تاریخچه جامع مـؤسسهٔ انتشارات فرانکلین در ایران
نوشتهٔ ج.م.فلیستروپ
ترجمهٔ گیتی آرین
هدف اصـلی از تأسیس مـوسسه فرانکلین که در سال 1952 شروع بکار کرد. فراهم آوردن موجبات ترجمه و انتشار کتابهای امریکایی بـه زبانهای کشورهای در حال تـوسعه بـود. تا بحال توسط این موسسه بیش از 3000 عنوان کتاب به زبانهای عربی، فارسی، اردو، بنگالی، مالی اندونزیائی، اسپانیولی، پرتغالی و بسیاری از زبانهای افریقائی ترجمه، چاپ و منتشر شده است.
نام این موسسه قبل از سال 1964 Franklin Book Pulication بود و پس از آن بـا تغییراتی که در برنامههایش داده شد به Franklin Book Programs تغییر یافت.
دامنهٔ فعالیتهای موسسه انتشارات فرانکلین از هـمان ابتدای کار از محدودهای که قبلاً”تصور شده بود فراتر رفت؛ از جملهٔ این فعالیتها میتوان به برنامهٔ کمک به گسترش انتشار کتابهای محلی اشاره کرد. موسسه انتشارات فرانکلین از همان آغاز و تحت ریـاست دیـتوسسی.اسمیت 1 برای دستیابی به این هدف، نقش یک نماینده غیررسمی امریکایی را، برای جلب توجه کشورهای دیگر که بیشتر کشورهای جهان سوم بودند بعهده گرفت و بصورت رابطی میان ویراستاران، نویسندگان مـصوران، طـراحان، چاپگران و توزیعکنندگان کتاب شروع بکار کرد. در واقع همان نقشی را که سازمان اطلاعاتی ایالات متحده 2 و AID 3 در انتشار فکر و اشاعهٔ تکنیک امریکائی بعده داشتهاند فرانکلین در زمینهٔ اشاعهٔ کتاب عهدهدار شده است.
بـخشی از بـرنامههای موسسهٔ انتشارات فرانکلین از ابتدای کار برنامهریزی شده بود و بقیه برنامهها ضمن انجام کار روشن شد: فرانکلین، موسسهای است مستقل و غیرانتفاعی که راسا” قراردادهایی با مؤسسات چاپ و نشر کتاب و مؤسسات آمـوزشی خـصوصی و دولتی کشورهای در حال توسعه مـنعقد مـیکند. هدفهای عمدهٔ فرانکلین به قرار زیر است:
الف) داشتن چهارچوب مشخص برای فعالیتهای برنامهریزی شده.
ب) ایجاد برنامههای جنبی.
ج) آزادی در روش انجام کار.
کارمندان محلی اتـخاذ تـصمیم بـرای سیاست عملیاتی خود را به هیئت مدیره واگذار کـردهاند. انـتخاب عنوانها در محل انجام میگیرد. ترجمهها و دیگر برنامهها فقط بوسیله مشاوران محلی
(1). Datus C.Smith.
(2). United States.Information Agency(USIA)
(3). برای یافتن نام کامل این سازمان به مـنابع مـختلف مـراجعه شد ولی متاسفانه نام دقیق آن پیدا نشد.-مترجم.
تعیین میشود. مـدیر اجرائی هر برنامه اختیار طرحریزی و اجرای برنامه خود را دارد. کلیه کارمندان محلی هستند. تا پایان سال 1967، به استثنای دفـتر کـوچک نـیویورک 677 کارمند محلی در استخدام فرانکلین بودند از آنجا که فرانکلین به تمام مـراحل تـولید اعم از چاپ، نشر، توزیع و ترویج کتاب علاقمند است، این مراحل در محل طبق قراردادهایی و با توافق قـبلی و بـا هـمکاری موسسه انتشارات فرانکلین انجام میگیرد. کتابها توسط بازارهای محلی که با کـمک فـرانکلین تـقویت میشوند و گسترش مییابند بفروش میرسد.
خلاصه آنکه فرانکلین موسسهای سیاسی نیست و به هیچ جـبههای بـستگی نـدارد. نگاهی به صورت کتابهایی که توسط موسسه از زمان تأسیس تا حال منتشر شده اسـت، ایـن مطلب را تأیید میکند 1. کتابهای فنی، ادبیات کلاسیک امریکا و اروپا، زندگینامههای قدما یا افراد بـرجستهای کـه در زمـینههای غیرسیاسی فعالیت داشتهاند، آثاری که در زمینهٔ علوم اجتماعی و طبیعی تهیه شده است و کتابهای درسـی جـزء انتشارات این موسسه هستند. تاکنون هیچ قدرت دولتی در کشورهای مربوطه مخالفتی با ایـن بـرنامه نـداشته است، چرا که هر گونه تبلیغ سیاسی یا عقیدتی با هدفهای اساسی این موسسه کـه کـمک به توسعهٔ خود انگیختهٔ کشورهاست منافات دارد. از این گذشته، تبلیغ سیاسی یا عـقیدتی مـمکن اسـت به تشریک مساعی کشورها با برنامههای فرانکلین لطمه وارد کند.
قراردادهایی که با دولت آمریکا و دولتهای دیـگر دربـارهٔ مؤسسات خیریهٔ غیرانتفاعی بسته شده، همواره با گونهای بیم و امید همراه بوده اسـت. اولیـن قرارداد فرانکلین با واشینگتن در پاییز سال 1952 منعقد شد، این قرارداد نیم میلیون دلاری در زمان مدیریت دن لیسی 2 کـه تـازه کتابخانه کنگره را ترک کرده و مدیریت مرکز خدمات اطلاعاتی در ادارهٔ مدیریت اطلاعاتی بـین المـللی وزارت خارجه را عهدهدار شده بود بسته شد. تـحت ریـاست لیـسی در سالهای اول مخالفتی با انتخاب افراد محلی اعـمال نـمیشد، ولی بعدها USIA که کوشش میکرد بر روی مواد چاپ شده اعمال نظر کند، طالب حـق و تـوشد؛ و اسمیت هم برای رهایی بـخشیدن ایـن دستگاه از
(1). مـصاحب بـا جـان کیل، رئیس موسسهٔ انتشارات فرانکلین، اکـتبر،1975.
(2). Dan Lacy
ایـنکه یک موسسه دولتی امریکایی باشد، شروع به تحقیق برای کسب پول از منابع خـصوصی جـهت جبران بودجه دولتی کرد. در سال 1967 یـعنی آخرین سال نمایندگی اسـمیت 65% از بـودجه 4 میلیون دلاری فرانکلین توسط کشورهائی کـه بـا فرانکلین همکاری داشتند تأمین شد و 35% از ایالات متحده-81% از مؤسسات یا افراد داوطلب و 17% از حکومت آمـریکا. در سـال مالی 75 – 1974 فقط 10% از بودجه 14 میلیون دلاری فـرانکلین تـوسط دولت ایـالات متحده تأمین شـد.
در حـال حاضر USIA در زمینه کتاب فـعالیت زیـادی ندارد، ولی با ناشران محلی رابطه برقرار کرده است و آنها را به ترجمه آثاری که خـود پیـشنهاد میکند تشویق میکند. موسسه انتشارات فـرانکلین بـا مؤسسات رسـمی دولت آمـریکا نـیز مانند: دفتر آموزش و پرورشـ 1 و قسمت امور فرهنگی وزارت خارجه 2 قرارداد بسته است.
تشکیلات تجاری موسسه انتشارات فرانکلین از سیاست تـسلیم اجـتناب میکند. فرانکلین حق ترجمه را از صاحب امـتیاز امـریکایی مـیخرد و پول تـرجمه و هـزینه ویرایش را میپردازد. نـاشر مـحلی پول کاغذ، چاپ و صحافی را میپردازد و به فرانکلین مبلغ کمی بعنوان حق امتیاز به ازاء هر هر نسخه از کـتاب مـیدهد. بـنابراین موفقیت یا شکست کتابی که با هـمکاری فـرانکلین چـاپ مـیشود بـستگی بـه چهارچوب کار اقتصاد چاپ و نشر دارد. فرض بر این است که تدبیر اجرای این سیاست بوسیله شرکتهای محلی تأثیر سودمندی در توسعه دراز مدت برای ایجاد صنعت چاپ خودکفای نـیرومند خواهد داشت. در مورد ایران این فرض به حقیقت پیوسته است.
موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران
در نوامبر سال 1953، یکسال پس از تأسیس اولین موسسه انتشارات فرانکلین در قاهره، دیتوس اسمیت با همراهی دو عضو دیگر هـیئت مـدیره اولین سفره دور دنیای خود را شروع کرد. اولین توقف آنان در تهران بود. هدف آنها این بود که امکانات تأسیس موسسه انتشارات فرانکلین را در
(1). Bureau of Education
(2). Department of Cultural Affairs of the State Department.
ایران بررسی نمایند و برای انجام این کار اسـمیت مـعرفی نامههایی برای دوازده تن از علمای برجسته تجار و سیاستمداران ایرانی همراه داشت. هنگام ورود به تهران دریافت که تمام آن اشخاص یا در قید حیات نیستند یا بـعللی دسـترسی به ایشان امکان ندارد. در عـوض چـیزی که سفرشان را با ارزش کرد تماسهایی بود که طبق سنت ایرانی هنگام صرف چای و شیرینی در اتاق نشیمن هتل محل اقامتشان داشتند و آشنایی با اشـخاص مـهمی چون همایون صنعتیزاده بـود.
