التهاب مخاطی بر اثر بهم‌خوردن تعادل بین عوامل زیر ایجاد می‌شود: (1) اسید و سایر عوامل آسیب‌زا (2) عوامل محافظت کننده معده(همانند تولید موکوس برای پوشاندن و محافظت از مخاط، تولید بیکربنات برای خنثی‌کردن اسید، و پروستاگلاندین‌ها).
- برخی از اختلالات خاص مخاط معده ممکن است با التهاب اندک همراه باشند یا اینکه هیچ التهابی را به همراه نداشته باشند. این اختلالات عبارتند از: فرایندهایی که باعث زخم سطحی می‌شوند(گاستروپاتی‌های واکنشی) و اختلالات هیپرپلاستیک(گاستروپاتی‌های هیپرپلاستیک)
سبب‌شناسی، همه‌گیری‌شناسی و عوامل خطر
- گاستریتیدس(التهاب در نمونه‌برداری دیده می‌شود):
– التهاب خودایمن معده(التهاب مزمن معده از نوعA): التهاب شدید و منتشر قسمت پروگزیمال معده است که با آتروفی غدد و متاپلازی روده‌ای همراه باشد. آنتر مصون می‌ماند، به همین خاطر به علت فقدان اسیدمعده گاسترین در خون به صورت بیش ازحد افزایش می‌یابد.
– عفونی(غالباً هلیکوباکترپیلوری): التهاب قسمت دیستال معده یا آنتر(التهاب مزمن معده از نوع B) است، ممکن است به قسمت پروگزیمال معده گسترش یابد و سبب التهاب تحلیل‌برنده معده شود.
– سایرموارد: لنفوسیتیک (همراه با بیماری سلیاک)؛ ائوزینوفیلیک؛ التهاب معده همراه با بیماری‌های سیستمیک(مثل بیماری کرون، سارکوئیدوز)؛ و بیماری پیوند علیه میزبان.
- گاستروپاتی‌های واکنشی(تغییرات واضح در آندوسکوپی بدون آنکه التهاب نمونه‌برداری وجود داشته باشد).
– آسیب ناشی از آسپرین/داروهای NSAID: سبب پرخونی، زخم سطحی، خون‌ریزی زیراپتلیالی و زخم‌های آشکار می‌شوند. علت این آسیب‌ها سرکوب پروستاگلاندین‌های درونزا است.
– آسیب مخاطی وابسته به استرس: در بیمارانی دیده می‌شودکه به سوختگی، سپسیس یا اختلالات انعقادی مبتلا هستند یا روی آنها جراحی‌های بزرگ انجام شده است یا تحت تنفس مصنوعی قراردارند. علت این پدیده ایسکمی مخاطی و آسیب ناشی از اسید است.
– گاستروپاتی ناشی از هیپرتانسیون پورت در بیماران سیروزی
– آسیب مخاطی ناشی از الکل، مواد خورنده یا کوکائین
– برگشت صفرا و ترشحات لوزالمعده به معده به علت ناکارآمدبودن دریچه پیلور
- گاستروپاتی هیپرپلاستیک: بیماری منتریر، انواع مختلف هلیکوباکترپیلوری، گاستریت لنفوسیتیک و سایر موارد(مثل سندرم زولینجر-السیون، لنفوم، آدنوکارسینوم)
علایم و نشانه‌های التهاب معده
- ممکن است بدون علامت باشد.
- ناراحتی یا درد سوزشی سرِدل که با خوردن بدتر می‌شود.
- سوء‌هاضمه
- بی‌اشتهایی
- تهوع و استفراغ
- خون‌ریزی گوارشی(هماتمز، ملنا و یا شوک) ممکن است در بیمارانی که آسیب ناشی از آسپرین/داروهای NSAID، آسیب وابسته به استرس و گاستروپاتی ناشی از هیپرتانسیون پورت دارند، رخ‌دهد.
- کم‌خونی وخیم در التهاب تحلیل‌برنده معده
تشخیص‌های افتراقی التهاب معده
- بیماری زخم‌گوارشی
- GERD
- گاستروآنتریت
- سرطان معده
- سرطان مری
- پانکراتیت
- کله‌سیستیت
- درد قفسه‌سینه یا انفارکتوس قلبی
راه‌های تشخیص التهاب معده
- در شرح‌حال باید مصرف آسپرین و داروهای NSAID و همین-طور سایر عوامل خطرسازی که با این بیماری ارتباط دارند، ارزیابی شود.
