آیا می‌دانستید که تا قرن هفدهم، کتاب‌ها را به شکل دیگری در کتابخانه‌ها می‌چیدند؟
شما به چه صورت کتاب‌ها را در کتابخانه خانه‌تان می‌چینید.
گزینه‌های زیادی وجود دارند:
- خیلی‌ها کتاب را تقریبا به همام ترتیب خرید، در کتابخانه قرار می‌دهند و از حافظه‌شان بهره می‌گیرند و حداکثر کاری که برای چینش منظم می‌کنند این است که کتاب‌های چند نویسنده را در کنار هم قرار می‌دهند.
- برخی‌ها کتاب‌ها را بر حسب عنوان و ترتیب حروف الفبا می‌چینند.
- برخی‌ها کتاب‌ها را به صورت موضوعی در کتابخانه قرار می‌دهند.
- و البته برخی‌ها هم کلا کتابخانه را چیزی دکوری می‌دانند و کتاب‌های با جلد همرنگ را کنار هم قرار می‌دهند!
من شخصا چون تعداد زیادی کتاب دارم، به تجربه دریافتم که حوصله چینش الفبایی را ندارم و قرار دادن کتاب‌ها به ترتیب خرید هم پیدا کردن آنها را برایم دشوار می‌کرد. پس با ارتکیبی از چینش موضوعی و یک شیوه چینش به خصوص خیلی سریع کتاب‌ها را پیدا می‌کنم.
فرض کنید شما چیزی حدود هزار تا دو هزار کتاب در بخش ادبیات داستانی دارید. چطور می‌توانید در کتابخانه شخصی خود آنها را به راحتی مرتب کنید؟
کاری که من کردم این بود که نقشه دنیا را در ذهن مجسم کردن و بعد بر حسب زادگاه و ملیت نویسنده‌ها، کتاب‌ها را در کتابخانه‌هایم چیدم. یعنی مثلا اورهان پاموک و نویسنده‌های ایرانی باید در قسمت‌های مرکزی چینش می‌شدند. همینگوی در سمت چپ و وسط. مارکز در سمت چپ و کمی پایین‌تر. موراکامی در سمت راست و …
نمی‌دانم اصلا چنین شیوه چینش کتابی را به جز من کس دیگری انجام می‌دهد. در این مورد کتابدارها باید نظر بدهند.
اما چیز جالبی که امروز در سایت نشریه تلگراف خواندم این بود که چینش کتاب‌ها به صورتی که قسمت عطف آنها رو به بیرون باشد، یک شیوه کاملا تازه است. عطف را فرنگی‌ها spine می‌گویند. عطف بخشی از کتاب است که همه اوراق در آن به هم می‌رسند. یعنی همان قسمتی که برگه‌ها چسب می‌خورند و فضای اتصال بین دو مقوا جلد کتاب است.
روی این قسمت عنوان کتاب و نام مترجم و نویسنده‌اش طوری چاپ می‌شود که ما بتوانیم کتاب وقتی این قسمت رو به بیرون قرار دارد، به راحتی پیدا کنیم.
اما کارک پورسل -کتابدار سابق و ناظر پژوهش‌های گردآوری کتاب کتابخانه دانشگاه کمبریج- می‌گوید که این کار، عادت و شیوه نسبتا تازه‌ای در تاریخ است.
به گفته او تا قرن 18، اصلا عنوان و نام نویسنده روی عطف کتاب چاپ نمی‌شده. بلکه در حاشیه صفحات با جواهر نوشته می‌شده!
اما از زمانی که ثروتمندها متوجه شدند که چاپ طلاکوب عناوین به این صورت روی حاشیه صفحات دردسرهایی، دارد، شیوه تغییر کرد.
در واقع تا 300 سال پیش در همه کتابخانه‌های انگلیس، ویلز و اسکاتلند، عطف کتاب‌ها بود که در سوی مخالف دید قرار می‌گرفت.
در سال 1604 میلادی، برای نخستین بار مشخصات یک کتاب، روی عطف آن چاپ شد.
روند روی به رشد، چاپ اینچنینی بیشتر و بیشتر شد تا اینکه در اواخر قرن 18، شیوه قدیمی به کنار گذاشته شد.
در مورد چینش کتاب، نخستین بار کتابخانه کمبریج، تصمیم به چینش به سبک کنونی گرفت و بعد دانشگاه آکسفورد از مد تازه، تبعیت کرد.
اشخاص و صاحبان کتابخانه‌های خصوصی، این تغییر را به صورت تدریجی‌تر انجام دادند.
عطف یا شیرازه؟
پس چطور کتاب ها رو پیدا می کردند؟