داسـتان اوایل زندگی صنعتیزاده مانند زندگی بسیاری از اشخاص فعالی است که در اولین سالهای پادشاهی دومین پادشاه سلسله پهلوی فعالیت داشتهاند. تهور و تخیل او در بنیانگذاری موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران سخن از حادثهجویی وی میکند. صـنعتیزاده در سـن 14 سالگی در بازار تهران نخستین مراحل بانکداری و صرافی را آموخت. زیرا مرتب از طرفی با تجار فرش و از طرفی با صرافان در تماس بود. یکبار هنگامیکه از جانب پدر تاجرش مقداری گندم به یتیم خانهای در دهکدهای کـوهستانی کـه دچار قـحطی شده بودد حمل میکرد، راهزنان راه بر او بستند تا محموله گندم را بربایند. ولی صنعتیزاده جوان آنچنان آنها را تحت تأثیر قرار داد که نه تنها راه بر او نبستند، بلکه شب او را پناه دادند.
هـنگامیکه صـنعتیزاده بـعنوان اولین مدیر موسسه انتشارات فرانکلین تهران شروع بکار کرد، دست چپی معروفی بود که مورد مرحمت شـاهنشاه قـرار گرفته بود و بخشوده شده بود. او بنیانگذار و سازنده متهور موسسه انتشارات فرانکلین بود و از سـال 195 تـا زمـان نیمه بازنشستگیش در سال 1965 در سمت خود باقی ماند تا اینکه علی اصغر مهاجر (مدیر فعلی) جـانشین او شد. تهیه آبرومند کتاب مردان خود ساخته 1 در سال 6591 پیش از اینکه چاپخانه افست در ایـران به وجود آید یـکی از کـارهای خارق العاده صنعتیزاده در آغاز کار بود. کار ترجمه طبق برنامهریزی فرانکلین دنبال شد به این ترتیب که نصف کتابها دارای طرح امریکائی و نیمه دیگر فارسی بود، مانند مقاله صادقانه اعلیحضرت درباره پدرشـان. مطابق برنامه قرار بود این کتاب در نخستین روزهای سال نو منتشر شود در حالیکه بعلت از کار افتادن ماشینهای صحافی و تعطیل آخر هفته اوراق چاپ شده بدون صحافی باقی مانده بود. هم چنانکه صـنعتیزاده
(1). Lives of poor boys who became famous.
بـا رئیس چاپخانه بحث میکرد که چه معجزهای میتواند کتابها را طبق قراری که داشتند حاضر کند، ناگهان دستها را بالا زد و شروع به تا زدن اوراق نسخههای کتاب کرد. رئیس چاپخانه هم به او پیوست و مـستخدمین نـیز همین کار را کردند. بعد صنعتیزاده ناشر را به خیابان فرستاد تا اشخاص بیکار، کارگران کارهای ساختمانی، جادهسازی و کارگران کارخانهها، که تعطیلات خود را در آن حوالی میگذراندند به کمک بخواند. این کارگران بـا وجـود عدم مهارت شب و روز اوراق را تا زدند و بالاخره 0003 نسخه از این کتاب در دومین روز سال نو آماده تحویل شد.
برنامه مستمر موسسه انتشارات فرانکلین تهران
اساس کار موسسه انتشارات فرانکلین تهران، پیروی از یـک بـرنامه مـستمر است. این برنامه مستمر شـامل تـرجمه کـتابهای تجارتی است که با برنامه چاپ کتابهای درسی و دایره المعارفها که معمولاً” در ایران بازاری ندارند جدا است. از اواخر سال 1950 برنامه چـاپ کـتابهای مـستمر فارسی بصورت یکی از برنامههای مهم فرانکلین در آمد. در سـال 1959،171 عـنوان کتاب تجارتی جمعاً”در 684000 نسخه چاپ شد. در سال 1963،362 عنوان کتاب در 1525000 نسخه منتشر گردید و تعداد این قبیل کتابها در سال 1974 به 700 عـنوان رسـید. راز مـوفقیت فرانکلین در اجرای این برنامه این بود که تصمیمگیری در مورد بـرنامههائی نظیر انتخاب عنوانها به عنهدهٔ افراد محلی گذاشته شده بود. حتی در مورد انتخاب عنوانها نیز افراد محلی نـظر مـیدادند کـه درباره چه موضوعی بیشتر کتاب چاپ شود. امریکائیها سعی کردند تـمام امـکانات را در اختیار فرانکلین تهران قرار دهند و سپس کوشش همه جانبهای در مورد ارسال نسخههای نمونه انجام دادند.
رهـبران و مـدیران کـشوری و آموزشی با نوشتن فصلهائی برای برخی از کتابها و ترجمه آثار مختلف سهمی در انـجام ایـن امـر به عهده گرفتند. مانند اعلیحضرت محمد رضا شاه. سه تن از نخستوزیران ایران فصلهایی بـرای کـتاب نـو آفابریکنت 1 بنام چرا دکتر شدیم 2 نوشتند و یکی دیگر از
(1). Noah Fabricant
(2). Why we became doctors.
نخستوزیران کتاب آرتور نوسبام 1 بنام تـاریخ مـختصر حقوق بین المللی 2 را ترجمه کرد. ظفر بختیاری، رئیس ایل بختیاری و وزیر مشاور ایـران کـتاب سـقراط 3 اثر کوراماسون 4 و سفری به سرزمین دلاوران 5 اثر میریان کویر 6 را ترجمه کرد. یکی از وزیران دادگـستری کـه قبلاً”مشاور حقوقی فرانکلین و رئیس سابق مجلس سنا بوده مشاور موسسه شد. نـگاهی بـه فـهرست همکاران فرانکلین نشان میدهد که سناتورها، سفرا، أمرای ارتش، قضاوت دادگستری و نظایر آنان در شناساندن ادبـیات امـریکا از شرح حال سیاستمداران گرفته تا داستانهای پلیسی سهمی بعهده داشتهاند.
منحنی بـرنامه مـستمر تـرجمههای فارسی از 21 سال پیش که کار چاپ را شروع کردند، ابتدا سیر صعودی و سپس نزولی آرامی را نـشان مـیدهد. بـالاترین نقطه منحنی مربوط به نیمه دوم دهه 1960 است، یعنی زمانی که سالانه حـدود 001 عـنوان کتاب منتشر میشد. سپس منحنی سیر نزولی خود را آغاز میکند، چنانکه در سال مالی 1969 -1970 در برنامه مستمر مـوسسه انـتشارات فرانکلین تهران تنها 64 کتاب چاپ شد. گزارش سال 1970 نشان میدهد که اگـر چـه از تعداد عنوانهای انتشار یافته کاسته شده اسـت، در عـوض از تـعداد عناوین تجارتی کاسته شده و بر عناوین مـنتخب افـزایش یافته است. این افزایش نشان دهندهٔ حالت محافظهکارانهٔ فرانکلین در برابر چاپ کتابهایی اسـت کـه سود بیشتری عاید خواهند کـرد. در حـقیقت برنامه مـستمر در مـوسسه انـتشارات فرانکلین ایران تنها فعالیت اصلی نـبوده اسـت و بیشتر حالت خدمت عمومی را داشته است که صنعتیزاده به توصیه دوستان آمـریکاییش انـجام داده است 7. از 64 عنوان کتاب منتشر شده در سـالهای 1969 -1970،3 کتاب تجدید چاپ بـوده اسـت،12 کتاب به زبان فارسی بـوده،12 کـتاب را ترجمههای غیرآمریکایی (فرانسوی،
(1). Arthur Nussbam
(2). Concise history of the law of nations.
(3). Socrates
(4). Cora Mason
(5). Grass
(6). Merian Cooper
(7). نامه دیتوس سی.اسمیت به ج.م.فیلستروپ،6 ژانویه 1975.
انگلیسی و تعداد کـمی آلمـانی) تشکیل میداده است و 13 کتاب بـرای نـوجوانان چـاپ شده بوده اسـت.
مـوسسه انتشارات فرانکلین در تعهدات خـود در مـورد چاپ کتابهای کودکان، تاکید زیادی بر کتابهای اطلاعات عمومی مناسب برای دانشآموزان دورهٔ اول دبـیرستان داشـت و نیز تعدادی کتاب داستان برای ایـن گـروه سنی انـتشار داد. مثلاً”در صـورت کتابهای سال 1969 کتابهای نـظیر الکترونیک برای جوانان 1 اثر جین بندیک 2، وزغ چیست؟3 اثر جین داربی 4 و پر فروشترین کتاب که سپید دندان 5 بـود قـرار داشت. از 64 عنوان کتاب چاپ شده در بـرنامهٔ مـستمر مـوسسهٔ انـتشارات فـرانکلین در سال 1970 -1971،42 عنوان کـتاب مـخصوص نوجوانان بود. این موقعیت در گزارش سالانه بصورت”بازار زندهای که تمام ناشران بزرگ را بخود جلب مـیکند”تـوصیف شـده است. تعدادی از این کتابها در فهرست کتابهای بـرگزیده شـورای کـتاب کـودک ایـران قـرار گرفتهاند.
مثلاً”کتابهای جادوگر شهر زمرد 6، خرگوش تپه 7، کارتنک شارلوت 8، توم سایر 9، جزیره دلفینهای آبی رنگ 01 و چیتی چیتی بنگ بنگ 11 که از آثار کلاسیک جاویدان آمریکایی هستند.
پرفـروشترین کتابهای ترجمه شده برای کودکان از زبان انگلیسی توم سایر و چیتی چیتی بنگ بنگ بودهاند، اولی بخاطر اینکه بارها در مدارس به آن اشاره شده است و دومی به خاطر فیلمی که دیک وان دایک 21 بـا اقـتباس از این اثر تهیه کرده است. آوازهای این فیلم توسط خوانندگان
(1). Electronice for young people.
