معرفی کتاب: حکومت نظامی: تردید بین ماندن یا گریز، عشق یا مبارزه
امروز به دعوت ناشران و نویسندگان و کتابفروشی‌های سراسر کشور، مراسم کتابگردی برگزار شد. عادتی که امیدواریم تکرار آن و برخورد بوی کتاب با عامه مردم، به تدریج باعث آشتی همه با کتاب و کتابخوانی شود. هر چند که بر این باورم که کتابخوان شدن به همین آسانی‌ها نیست و بین کتابگردی تا عاشق شدن، فاصله زیادی است. نمی‌توان تصور کرد که کسی که در کودکی مادرش برایش کتاب نخوانده باشد، کتاب‌هایی از ژانرهای مختلف را امتحان نکرده باشد، پی به سلیقه خاص خود نبرده باشد یا فاقد تخیل و استعداد درک معنای از ورای واژگان باشد، حتی با زیست 24 ساعته در جوار یک کتابفروشی مدرن و زیبا هم کتابخوان شود. اما در عین حال معتقدم که اگر نمی‌توان شب را به سپیده رساند، دست‌کم می‌شود با این کارها شمعی در دل تاریکی برافروخت.
به مناسبت همین رویداد کتابگردی بر آن شدم که یک کتاب خوب را به شما معرفی کنم: کتابی به نام حکومت نظامی، اثر خوسه دونوسو که نشر نی با ترجمه استاد عبدالله کوثری منتشر کرده است.
[mks_separator style=”solid” height=”2″]
حالا دیگه میتونی هر چی رو که بخوای، بنویسی. این همون کشوری نیست که آرزوش رو داشتی؟
ولی درایمن، این همون آلمان فدرالی ست که شما هنرمندها می‌خواستین؟ چیزی برای نوشتن باقی مونده؟
مردم دیگه ایمان ندارن، همین طور عشق. این هم جمهوری فدرال با آزادی حقیقی.
دیالوگ قسمتی از فیلم زندگی دیگران
[mks_separator style=”solid” height=”2″]
تبعید و جدایی، بار عاطفی زیادی به هنرمند، فعال سیاسی و اجتماعی یا نویسندگان تحمیل می‌کند و اتفاقا دست‌مایه برخی از آثار فاخر ادبی آمریکای لاتین هم شده است.
خوزه دونوسو، نویسنده کتاب حکومت نظامی، در سال 1980، پس از 15 سال زندگی در اروپا به شیلی بازگشت و مقیم سانتیاگو شد.
شخصیت اصلی داستان او، خواننده‌ای تخیلی به نام مانونگو ورا است، او که در سابقه خود ترانه‌هایی اعتراضی هم دارد، پس از 13 سال زندگی در پاریس، قصد بازگشت به شیلی را دارد. او که دچار بحران میان‌سالی شده و وزوزگوش یا تینیتوس سخت آزارش می‌دهد، تردید فراوان دارد.
در هواپیما کسی این سؤال را می‌پرسد: تحت حومت دیکتاتوری، چه احساسی خواهی داشت؟
حکومت نظامی، در واقع بیان تلاش یک مرد برای یافتن ریشه‌هایش و پرتره‌ای از شیلی در دهه دوم دیکتاتوری نظامی‌ها، یعنی زمانی است که هنوز کسی نمی‌داند چطور می‌توان کشور را رهانید.
«ورا»ی داستان، در واقع تا حدی ملهم از ویکتور خارا -خواننده انقلابی شیلیایی- است. او البته چند روز بعد از کودتا علیه آلنده، اعدام شد. اما اینجا، ورا آمیزه‌ای از خارایی است که حکومت وجود آنها را نمی‌تابید و هنرمندانی که با تنزیل درجه روحی و صرف‌نظر کردن از توانایی‌های هنری، به نوعی تحمل می‌شدند.
حکومت نظامی، شیوه‌های را که سیاست، در زندگی خصوصی مردم دخالت می‌کند و آنها را تخریب می‌کند، بررسی می‌کند.