- آندوسکوپی فوقانی همراه با نمونه‌برداری ممکن است تشخیصی باشد.
- ممکن است آزمایش از نظر هلیکوباکترپیلوری اندیکاسیون داشته باشد.
– آزمایش‌های تشخیصی برای هلیکوباکترپیلوری عبارتند از: نمونه برداری از معده، آزمایش اوره‌آز، آزمایش تنفسی اوره، آزمایش آنتی‌ژن مدفوع و آزمایش‌های سرولوژی.
– آزمایش سرولوژی IgG حتی بعد از درمان مناسب مثبت باقی می‌ماند، بنابراین این آزمایش در بیمارانی که قبلاً درمان شده‌اند؛ مفید نیست.
– غربالگری روتین در بیماران بدون علامت توصیه نمی-شود.
- سایر علل بالقوه درد ناحبه سرِدل را رد کنید(مثلاً پانکراتیت، بیماری‌های صفراوی).
- مطالعات انجام‌شده ممکن است کم‌خونی فقرآهن یا کمبود ویتامینB12 را نشان‌دهد.
- اگر به التهاب خودایمن معده مشکوک هستید، پادتن‌های ضدِ سلول‌های جداری و ضدِ فاکتور داخلی را اندازه‌گیری کنید.
درمان بیماری التهاب معده
- تماس با عوامل آسیب‌رسان از جمله آسپرین، داروهای NSAID، داروهای استروئیدی، الکل و مصرف تنباکو را قطع کنید.
- تولید اسید را با داروهای بلوک‌کننده گیرنده H2(مثل رانیتیدین) یا داروهای مهارکننده پمپ پروتون(مثل امپرازول) کاهش دهید.
- التهاب معده ناشی از هلیکوباکترپیلوری را با داروهای مهارکننده پمپ پروتون به علاوه آنتی‌بیوتیک‌ها درمان کنید.
– شایع‌ترین ترکیبات آنتی‌بیوتیکی که استفاده می-شوند عبارتند از: کلاریترومایسین و آموکسی‌سیلین به مدت 7 تا 14روز(درمان خط اول)؛ بیسموت ساب سالیسیلات، مترونیدازول و تتراسیکلین به مدت 7 تا 14روز؛ یا مترونیدازول و آموکسی‌سیلین به مدت 14روز(در بیماران حساس به ماکرولیدها)
– پس از درمان، ریشه‌کن‌شدن هلیکوباکترپیلوری را با نمونه‌برداری از معده، آزمون تنفسی اوره، یا آزمایش آنتی‌ژن مدفوع ارزیابی کنید.
- در موارد زیر درمان پیشگیری کننده جهت پیشگیری از خون‌ریزی ناشی از استرس را در نظر داشته باشید: بیمارانی که انتظار می‌رود بیش از 48ساعت زیر دستگاه تهیه مکانیکی باشند، بیماران مبتلا به اختلالات انعقادی(پلاکت کمتر از 50هزار، PTT<2 برابر حد بالای طبیعی یا INR>1.5) و بیمارانی که سابقه زخم‌های گوارشی، خون‌ریزی گوارشی، سوختگی‌های عمده یا ضربه شدید مغزی دارند.
– داروهایی که جلوی خون‌ریزی ناشی از استرس را می-گیرند عبارتند از: بلوک‌کننده‌های گیرنده H2 (مثل سایمتیدین) و مهارکننده‌های پمپ پروتون
– درمان پیشگیری‌کننده وقتی باید قطع شود که عوامل خطر دیگر وجود نداشته باشند.
پیش‌آگهی و عوارض/سیر بالینی التهاب معده
- عوارض التهاب خودایمن معده عبارتند از: کم‌خونی وخیم(از دست‌دادن سلول‌های کناری که فاکتورداخلی تولیدمی‌کنند)، رشد بیش‌ازحد باکتری در روده باریک و عفونت‌های روده‌ای(ناشی از فقدان اسیدمعده)، کارسینوئید معدی(ناشی از افزایش گاسترین) و آدنوکارسینوم یا آدنوم معده.
- عوارض التهاب معده ناشی از هلیکوباکترپیلوری عبارتند از: زخم معده و دوازدهه، لنفوم معده و آدنوکارسینوم معده.
- مقاومت هلیکوباکترپیلوری دربرابر داروهای ضد میکروبی یه صورت فزاینده‌ای درحال شناسایی است.
- خون‌ریزی گوارشی ناشی از استرس در بیمارانی که شدیداً بدحال هستند، با افزایش ناتوانی و مرگ‌ومیر همراه است.