(2). Jeanne Bendick
(3). What is a frog?
(4). Gene Darby
(5). White Fang
(6). Magic of Oz
(7). Rabbit hill
(8). Char Lotts web
(9). Tom Sawyer
(10). Ialand of the blue do Lphins
(11). Chitty-Chitty Bang
(12). Dick van Dyke
محبوب ایرانی به فارسی خوانده شده و طی نمایشهای متعدد قلب جوانان ایرانی را تسخیر کرد.
کتاب ماجرای پینتو 1 اثر نـویسنده آمـریکایی و یلفرد برنسون 2 که در آمریکا چندان شناخته نیست به زبان تمام کشورهایی که فرانکلین با آنها همکاری دارد ترجمه شده است. دلیل موفقیت این کـتاب یـکی جهانی بودن موضوع آن است کـه زنـدگی و رشد یک پسر بچه را بیان میکند و دیگری فریبندگی جنوب غربی سرزمین امریکا است. جان کیل 3 درباره توجه خوانندگان به این کتاب چنین میگوید:
“ایـن کـتاب در هر فرهنگی قابل فـهم اسـت.”تصاویر رنگیم کتاب ماجرای پینتو در ایران تهیه شد و به تمام کشورهای دیگر ارسال گردید. مجموعهٔ کتابهای غیرداستانی نیز مورد توجه عموم بوده است مثلاً”در میان کتابهائی که در سال 1961 برای کـودکان چـاپ رسید زندگینامه دو تن از امریکائیان بزرگ یعنی رابرت ئی. لی 4 و آبراهام لینکلن 5 وجود داشت که نه تنها خوانندگان جوان را با زندگی قهرمانان آشنا میکرد، بلکه راجع به فرهنگ آمریکایی نیز اطلاعات مـفیدی بـرایشان فراهم مـیکرد. مجموعه کتابهای”سرزمین و مردم”از سلسله کتابهای لیپینکت 6 نیز مورد توجه بوده است و 12 کتاب*از این سلسله به فـارسی ترجمه شده است.62 عنوان از کتابهای برتاموریس پارکر 7 که کتابهای پایه عـلوم طـبیعی و فـیزیک هستند به فارسی برگردانده شدهاند و بسیاری از آنها مرتب تجدید چاپ میشوند. یکی دیگر از کارهای مهم فرانکلین تـهران، تـرجمه و تلخیص فرهنگنامه 8 است که یک جلد جداگانه دربارهٔ ایران به آن اضافه شده اسـت. نـزدیک بـه یک میلیون نسخه از کتاب جغرافیای طلایی اول 9 که کتابی دربارهٔ جغرافیای جهان است منتشر شده اسـت که قسمت مربوط به ایران این کتاب هم تماماً”از نظر متن و کارهای هـنری در ایران تهیه شده اسـت.
(1). Pinto?s Journey
(2). Wilfred Bronson
(3). John Kyle
(4). Robert E.Lee
(5). Abraham Lincoln
(6). Lippincott
(7). Bertha Maurice Parker
(8). Golden Encyclopedia
(9). Golden Geography
(*). بـیش از 12 کتاب در این مجموعه به فارسی انتشار یافته است.-مترجم.
سابقهٔ شناساندن فرهنگ در سطح جهانی بوسیله کتاب در مراکز انتشاراتی عربی خاورمیانه مانند قاهره و بیروت خیلی طولانیتر از تهران بوده و پیش از پیدایش فرانکلین وجـود داشته است.
بدین ترتیب در اولین تماسها در قاهره، فرانکلین با افرادی صاحبنظر مثل همسر مدیر فرانکلین که کتابخانه USIS را اداره میکرد و آمینه السعید نخستین زن روزنامهنگار عرب که کتاب زنان کوچک 1 را برای فرانکلین تـرجمه کـرده بود مواجه شد. این عده احساس میکردند که کتابهای کودکان مهمترین جنبه صنعت چاپ جدید است.”آنها میدانستند که باید بیشتر بر جهانی بودن داستانهایشان تکیه کنند تا بتوانند جـوانان را هـر فرهنگی که دارند به خود جلب کنند” بیشک علت علاقه موسسه انتشارات فرانکلین به چاپ کتابهای غیرداستانی شناختی بود که از مواد خواندنی کودکان ایرانی داشتند. دیتوس اسمیت یادآور شـده اسـت که ایرانیها در مورد علاقمندی خوانندگان، به ویژه جوانان نسب به ادبیات دیگر کشورها، دچار شک و تردید بودند.
برای کودکان خردسال فقط تعداد کمی کتاب مصور یا کتابهائی که بـاید بـه صـدای بلند برای آنان خوانده شـود، بـفارسی تـرجمه شده است. طی دههٔ 1960، فقط مجموعه”کتابهای طلائی”2 برای کودکان به چاپ رسید. تا زمان تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کـه در سـال 5691 مـختص چاپ کتابهای مصور فارسی و کتابهای ترجمه شده بـوجود آمـد، تنها آثاری که برای کودکان کم سن و سال منتشر شده بود عبارت بودند از:
1. داستانهای جانوران و قصههای عامیانه با چـاپ نـامرغوب و گـلچینی از افسانههائی که بصدای بلند خوانده میشوند که همگی توسط نـاشرانی غیر از فرانکلین چاپ شدهاند.
2. مقدار معدودی کتاب با عناوینی مانند دکتر سئوز 3، پنج برادر چینی 4 از بنگاه ترجمه و نـشر کـتاب.
(1). Little Women
(2). Golden books
(3). Dr.Seuss
(4). Five Chinese brothers
3. مـرغ سرخ پا کوتاه 1، دخترک مو طلائی و سه خرس 2 و قصههای دل انگیز 3 از مجموعهٔ کـتابهای طـلائی که با همکاری فرانکلین چاپ شده است. سعی میشد این کتابها رنگ و بوی ایرانی داشته بـاشند بـهمین جـهت لانه خرسها شبیه کلبههای شمال ایران ترسیم شده است و گیسوان دخترک بـجای طـلائی، خـرمائی رنگ است. ولی هیچ کوششی برای چاپ کتابهای دیگری در این زمینه بعمل نیامد.
مـوسسهٔ انـتشارات فـرانکلین تهران در زمینه چاپ کتابهایی”درباره کودکان”فعالتر بوده است و برای آشنا ساختن افراد غـیرمتخصص، در تـمام زمینههای روانشناسی کودک مانند. رفتارها و روانشناسی آموزشی کتابهائی منتشر ساخته است. فرانکلین کـتابهای زیـادی دربـاره مسائلی نظیر بچههای ناقص العضو و عقب افتاده، آموزش جنسی، مشاغلی که بنحوی با کـودکان در ارتـباط است، سلامت روانی کودک، و نیز رسالههایی درباره ادراک کودکان و کتابهایی درباره کودکان استثنائی و خـجالت یـا تـرس کودکان منتشر ساخته است. در انتخاب بعضی از این عناوین به انتشارات مؤسسات علمی بیش از ناشران تـجارتی تـوجه شده است، موسساتی مانند موسسه روانشناسی کودک و انجمن تحقیقات علمی از این قـبیل بـودهاند. والا حـضرت شاهدخت اشرف پهلوی کتاب نخستین سال زندگی کودک 4 اثر دکتر اسپاک 5 را به فارسی ترجمه کـردهاند.
عـلمی کـردن برنامهها
موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران علاوه بر برنامه مستمر تعدادی برنامه مـخصوص نـیز داشته است، که اهم آنها به قرار زیر استز
1. تأسیس چاپخانه جدید
2. تهیه دایره المعارف فـارسی
(1). Little red hen
(2). Goldi Locks and three bears
(3). Bedtime stories
(4). A baby?s frist year
(5). Dr.Spock
3. تـهیه کتابهای درسی
4. تهیه مجلات کودکان
5. توسعهٔ شبکهٔ کتابخانههای عمومی
در این مقاله در مـورد دو بـرنامه اول بطور خلاصه و در مورد سه جزء آخر کـه مستقیماً”مـربوط به کودکان است به تفصیل بحث خـواهم کـرد.
1. تأسیس چاپخانه بزرگ جدید
بزرگترین خدمت فرانکلین در ایران از لحاظ فنی، تأسیس شرکت سـهامی چـاپ افست (چاپخانه، بیست و پنجم شـهریور) در تـهران بود. در حـال حـاضر ایـن چاپخانه ظرفیت انجام بیش از 50 درصد از کـارهای افـست ایران را دارد. پیش از سال 1958 ایران از نظر قدرت فنی تولید مواد چاپی 50 سال از ایـالات مـتحده عقب بود 1 زیرا هزینه واحد تـولید بسیار زیاد بود و بـیشترین رقـم تولید کتاب را اسناد دولتی، بـعلاوهٔ تـعدادی کتابهای مذهبی و درسی تشکیل میداده که در چاپخانههای بسیار کوچک انجام میگرفت. شرکت سـهامی افـست نه تنها به عنوان مـرکزی بـرای چـاپ به شمار مـیرفت. بـلکه در آموزش کارکنان نیز نـقش قـابل ملاحظهای داشت. از 180 کارمند اصلی این چاپخانه تنها 14 تن در امر چاپ تجربه قبلی داشتند کـه از ایـن عده 10 نفر ایرانی و بقیه تکنسینهای خـارجی بـودند. بیشتر کـارکنان ایـن چـاپخانه تازه کار بودند. قـرار بر این بود که اولویت را در درجه اول برای چاپ کتابهای درسی و هم چنین تولید مطالب دیـگر قـرار دهند. با گذشت زمان تعداد کـارکنان زیـادتر شـد و کـسانی کـه از ابتدای کار بـه عـنوان مدیر و یا کارگر در آنجا مشغول به کار بودند به صورت نیروی کار استوار و کارآمدی درآمدند کـه شـرایط کـار خوبی داشتند و از سود قابل ملاحظهای برخوردار بـودند.