دونوسو، مانند تعداد دیگری از آثارش، لازم نبوده، واقعا چیزی را از آغاز بیافریند، کافی بوده چیزهایی را که عملا از جامعه خود می‌شنیده را در نظر آورد و چند کاراکتر تخیلی و حقیقی را وارد ماجرا کند.
بهانه بازگشت ورا به کشور، فوت همسر پابلو نرودا است. داستان در یک بازه 24 ساعتی بعد از فوت بیوه نرودا رخ می‌دهد.
کتاب را می‌شود به چند قسمت تقسیم کرد، وقایع گردهمایی عمومی به مناسبت فوت همسر نرودا، گردهمایی که چپ‌ها و حکومتی‌ها، هر یک می‌خواهند صاحب‌اش شوند. در بخش دوم، ما داستان آشنایی ورا با جودیت توره را می‌خوانیم، انقلابی سابقی که دختر یکی از خانواده‌های الیگارشیک قدرتمند شیلی هم هست. ورا باید چه کند؟ آیا با عشق‌ورزی با یک مهره سوخته که بعد از دستگیری و شکنجه و تبعید، از دست رفته، به نوعی مثل او شود؟ …
دونوسو این کتاب را در سال 1985 نوشت، یعنی زمانی که هنوز آرزوی مردم برای رسیدن به دموکراسی، در حد یک خواب و خیال بود.
کتاب دارای مفاهیم قابل تعمق بسیاری است:
هنرمند متعهد در دوره دشواری خودکامگی بین تبعید خودخواسته و ماندن کدام را باید برگزید؟ آن هم با در نظر گرفتن اینکه هم تبعید و هم ماندن، با مکانیسم‌های متفاوت می‌توانند از هنرمند آدم دیگری بسازند و او را از آرمان‌هایش دور کنند. هنرمندی که نه پای رفتن دارد و نه تاب ماندن، چه باید بکند؟
او البته می‌تواند ماندن را انتخاب کند تا مدتی محدود دلش را به هنر انتزاعی خوش کند. اما ماه عسل این دلدادگی، کوتاه است، چرا که هنرمند، نویسنده و مخاطب، مخاطب می‌خواهد و مخاطب هم بسیاری اوقات آشکارگویی می‌خواهند و نه در تلمیح سخن گفتن را دارد.
انتخاب دیگر او در صورت ماندن در وطن می‌تواند خواستن هنر برای هنر و نه هنر متعهد اجتماعی باشد، اما آیا تمامیت‌خواهان حتی اینگونه هنرورزی را تحمل می‌کنند؟
تبعید خودخواسته و دل کندن از ریشه‌ها، انتخاب بعدی است. انتخابی که دشواری‌های خاص خودش را دارد، چرا که هنرمند به این ترتیب از منبع ایده‌هایش محروم می‌شود و از سوی دیگر باید برای قشر ناهمگونی از مخاطبان، بسیار مبتذل شود تا لقمه نانی به چنگ آورد.
اختیار کردن انزوا و در پیش گرفتن یک زندگی نامربوط به هنر، انتخاب بعدی است. انتخابی که پابرجا ماندن بر آن، چندان آسان نیست.
و اینها تازه دشواری‌های هنرمند در دوره دشواری خودکامگی است. او نمی‌داند که به صورت متناقضی در دوره رهایی، سرخورده‌تر می‌شود، چون در همه این سال‌ها، فشار و خفقان بوده است که شیوه هنرورزی و نویسندگی انتزاعی و در پرده را در او پرورده است و سبک ادبی خاصی برای او ایجاد کرده است. او یکسره از ایده‌های سال‌های قبل، تهی می‌شود و به ناگاه مانند قهرمان فیلم زندگی دیگران -گئورک درایمن- در جامعه خود، خود را تنها و غریب می‌یابد.
[mks_separator style=”solid” height=”2″]
کتاب حکومت نظامی در 472 صفحه با بهای 30 هزار تومان توسط نشر نی منتشر شده است.