مـوضوع غـیرقابل پیـشبینی هـمیشگی حـتی تا اواخر دهه 1960، مسئله کاغذ بود. همانطوریکه (1). انتشارات بانک ملی از این قاعده مستنثی بود. زیرا این بانک حتی پیش از تأسیس شرکت سهامی افست دارای ماشینهای چاپ پیشرفتهای بـود که بعداً بوسیله شرکت سهامی افست بکار گرفته شد. ولی ماشینهای چاپ این بانک را بندرت برای چاپ کتاب مورد استفاده قرار میدادند.
آقای کیل اخیراً”از ساکاندیناوی خواسته است که به بـنگلادش کـاغذ بدهد، در زمان بحران کانال سوئز مسئله خطیر تهیه کاغذ برای ایران وجود داشت و هنوز هم ایران از وارد کردن کاغذ خارجی بینیاز نیست. فرانکلین عامل مهمی در ایجاد اولین کارخانه کاغذسازی ایـران کـه کارخانه”کاغذ پارس”نام دارد بوده است. این اقدام از برکت صنعت نساجی میسر گردید. امروزه کیفیت کاغذ پارس برای تمام مواد چاپی بجز نوع اعـلاء مـثل چاپ رنگی، طراحی، کاغذ عـکاسی و کـاغذ گراورسازی مناسب است.
2. گردآوری و چاپ نسختین دایره المعارف فارسی
در ابتدای کار قرار بود که دایره المعارف فارسی ترجمه دایره المعارف کلمبیا 1 باشد. ولی پس از شـروع کـار این دایره المعارف تـبدیل بـه کاری عظیم و مستقل شد که 40% از مطالب آن بکلی در زبان فارسی حدید بود.9000 مقاله آن تازه و بیش از 00021 مقاله با تجدیدنظر اساسی همراه بود. غلامحسین مصاحب مدت ده سال (66-6591) روی این دایره المعارف کار کرد تـا آنـکه بازنشسته شد*و پس از آن همکارانش طبق همان الگو رو جلد دوم این دایره المعارف کار میکنند.
3 -نوگرایی در کتابهای درسی کودکان
در پی برنامه شاهنشاه مبنی بر افزایش تعداد دانشآموزان در مدارس، احتیاج به امکانات بیشتر برای صـنعت چـاپ کتاب افـزایش یافت. در سال 1965 کتابهای درسی ایران زیر نظر وزارت آموزش و پرورش توسط بخش خصوصی انجام میشد. تعداد زیادی نـاشران کوچک دست اندر کار تهیه و تولید کتابهای درسی بودند و هر آمـوزگاری مـیتوانست مـدرسهای را مجبور به استفاده از کتاب مورد نظر خودش بکند. ناشران کوچک، کتابهای درسی گوناگون را با صحافی دستی کـه بـرایشان ارزان تمام میشد تولید میکردند و برای کسب اعتبار و درآمد بیشتر بسیاری از معلمان
(1). Columbia Viking Desk Encyc Lopedia
(*). متاسفانه اطـلاعات مؤلف مـقاله در پارهای از موارد و بالاخص در این موارد غیر موثق است.
آقای دکتر غلامحسین مصاحب بازنشسته نشدند؛ ایـشان را به عللی از کار دور کردند و رابطهشان را با کار و کارمندانی که عشق و ایمان عامل پیـوند آن بود از هم گـسستند.-مـترجم.
بخصوص دبیران دبیرستانها از این وضع آشفته استفاده میکردند و کتابهایی را به شاگردان خود پیشنهاد میکردند که نوشته خودشان بود. با وجود اینکه ناشران بیشماری دست اندر کار تهیه کتابهای درسی بودند، ولی هـیچ تحقیقی در مورد روشهای آموزشی صورت نمیگرفت و میزان فایده و کارآیی این تولیدات هرگز به محک آزمایش در نیامده بود.
کارمندان فرانکلین تهران با انجام برنامهٔ مستمر فرانکلین در طراحی کتاب، کارهای هنری و تولید صـاحب مـهارت شدند. بیشتر این کارکنان پس از طی دورهای درباره کتابهای درسی و چاپ مواد آموزشی در دانشگاه کلمبیا به ایران بازگشته بودند. مسلم بود که این عده میتوانستند طرح و صورت ظاهری کتابهای درسی را تـغییر دهـند. فرانکلین تهران به وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد کرد که کار نوشتن، تجدیدنظر، تولید و چاپ تمام کتابهای درسی ابتدایی را در دست بگیرد. هدفشان این بود که کتابهای موجود را ارزشیابی مجدد کنند و سـپس کـتابهایی با کیفیت برتر منتشر سازند. هم چنین قیمت کتابها را بطور کلی کمتر کنند. آنها به وزارت آموزش و پرورش قول دادند نظارت بیشتری داشته باشند تا کتابهای دورهٔ ابتدایی به موقع تـحویل دادهـ شـود. تا دیگر موقعیت نامعقولی مـانند مـوردی کـه مدرسهای کتابهای درسی خود را به جای مهر ماه در ماه فروردین دریافت کند، پیش نیاید. بدینسان در سال 1957 فرانکلین با همکاری وزارت آمـوزش و پرورش و بـا کـمک مالی سازمان خدمات شاهنشاهی اقدام به تولید کـتابهای درسـی سالهای اول دبستان کرد که بطور رایگان در اختیار دانشآموزان قرار گرفت. در سال اول برای چاپ 000،330 کتاب درسی سفارش داده شده، فـرانکلین بـاید از تـمام ماشینهای چاپ کشور استفاده میکرد. ایران و کره تنها کشورهای آسـیایی هستند که کتابهای درسی چهار سال اول دوره دبیرستان را به رایگان در اختیار دانشآموزان قرار میدهند. در مورد کره باید گفت کـه بـودجه تـهیه کتابهای درسی این کشور تا همین اواخر توسط دولت امریکا تأمین مـیشد.
پس از آن بـه فرانکلین پیشنهاد شد که تمام کتابهای درسی سالهای پنجم و ششم ابتدایی را نیز تولید کند ولی فرانکلین حـاضر بـه ایـن کار نشد. فرانکلین از رقابت با ناشران ایرانی که قبلاً” در این زمینه فـعالیت داشـتند اجـتناب ورزید. پس از اینکه ناشران و مقامات وزرات آموزش و پرورش فرانکلین را متقاعد کردند که هیچ سازمان دیگری جـز فـرانکلین از نـظر فنی قادر به انجام این کار نیست، فرانکلین موافقت کرد که کتاب جغرافیای سـال پنـجم و ششم ابتدائی را نیز تولید کند. حتی انتشار و فروش این کتابها نیز به سـازمانی بـه نـام”پخش و کتاب”که به همین منظور تأسیس شده بود محلول گردید.
در سال 1958 موسسه انـتشارات فـرانکلین تهران جمعاً”1 /5 میلیون نسخه کتاب درسی را در هشت موضوع طراحی، تولید و چاپ کرد و بـه وزارت آمـوزش و پرورش تـحویل داد. بودجهٔ این برنامه از اعتباری برابر 000،2700 دلار به هشت میلیون دلار رسید. در حال حاضر فرانکلین تهران همچنان دسـت انـدر کار تولید بیش از 24 نوع کتاب درسی برای دورهٔ دبستان و همچنین تهیه دسـتور العـملهایی بـرای آموزگاران است. ترتیب و چگونگی مقاطعههای سازمانهای بهم پیوسته معمولاً”پیچیده است. در سال 1964 سازمان کتابهای دردسـی سـازمانی جـداگانه شد. بعد در سال 1972 موسسه انتشارات فرانکلین موافقت کرد که مسئولیت مالی و مـدیریت را بـه مدت دو سال بعهده بگیرد بشرطی که کتابهای جغرافیای سال چهارم و پنجم با نظر فرانکلین مورد اسـتفاده قـرار بگیرد. در حال حاضر سازمان کتابهای درسی، کلیه کتابهای درسی دوره ابتدائی و مـتوسط را تـحت نظر وزارت آموزش و پرورش تهیه میکند.
از سوی دیـگر گـروه دیـگری از ناشران تهران و شهرستانها بوجود آمدند و فرانکلین تـرتیبی داد کـه به این تشکیلات که”شرکت سهامی مطبوعات”نام داشت وامی برابر با 000،150 دلار از طـریق طـرح 480 PL 1 کلاً”برای خرید وسائل چـاپ ایـتالیائی داده شود. ایـن گـروه بـرنامهای برای کتابهای دوره دبیرستان ریختند و قصد داشـتند کـه تجدیدنظر کاملی بر روی کتابهای دبیرستانی انجام دهند، همان کاری که شرکت سـهامی افـست روی کتابهای درسی دوره ابتدائی انجام میداد. در حـال حاضر هر ساله بـیش از یـکصد کارمند به تجدیدنظر و بازنویسی کـلیه کـتابهای درسی دوره 12 ساله یمپردازند.
تا سال 1977 کتابهای درسی کاملاً”مورد تجدیدنظر قرار میگیرد و نـیز کـتابهای راهنما برای معلمان تهیه مـیشود. مـوسسه انـتشارات فرانکلین کار پنـج سـازمانی را که دست اندر کـار تـهیه کتابهای (1). The Library?s Public Law لایحهای که طبق آن کنگره امریکا به کشورهای در حال رشد برای توسعه صنعت چـاپ و نـشر کتاب کمک نقدی میکند.-مترجم.
درسـی ابـتدایی هستند بـا هـم هـماهنگ میکند. این سازمانها عـبارتند از:
1. سازمان کتابهای درسی که کتابها را مینویسد و بطور مرتب آنها را مورد تجدید نظر قرار میدهد.
2. سـازمان شـاهنشاهی خدمات اجتماعی
3. سازمان برنامه و بودجه کـه مـرکز بـرنامهریزی اقـتصادی ایـران و ماخذ تأمین بـودجه اسـت.
4. شرکت سهامی افست که کتابها را چاپ میکند.
5. شرکت”کاغذ پارس”
علاوه بر این 5 سازمان، موسسه انـتشارات فـرانکلین بـر کارهای چاپی و تولیدی نظارت دارد. مثلاً”تأمین کـاغذ مـورد نـیاز روزانـه شـرکت سـهامی افست را مورد نظارت قرار میدهد.
در جریان تهیه کتابهای درسی، چند برنامه جدید بر فعالیت فرانکلین افزوده شد. فرانکلین در جریان انقلاب آموزشی قرار گرفت. و از این راه با کسب سـرمایه صاحب استقلال مالی شد.
بعلاوه با کمکهای موسسهٔ انتشارات فرانکلین صنعت چاپ کتابهای درسی پیشرفت زیادی کرد. از آنجا که فقط یک ماشین عظیم برای چاپ کتابهای درسی وجود دارد ناشران دیـگر جـرات ندارند که به تهیه و تکمیل مجموعههای مواد آموزشی و مفاهیم جدید بپردازند.
ناصر شریفی این پدیده را چنین شرح میدهد:
“در مورد نقش ناشران غیردولتی در تهیه کتابهای درسی، باید گفت که کـشورهای در حـال رشد نسبت به نفس وجود صنعت نشر غیردولتی در آینده دچار شک و تردید هستند”1
چگونه یک ناشر معمولی بدون محل عرضه کالا پا خواهد گـرفت و مـجال چاپ کتاب خواهد داشت؟ انحصاری شدن یـک کـالا، حتی اگر از روی خیرخواهی هم باشد، موقعیت تولیدکنندگان دیگر را به خطر میاندازد.
(1). Nasser Sharify(8691)Development of Learning Resources in Middle East.Paper Presented at the Comparative Education Society,Eastern Regional Conference State University of New York at Albany,May 2 -4.p.41.
4. تولید مجلات کودکان
در سال 1965 موسسه انتشارات فرانکلین با همکاری وزارت آموزش و پرورش، مرکز چـاپ مـواد آموزشی را برای تولید مـواد مـورد لزوم کلاس درس مدارس تأسیس کرد. این مرکز تحت ریاست ایرج جهانشاهی اقدام به چاپ پنج مجله کرد که هر پانزده روز یکبار در طول سال تحصیلی برای دورهٔ ابتدایی و متوسطه مـنتشر مـیشود. یک مجله هم برای آموزگاران و والدین منتشر کرد. همچنین اقدام به تولید و توزیع 14 کتاب سوادآموزی و 7 کتاب قرائت جنبی برای کودکان کرد. مجلات توسط دانشآموزان، آموزگاران و والدین به قیمت رسمی خـریداری مـیشوند که پول بـدست آمده از فروش این مجلات تنها نیمی از قیمت تمام شده برای سازمان را تأمین میکند. تیراژ مجلات پیک 20 مـیلیون نسخه است.
موسسهٔ انتشارات فرانکلین در ایران نیز همانگونه که در ایلات مـتحده مـرسوم بـود با سازمان ملی حفاظت زیست و وزارت آموزش و پرورش در مورد طرحهای نشر و طبع کتاب همکاری روز افزون داشت، از این رو انتشار کـتابهای درسـی گسترش یافت. در چنین موقعیتی فرانکلین، انتشار کتابهای تجارتی را نسبت به کتابهای درسی کـاهش داد و در نـتیجه انـتشار کتابهای درسی و کتابهای غیرتجارتی نظیر پیک که زاینده برنامههایی با همکاری درخشان دولت بود بالا رفـت. در واقع موسسه انتشارات فرانکلین نقش سازندهای در رسالتی که دولت شاهنشاهی بعهده گرفته بود اجـرا کرد.
طرح مرکز انـتشارات آمـوزشی برای تهیه پیک، نتیجه آزمونهایی بود که در کشورهای دیگر در راه تهیه مواد جدید خواندنی غیردرسی برای افراد باسواد و کودکان انجام شده بود و در ایران نیز مورد آزمایش قرار گرفت. به این منظور جـان اسپالدینگ 1 معاون اجرائی مجله اسکولاستیک 2 در تحقیقات اولیه این طرح شرکت جست و به مدت سه هفته با کمک علی اصغر مهاجر به بررسی این طرح پرداخت، سپس سرپرست قسمت ویرایش موسسه انـتشارات فـرانکلین و گروهی دیگر برای عملی
(1). John Spaulding
(2). Scholastic Magazine
ساختن افکار همایون صنعتیزاده طرحهای پایه را ریختند که نتیجه آن انتشار مجله پیک بود. مرکز انتشارات آموزشی، مواد آموزشی را که مخصوص کودکان تهیه شده بود برای هـر کـلاس مورد آزمایش قرار داد. آنها تصمیم گرفتند بر واژههایی که در مجلات پیک به کار میرود نظارت داشته باشند و قرار شد که نویسندگان هنگام نوشتن مقالات پیک از واژههایی استفاده کنند کـه در کـتابهای درسی کلاسی که مجله پیک برای دانشآموزان آن کلاس تهیه میشود وجود داشته باشد. تعداد لغات جدید مجلات پیک حتی در بالاترین کلاسها نیز نباید بیش از 50 لغت در هر شماره باشد و ایـن لغـات بـاید در واژهنامهٔ آخر مجله با ذکـر مـعنی بـیاید. این مسئله تاکنون رعایت شده است، زیرا هدف پیک همیشه این بوده است که زبان فارسی را در مناطقی که این زبان، زبـان مـادری خـوانندگان نیست رواج دهد و هماهنگ کند.
قزوین بعنوان محل نـمونهای بـرای اجرای این برنامه انتخاب شده بود. این برنامه در مدارس 86 دهکده این ناحیه که فقط مدت سه سال از تأسیس آنـها مـیگذشت اجـرا شد. ساکنین دهات با لهجههای مختلف صحبت میکردند و سطح زنـدگی آنان پایین بود. اولین مجله تجربی، پیک معلم و خانواده بود که برای آشنا ساختن بزرگترها با هدف ایـن خـواندنیهای جـدید غیردرسی تهیه شده بود و طریقه استفاده از این مجلات را شرح میداد. قـیمت هـر شماره از مجله 2 ریال بود. در پی استقبالی که مردم از ده شماره این مجله که در سول 6 ماه منتشر شده بـود، کـردند. 18 شـماره نیز که پانزده روز یکبار منتشر میشد در مناطق شهری مورد آزمایش قرار گـرفت. کـه هـر شماره تیراژی برابر با 000،50 نسخه داشت. این مجله در سال 1966 در نواحی آموزشی در سطح مملکت تـوزیع گـردید. در مـدارس، آموزگاران و دانشآموزان بزرگتر اقدام به فروش این مجلات کردند تا بدینوسیله توزیع و فروش آن بـنحو بـهتری صورت گیرد.
بعد از چهار سال پیک معلم بصورت مجلهای مستقل منتشر شد کـه تـاکید آن بـیشتر بر روی مسائل آموزش و پرورش و آموزش کودکان بود. در سال 1970 سه مجله برای دانشآموزان دوره ابتدایی مـنتشر مـیشد. علاوه بر پیک دانشآموز، پیک نوآمور برای سالهای دوم و سوم ابتدایی؛ پیک کودک بـرای کـودکان کـودکستانی و سال اول دبستان توسط سازمان انتشارات آموزشی منتشر شد. هر سه مجله پانزده روز یکبار منتشر مـیشود و حـاوی داستانهای کوتاه، اشعار و آزمونهایی است که بر اساس آنچه کودکان در مدرسه یـاد گـرفتهاند تـهیه شده است. مثلاً”اگر در اوایل زمستان به دانشآموزان کلاس سوم، تشریح برگ تدریس شود، هـمان شـماره از پیـک احتمالاً”دارای جدولی بشکل برگ خواهد بود، یا اگر موضوع درس کلاس شـشم گـیاهشناسی باشد. در مجله پیک مطلبی دربارهٔ پیشروان مسلمان گیاهشناسی یا اولین باغبانی که گل گلایول را در ایران کـاشت درج خـواهد شد. پیک کودک فقط جنبه درسی ندارد و بیشتر حاوی مطالب و سرگرمیهایی اسـت کـه کودکان خودشان میتوانند آنها را انجام دهند و یـا والدیـنشان مـیتوانند با صدای بلند برای آنان بخوانند.
در سـال 1970 پیـک جدیدی منتشر شد که پس از مدتی به دو پیک تبدیل گردید که یکی بنام پیـک نـوجوانان برای دانشآموزان دوره اول دبیرستان (سالهای شـشم تـا هشتم) اسـت و مـطالب آن بـیشتر به بهداشت و مشاغل مختلف مربوط مـیشود و دیـگری پیک جوانان برای سالهای نهم تا دوازدهم است، که مطالب آن بـیشتر مـربوط است به سیاست، وقایع اجتماعی مـعاصر، تاریخ، فلسفه، هنر ایـران و نـقد کتاب. مجله پیک که بـرای جـوانان منتشر میشود تیراژی بیش از 000،100 نسخه دارد و بطور متوسط هر سه خواننده یک نسخه از پیـک را مـطالعه میکنند. مدیر مرکز انتشارات آمـوزشی از طـرف وزارتـ آموزش و پرورش انتخاب مـیشود و نـیمی از ویرایشگران و نویسندگان و بیشتر کـارمندان قـسمت تولید در استخدام فرانکلین هستند. مقصود از انتشار مجلات پیک از نظر فرانکلین، ازدیاد مهارت خواندن اسـت کـه به نحوی مطبوع دربارهٔ مطالبی کـه قبلاً”دانشاموزان در مـدرسه آمـوختهاند ارائه داده مـیشود. این روش بخصوص بـه کودکانی کمک میکند که عادت کردهاند در مدرسه مطالب را فقط حفظ کنند. ویرایشگران پیک روزانه 400 نـامه دریـافت میکنند که بهترین نامهها، داستانها، اشـعار و نـقاشیها در مـجلات پیـک بـه چاپ میرسد. بـه تـمام نامهها نیز پاسخ داده میشود و مطالب آنها در برنامهریزی شمارههای سال تحصیلی بعدی مجله تأثیر داده خواهد شـد. در تـابستان هـر سال ارزیابی کاری که در طول سال انـجام شـده اسـت بـر اسـاس پرسـشنامههایی که به خوانندگان داده میشود و تحقیقات و بررسیهای آماری، انجام میگیرد.
هر چند ابتدا قرار بود که پیک مجلهای غیردرسی باشد، ولی بعداً”بخاطر نقش آموزشی که داشت بـصورت دستور العملی برای کتابهای درسی در آمد. آموزگاران جرات استفاده از پیک را در روش آموزشی خود ندارند ولی تقریباً بطور غیرارادی بچهها را با مطالبی که پیک دارد، امتحان میکنند، بعلاوه از زمانی که پیک راه خود را شناخت و جـزء انـتشارات آموزشی معتبر در آمد، کسانی که سئوال امتحانی طرح میکنند، میتوانند از متن علمی مقالات پیک سؤالات امتحانی را استخراج نمایند. این کار بخصوص در مورد پیک دانشآموز که مقالات جامعی از سال اول تـا سـال پنجم دبستان را در بر دارد امکانپذیر است. همچنین در مورد پیک جوانان که تعداد بیشتری لغات غیردرسی را که ممکن است بعداً در دروس دبیرستان ظاهر شوند، معرفی مـیکند نـیز این امکان وجود دارد. یک دانـشآموز سـال پنجم میداند که یک معمای سرگرمکننده درباره مفهوم گرانی میتواند کلید درک این مطلب باشد که 02\41 از 02\13 بیشتر است.
مجله پیک تاکنون هیچ فرقی بین خـوانندگان روسـتایی و شهری نگذاشته است. در حـالیکه جـا دارد برای خوانندگان مختلف انواع مختلفی از مجلات وجود داشته باشد که این کار در حال حاضر امکانپذیر نیست. خوانندگان شهری پیک که درصد بیشتری از استفادهکنندگان از این مجله را تشکیل میدهند (زیرا در بسیاری از مـناطق روسـتایی پست وجود ندارد) علاقمند به مطالعه مطالبی هستند که جنبه درسی آنان کمتر باشد. به همین منظور نویسندگان، عکاسان و هنرمندان، مأموریت یافتهاند هر ساله دوازده موضوع روز را در پیک جوانان مطرح کـنند. هـمچنین قسمتی از پیـک جوانان به معرفی مدلهای لباس اختصاص یافته است که البته در این قسمت بجای چاپ لباسهای خارجی لبـاسهای محلی ایرانی به خوانندگان معرفی میشود. بهرحال کارمندان پیک تجدیدنظر و تـازه کـردن مـطالب پیک را برای گروههای سنی پایینتر مشکلتر یافتهاند، زیرا یک کودک 12 ساله تهرانی علاقمند است مطالبی درباره آوازخـوانان جـوان، فیلمهای جدید خارجی، مسابقات شنا و اینکه چگونه میتوان دامن کوتاهی را به نیم تـنه تـبدیل کـرد بخوانند ولی این نوع مطالب برای جوانان روستایی که احتمالاً”اصلاً”تخته پرش استخر یـا دامن کوتاه ندیدهاند نامربوط و حتی گیجکننده است. مشکل در قلب جریان اقتصادی-اجتماعی بـزرگ امروز ایران است کـه نـاشی از اختلافات چشمگیر بین زندگی شهری و روستائی است 1:40 درصد از 11 میلیون جمعیت روستاها در آنگونه نواحی روستایی زندگی میکنند که کمتر از 400 خانوار دارد. تعداد شاگردان مدارس روستایی 30 درصد کمتر از مدارس شهری است. بخشیدن روحیهٔ شـهری به پیک یعنی نادیده گرفتن هدف اولیه پیک که با کوشش شاهنشاه برای استقرار مراکز روستایی بیشتر و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها مغایرت دارد.
“انتشار پیک بزرگترین کاری است که اکنون مـوسسهٔ انـتشارات فرانکلین تهران انجام میدهد.”2 مطالب خواندنی پیک هم از نظر تعداد جلدها و هم از نظر عنوانها، سالانه رشد قابل ملاحظهای برابر 20 تا 25 درصد داشته است و در حال حاضر 1 \3 بودجه را به خود اختصاص مـیدهد. وزارتـ آموزش و پرورش میخواست با کمک موسسهٔ انتشارات فرانکلین مواد خواندنی مناسب برای جوانان همراه با دیگر رسانهها دربارهٔ تمام موضوعات دانش بشری تهیه کند. امسال برنامهای 5 ساله با همکاری فـرانکلین و وزارت آمـوزش و پرورش در نظر گرفته شده است که بر اساس آن موادی مانند کاست، پوستر، فیلم و همچنین مواد چاپی در 500 عنوان در سطوح کلاسهای مختلف تهیه میشود.3 پیک بصورت مرکزی برای تولید و توزیع مواد آمـوزشی در سـطح کـشور در خواهد آمد. بر اساس ایـن بـرنامه مـرکز تکنولوژی آموزشی، که قسمت سمعی و بصری و ارتباط الکترونیکی است بوجود خواهد آمد.
(1). در همایش بین المللی ایران که در ماه سپتامبر 1975 در تخت جـمشید بـرگزار شـد، چند مقام برجسته علمی صریحاً اظهار داشتند کـه دولت بـاید به فعالیتهای مؤثر بیشتری در جهت مبارزه با بیسوادی و بیگانگی اجتماعی بپردازد. فیروز وکیلی مدیر سازمان برنامه و بودجه آمارهای رسـمی را کـه شـاخص”شکاف بین درآمدهای روستایی و شهری بود”ارائه داد که گویای اوضاع ایـران از اوایل دهه 1960 تا زمان حاضر بود. در سال 1973 مصرف جمعیت روستایی ایران کمتر از 1 \3 مصرف خصوصی جمعیت شهری بود. آقـای وکـیلی بـه این نتیجه رسید که”چون درآمد حاصله از نفت به نواحی شـهری تـعلق میگیرد، بدیهی است که شکاف بین شهر و روستا بیشتر میشود”.
(2). مصاحبه با جان کیل.
(3). مصاحبه بـا عـلی اصـغر مهاجر 82 آوریل 6791.
کارشناسان مشاور مرکز آموزشی نیوتون 1 در ماساچوست 2 برای شرکت در این بـرنامه اسـتخدام شـدند. شرکت آمریکایی برنامه عملی را با توجه به هدفهای مختلفی مانند دوام و هزینه، طرح کرد. مثلاً” اسـباب بـازی برای سطح دبستان، قطعات مخصوص ساختن اشکال برای دورهٔ پیش از دبستان، برنامه کتابخانههای سـیار بـرای دبستانهای مناطق روستایی و جعبههای حاوی مواد آموزشی دروس علوم برای دبیرستانها.
5. توسعه کـتابخانه
اصـل اسـاسی در فعالیتهای موسسهٔ انتشارات فرانکلین رساندن کمکهای فنی برای توسعه صنعت چاپ قوی محلی بـوده کـه منحصر به کتابهایی که خود در چاپشان دست داشته است، نمیشود. پیشگامی فرانکلین در ایـران جـهت ایـجاد کتابخانههای مدرسهای پیشرفتی در این زمینه بشمار میرود. وجود کتابهای فارسی که برای مطالعه دانشآموزان دبـیرستانی مـناسب بود باعث تأسیس کتابخانههای مدرسهای با کیفیت بهتر توسط وزارت آموزش و پرورش شد. هـم چـنین در اواسـط دهه 1960 فرانکلین اقدام به تأسیس 001 کتابخانهٔ روستایی کرد. در سال 1961 اسمیت به دفاع از ناشران پرداخت و پیـشنهاد کـرد: بـرای تشویق ناشران جهت گسترش کار که باعث تقلیل قیمتها و توزیع گستردهتر کـتاب مـیشود باید به آنان کمک مالی شود. او پیشنهاد کرد، بهترین راه کمک به خریداران کتاب وجود کتاب در کـتابخانههای مـدرسهای و عمومی و هم چنین تهیه مواد خواندنی غیردرسی مناسب برای مدارس، روستاها، بـزرگسالان و نـو سوادان است.
ناشران خاورمیانه اغلب شکایت دارنـد کـه فـروش کتابهای کودکان بسیار محدود است، حالیکه والدیـن مـیگویند قیمت کتابها گران است. قیمت متوسط کتاب در ایران در حال حاضر 002 ریال است. حـتی در جـامعهٔ غنی ایالات متحده والدین مـایلند بـرای کودکان خـود کـتابخانهای کـوچک تهیه کنند. آنها که نمیتوانند کـتاب بـخرند، کتاب را از کتاخانه مدرسه و کتابخانههای عمومی نزدیک محل سکونتشان تهیه میکنند. هم چـنین در ایـالات متحده اختصاص ساعاتی برای
(1). Newton
(2). Massachusetts
خواندن کـتابهای مصور داستانی بعنوان یـک تـجربه ابتدایی اجتماعی برای کودکان کـم سـن و سالتر امری پذیرفته شده است. ناصر شریفی میگوید:
“در خاورمیانه کمبود مواد خواندنی مـفید غـیردرسی برای دانشآموزان که در کلیهٔ سـطوح وجـود دارد، کـمبودی تکاندهنده است. ایـن احـتمال وجود دارد که مقامات آمـوزشی بـه مرحلهای از شناخت ارزش کتاب رسیده باشند که به نقش اساسی کتابهای درسی معتقد باشند ولی حـتی در چـنین صورتی کتابهای غیردرسی از دید بسیاری از مـقامات رسـمی مواد تـجملی و لوکـس هـستند که البته داشتن آنـها بیضرر است ولی چندان هم حیاتی نیست”1
دیتوس اسمیت در مقاله اخیرش اشاره کرده است که عـلت اصـلی کندی توسعه انتشارات برای جوانان مـللی کـه بـه تـازگی در آسـیا در جریان نوگرائی قـرار گـرفتهاند، عدم کمکهای سازمانهای آموزشی (خرید کتاب توسط مؤسسات بخصوص کتابخانهها) است.
“امروزه برای بسیاری از رهبران سـیاسی و حـتی آمـوزشی، آموزشی بودن کتابهای کودکان از هر نوع کـه بـاشند و ایـن مـسئله کـه نـه تنها کتابهای درسی بلکه کتابهای غیردرسی نوجوانان نیز باید مورد حمایت عموم باشند قابل درک نیست”2
کتابخانه، جزئی لازم است برای ایجاد تنوع و زنده کردن چاپ کتابهای مـناسب و ایجاد خودآموزی از طریق مطالعهٔ کتابهای غیردرسی.
در اواخر دههٔ 1960 دفاع از خدمات کتابخانهها به نتیجه رسید. در سال 1968 هیات امنای کتابخانههای عمومی تشکیل شد و اقدام به تأسیس کتابخانههای عمومی در تمام شهرهای ایران کـرد. از آن تـاریخ به بعد هر شهر دارای یک کتابخانهٔ عمومی است و 1 /5% از درآمد شهرداری صرف ساختمان (در موارد نادری صرف توسعهٔ ساختمان کتابخانهٔ موجود)، تهیه، تحویل و توزیع کتاب میشود. فعالیت کتابخانهها در سطح ملی مـتمرکز اسـت و از سیاست رودررویی پیروی میکند ولی تا حدودی از اعتبار محلی در مورد خرید، طرح برنامه و غیره برخوردار است. تعداد کتابخانههایی که برای کودکان تأسیس شده کـم، ولی پیـشرفت آنها قابل توجه است.
(1). نـاصر شـریفی، ص.15.
(2). D.C.Smith(3691).Children?s books in developing coum- tries.Horn book,p.73.
در سال 1965 که علیا حضرت شهبانو کتابخانهٔ مخصوص کودکان را در تهران افتتاح فرمودند، در پایتخت 92 کتابخانه عمومی وجود داشت که فقط 4 کتابخانه به کودکان سرویس میداد. در حـقیقت در هـیچ نقطه از ایران خدمات کـتابخانهای بـرای کودکان وجود نداشت. در همان سال اولین واحد کتابخانه سیار بوجود آمد. در سال 1967 اولین کتابخانه در یکی از شهرستانها افتتاح شد. امروزه تعداد زیادی از این نوع کتابخانهها در سطح کشور وجود دارد. فقط در تهران تـعداد کـودکانی که تا بهار سال 1975 در تمام فعالیتهای کتابخانهای شرکت داشتهاند بیش از دو میلیون بوده است. در شهرستانها این رقم حدود چهار میلیون بوده است. در سال 1974 خانههای فرهنگ روستا محلی برای دسترسی روستاییان بـه مـنابع دانش بـشر شد. در حال حاضر 000،140 خانواده روستائی از چنین امکاناتی برخوردار هستند و با وجود محدود بودن مجموعهٔ کتابخانهها، بخصوص بـرای کودکان، امکاناتی بوجود آمده است تا کودکان تنها تماشاگر نباشند بـلکه بـا تـشکیل جلسات مطالعهٔ داستان، نمایش فیلم، استفاده از دیگر وسایل سمعی و بصری و خواندن آواز از اوقات خود لذت ببرند. بسیاری از آنان مـیراث فـرهنگی ایران را درخشانتر میکنند.
دیگر فعالیتهای این موسسه: ایجاد برنامه برای کودکان
1. خارج از ایـران
سازمانهای انـتشاراتی دیگر کشورهای آسیائی پس از آگاهی از فعالیتهای چشمگیر فرانکلین تهران، جویای علت این موفقیت شدند. فرانکلین تـهران بعنوان منبع فنی تعدادی مشاور و تکنسین به کشورهای شرقی و غربی از جمله بنگلادش و کـشورهای عربی فرستاد که در بـعضی از کـشورها مثل بنگلادش همکاری بصورت وابسته به برنامه فرانکلین بود و در بعضی از کشورها بطور مستقل انجام میگرفت. موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران در این کشورها برای تأسیس چاپخانه، اقدامات سوادآموزی و توسعهٔ برنامههای ترجمه با دولت و شـرکتهای خصوصی به مشورت پرداخت.
اولین مشاوره در نخستین سالهای برنامه فرانکلین در تهران، با همکاری دولت افغانستان در مورد کتابهای درسی به دو زبان دری و پشتو برای کودکان مدارس افغانی آغاز شد. در ابتدای کار بسیاری از کارهای مـربوط بـه ویرایش و چاپ کتابها در تهران انجام میشد. ناشران افغانی در چاپخانه شرکت سهامی افست تعلیم دیدند. بعلاوه کارکنان وزارت آموزش و پرورش افغانستان در تهران مشغول جستجو برای یافتن موضوعات مورد علاقه خود و پیشنویسی کتابهای درسـی بـودند. در این حال عتیق الله پژواک مدیر موسسهٔ انتشارات فرانکلین افغانستان قبل از تأسیس این موسسه در افغانستان بیش از دو سال در ایران بود و با رموز کار آشنا میشد. پرداخت وام صد هزار دلاری از طرف بنیاد آسـیا 1 کـمک زیادی به دوبارهسازی و مجهز کردن وزارت آموزش و پرورش افغانستان در کابل کرد. موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران کارشناسان فنی خود را برای نظارت بر طرح، آموزش کارمندان و کارآمد ساختن تشکیلات به کـابل فـرستاد. کتابهای خوبی برای دوره ابتدائی مـدارس افـغانی کـه شبیه کتابهای فارسی در همان کلاسها بود بچاپ رسید. این کتابها جلد مقوایی نازک و صحافی محکم داشت و حاوی تعداد زیادی داستان و تـصویر نـظیر آنـچه در کتابهای درسی به زبان فارسی وجود داشت، بـود. ولی بـرای ایجاد رنگ و بوی افغانی در کتابهای درسی افغانستان تغییراتی نظیر طرز لباس پوشیدن، عادات، نقشههای جغرافیایی، اسامی محلی، تفریحات و غـذاها در کـتابها دادهـ شد. از سال گذشته موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران مجدداً”کار تـوزیع کتابهای درسی را برای وزارت آموزش و پرورش افغانستان آغاز کرده است.
بر اساس قراردادی که برای سال 1973-1974 بین موسسهٔ انـتشارات فـرانکلین تـهران و بنگلادش منعقد شد. فرانکلین تهران کار مشاوره و کمک در برنامهریزی و تولید و تـوزیع کـتابهای درسی دورهٔ ابتدایی و متوسطه بنگلادش را بعهده گرفته است. یکی از هدفهای ادارهٔ فرانکلین در داکا انتشار مجله بـرای کـودکان بـود، همانگونه که پیک برای دو محله کودکان در قاهره و عربستان سعودی که هنوز در مـراحل ابـتدایی اسـت بصورت الگو بکار میرود، که این مجله در قاهره توسط موسسهٔ فرانکلین و در عربستان سعودی تـوسط دولت مـنتشر مـیشود. ایرج جهانشاهی مدیر مجلات پیک به همراهی نجف دریابندری معاون فرهنگی موسسه انتشارات فـرانکلین شـش سال پیش برای مشاوره در مورد چاپ مجلات کودکان به پاکستان شرقی رفتند. اکـنون اولیـن مـجله حاضر شده است.
(1). Asia Foundation.
این مجله برای استفاده کودکان نه تا یازده ساله طرحریزی شـده اسـت که خواندن را بیشتر از روی تخته سیاه و جدول یاد گرفتهاند و به علت کمبود مـواد خـواندنی اغـلب در معرض فراموش کردن مهارت خواندن خود هستند. داستانهای این مجله دربارهٔ تغذیه، جمعیت، پرورش طیور، صـنایع دسـتی و ادبیات عامیانه است و برای تمام افراد خانواده جالب است.
2. در ایران
موسسهٔ انـتشارات فـرانکلین تـهران حدود بیست سال پیش انجمن ناشران ایرانی را بوجود آورد. بعلاوه نقش مهمی در تأسیس شورای کتاب کـودک داشـت کـه در سال 1962 توسط عدهای از مربیان، نویسندگان و هنرمندان تأسیس شد. هدف شورای کتاب کـودک تـهیه و تولید کتابهای مناسب کودکان است بخصوص کتابهایی که فکر و محتوای شرقی دارند. در حال حاضر تصمیم در مـورد انـتخاب کتابهای مناسب ترجمه شده و بالا نگهداشتن کیفیت ترجمهٔ کتابها بر عهده شـورای کـتاب کودک است که در کنار انتشار فصلنامه خـود، هـمکاری نـزدیک با گروه بین المللی کتابهای کودکان دارد و هـمچنین فـهرست و نقد کتاب تهیه میکند و کتابهای کودکان ترجمه شده از زبانهای خارجی را مورد بررسی قـرار مـیدهد و تصویب میکند.1
موثرترین خدمت در زمـینه کـتابهای کودکان در ایـران تـوسط کـانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان انجام شده اسـت. ایـن کانون در سال 1965 تأسیس شد و در حال حاضر 25 کتابخانه دایمی در تهران و 65 کتابخانه در شهرستانها دارد و تـا بـحال بیش از 70 کتاب،70 صفحه گرامافون و بیش از 30 فـیلم برای کودکان تهیه کـرده اسـت، برخلاف کتابهایی که با هـمکاری فـرانکلین منتشر شده است کتابهای کانون برای کودکان کوچکتر مناسب است. داستانهای عامیانه بـا تـصاویر زیبا در میان انتشارات کانون بـه چـشم مـیخورد. انتشارات کانون پرورش فـکری کـودکان و نوجوانان از مواد خواندنی آسـان تـا داستان برای نوجوانان را در بر میگیرد. کتابهای کانون نسبت به کتابهایی که با همکاری فـرانکلین مـنتشر شده است تیتراژ بیشتری دارند یـعنی تـیتراژ کتابهای کـانون 000،003 تـا 000،60 نـسخه است در حالیکه بالاترین تـیتراژ کتابهای فرانکلین 5000 است (متوسط تیراژ
(1). نامه مهدخت دولتآبادی به ج.م.فیلستروپ،28 اکتبر 1975.
کتابهای چاپی برای کـودکان آسـیا 4700 نسخه است) کتابهای ارزان قیمت کانون بـازار خـوبی در مـیان کـتابخانههای کـودکان و مراکز نگاهداری کـودکان و کـتابفروشیهای جدید و بازاری که توسط فرانکلین بدعتگزاری شده است بدست آورده است. در سالهای اول تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نـوجوانان مـوسسهٔ انـتشارات فرانکلین از نظر مالی و تهیه کاغذ به مـقدار قـابل مـلاحظهای بـه کـانون کـمک میکرد.
در مدت چهار سال گذشته یعنی از زمانی که کانون از نظر مالی و دیگر موارد تأمین شد، همکاری فرانکلین با این موسسه محدود شد به موارد نادری مانند گـرفتن حق تألیف برای آثاری که کانون میخواهد ترجمه کند. فرانکلین همواره ناشران ایرانی را به رعایت حق مؤلف بین المللی تشویق میکرده است. میتوان گفت با کوششهای فرانکلین در این مورد، اخیراً”دولت تـمایل یافته به پیمانی که با محدودیتها و شرایط صنعت نشر ایران مناسب باشد، بپیوندد. تاکنون همیشه اختلاف نظرهای قابل ملاحظهای میان ناشران، اعم از ناشران کتاب و مجله و روزنامهها در مقابل چنین تـصمیمی از سـوی دولت وجود داشته است.1 در نتیجه هیچ وسیلهای وجود ندارد که از دوباره کاری و تکرار چاپ از یک اثر واحد جلوگیری کند. مثلاً”این وضعیت باعث شـده اسـت که سه ترجمه مختلف آر کـتاب ایـن را میگویند شجاعت 2 اثر آرمسترانگ اسپری 3 منتشر شود.
موسسهٔ انتشارات فرانکلین و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان امیدوارند بتوانند ناشران کتابهای کودکان را به رعایت حق مؤلف مـوظف کـنند. آنها معتقدند که صـلاحیت انـتخاب کتابهای کودکان را دارند و برای ترجمه آنها توانا هستند.
نتیجه
موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران بزرگترین و پر کارترین موسسهٔ فرانکلین در جهان است. فرانکلین تهران نقش مشاور توسعه صنعت کتاب را در کشورهای غربی آسیا بـعهده گـرفته
(1). نامه نحف دریابندری به ج.م.فیلستروپ،8 دسامبر،1975.
(2). Call it Courage
(3). Armstrong Sperry
است. پیشبینی میشود که فعالیتهای آینده فرانکلین تهران بهمراهی دفتر قاهره بیشتر جنبه منطقهای داشته باشد تا محلی، و مشاوره تهران در تهیهٔ کتابهای درسی کـابل ادامـه یابد. پیـشرفت موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران باعث تغییر رابطهٔ فرانکلین نیویورک و تهران شده است.
موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران بـخصوص از برکت درآمد برنامهٔ آموزشی در سالهای اخیر به برنامههای ادارهٔ فرانکلین نـیویورک کـمک مـالی کرده است. فرانکلین در سالهای اخیر بصورت سازمان ایرانی مستقل و غیرانتفاعی در آمده است (که از نظر نام با فـرانکلین بـستگی دارد) و طرحهایی برای فرانکلین تهران و سازمان اصلی فرانکلین ریخته شده است. علی اصغر مـهاجر در بـرنامههای فـرانکلین تهران چهار نوع همکاری را با فرانکلین نیویورک در نظر گرفته است:
1. طرح ایجاد برنامههای آموزشی بـرای کارمندان فرانکلین ایران در ایالات متحده.
2. جستجو برای یافتن کارشناسان امریکایی و انعقاد قرارداد بـرای بکار گرفتن آنها.
3. تـهیه کـتاب، تجهیزات و ماشینآلات مورد نیاز از ایلات متحده.
4. فراهم کردن اجازه حق نشر (حق مؤلف) از طرف فرانکلین و مؤسسات دیگر.
در نتیجه فرانکلین تهران طی دو سال گذشته بطور مستقل فعالیت کرده است و پیوستگی آنان فـقط برای قانونی شناخته شدن بوسیله مقامات مالی داخلی ایران بوده است.
از آنجا که فرانکلین تهران بصورت افزایندهای با چاپ مواد آموزشی درگیر شده است، بخش کودکان این موسسه که زمانی در زمـینهٔ چـاپ و نشر کتابهای کودکان در ایران پیشگام بود اکنون نقش پیشرو را به دیگر مؤسسات واگذار کرده است. اکنون کتابها هم از لحاظ محتوا و هم از لحاظ ناشران از طریق نمایشگاهها و یادداشتهای شورای کتاب کودک، سـندیکای نـاشران ایرانی، انجمن کتابداران ایران و مجله این انجمن، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و رابطه آن با نشر بین المللی کتابهای کودکان، دورههای آموزشی کتابداران و دورههایی دربارهٔ ادبیات کودکان در دانشکده تربیت مـعلم کـه به امر علیا حضرت شهبانو تشکیل شده، پیشرفت زیادی کردهاند.
فرانکلین در زمینهٔ تهیه کتاب و فیلم برای کودکان به زبان فارسی بصورت واحد کوچکی در آمده است. در کنفرانسی که کانون پرورش فـکری کـودکان و نـوجوانان در ماه می 1975 ترتیب داده بود،
کـانون از پشـیتبانی مـحکم یونسکو در مورد گردآوری و انتشار داستانهای محلی مخصوص کودکان و داستانهایی که بوسیله بچهها نوشته شده است در سطح بین المللی برخوردار شد. وقـتی ایـن مـجموعهها به زبان فارسی در دسترس قرار گیرند، حق اسـتفاده از مـتن و تصاویر به ناشران علاقمند دیگر کشورها نیز داده خواهد شد.
موسسهٔ انتشارات فرانکلین تهران در حال حاضر از طرفی علاقمند به سـوادآموزی روسـتایی و تـهیه کتابهای درسی است و از طرف دیگر به ترجمهٔ کتابهای فنی و مـناسب برای دانشجویان، علاقمند است. تاکید برنامهٔ مستمر فرانکلین از کتابهای تجارتی بر روی کتابهای درسی منتقل شده است. بیشتر کـارمندان دایـمی قـسمت ویرایش به برنامهٔ ویرایش و تولید جدید منتقل شدهاند تا تمام امـور انـتشاراتی دانشگاه آزاد ایران را انجام دهند. این دانشگاه در پاییز امسال دانشجو خواهد پذیرفت. در طول این دورهٔ توسعه هـنوز هـم تـرجمهٔ کتابهای برجسته خارجی ویژه کودکان در کنار آنگونه کتابهای کودکان که از اصل بـه زبـان فـارسی نوشته شده است، بنظر ضروری میرسد و برنامه پنجساله فرانکلین که تاکید را بر انتشار پیـک گـذاشته، ادامـه مییابد.
منبع: نامه انجمن کتابداران ایران , بهار 1357