افتتاح دیوار اندوه در مسکو به دست پوتین

روز دوشنبه هفته پیش، روزی تاریخی برای مردمان روسیه بود. در این روز ولادیمیر پوتین -رئیس جمهور روسیه- یک بنای یادبود قربانیان سرکوب سیاسی در دوران شوروی سابق را افتتاح کرد. کاری که از یک نگاه، دست کم به صورت نمادین، گام مؤثری برای پیشگیری از محدودیت‌های سیاسی به شمار برود. اما منتقدانی هم هستند که چنین کاری را صرفا تبلیغاتی می‌دانند و تردید دارند که به جز یادآوری خاطرات بد گذشته، عملا سودی در بر داشته باشد.

در جریان عصر بارانی دوشنبه، آقای پوتین گفت که «ما و جانشینان‌مان باید تراژدی سرکوب و دلایلی را که منجر به آن شد، به خاطر بسپاریم.»

سه سال پیش، خود پوتین دستور ساختن یک بنای یادبود برای قربانیان سرکوب‌های دوران شوروی را داد و رشته سرکوب‌ها، تبعیدها و اعدام‌های صورت‌گرفته را یک جنایت قلمداد کرد.

معمولا ما مردم در قبال اشتباهات و فجایع گذشته به چند دسته تقسیم می‌شوند.

-آنهایی که سرکوب‌ها و فشارها را اقدامی ضروری و ناگزیر برای پیشرفت یا استقرار یک حکومت می‌دانند.

-آنهایی که می‌کوشند برچسب تخیلی و افسانه بودن را به اشتباهات گذشته بزنند و دلشان خوش است که با کاستن قربانیان به کسری از آنچه در باور مردم و تاریخ‌دانان است، می‌توانند موضع‌گیری مردم را تلطیف کنند.

-آنهایی که آنچه را که در گذشته رخ داده تأیید می‌کنند. اما عبرت‌آموزی‌ای در ظاهر و کردارشان دیده نمی‌شود و معتقدند که اگر همین کارها با لعاب و بهانه‌های دیگر امروز تکرار شوند، جائز خواهند بود.

-آنهایی که اصولا به‌یادآوری گذشته را کاری عبث می‌دانند و می‌گویند که گذشته را باید فراموش کرد و نگاهی رو به جلو داشت.

در روسیه یک موزه گولاک به مدیریت رومن رومانوف هم وجود دارد. او هم اشاره می‌کند که عده‌ای بودند که کل داستان گولاک‌ها یا اردوگاه‌های کار اجباری در روسیه کمونیستی را تخیلی می‌دانستند.

بنای دیوار اندوه، در قلب مسکو در مسیر شاهراه‌های این شهر ساخته شده است. اما جایی نیست که در مسیر پیاده‌روی روتین مردم باشد. این بنا در انتهای خیابان آندره ساخاروف -ناراضی مغضوب دوران شوروری و پدر بمب هسته‌ای این کشور- قرار دارد که بعدها جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.

بنا، به صورت دیواری برنزی تیره‌ای است که توسط گورگی فرانگولیان، ساخته شده و دو سال برای احداث آن وقت صرف شده است. بخش مرکزی آن 30 متر درازا و 6 متر ارتفاع دارد و بر روی آن پیکره انسان‌هایی بدون صورت قرار دارد که کنایه‌ای است از آدم‌هایی که بدون برجا گذاشتن نام و نشانی در دوران سیاه سرکوب، محو شدند.

در مجموع 6.8 میلیون دلار، هزینه ساخت دیوار اندوه شده است. 6 میلیون دلار از این مبلغ را شهرداری مسکو تقبل کرد و بقیه را مردم اهدا کرده‌اند. (در برخی منابع دیگر هزینه قدری بیشتر تخمین زده شده)

البته این بنا، نخستین بنای یادبود دوران سرکوب نیست. پیش از آن برای مثال، کلیسایی با سنگ‌های ساختمان اردوگاه کار اجبار اسلواکی ساخته شده بود. اما این برای نخستین بار است که با اجازه و تشویق رئیس جمهور روسیه؛ چنین یادبودی ساخته و افتتاح می‌شود.

برآورد می‌شود که در دوره اوج سرکوب در دوران استالین، بین سال‌های 1937 تا 1938، حدود 750 هزار نفر کشته شدند. اما اگر کشته‌های اردوگاه‌های کار اجباری، قحطی‌ها و فشار سیستم اشتراکی اجباری را هم در نظر بگیریم، آمار قربانیان سر به میلیون‌ها نفر می‌زند.

تکاپو برای ساخت بناهای یادبود دیگر در روسیه ادامه دارد. برای مثال در نزدیکی Lubyanka ساختمانی ملقب به ساختمان تیرباران قرار دارد که در آن حدود 31 هزار نفر از مخالفان در دوره استالین کشته شده بودند. در حالی که مالک فعلی آن قرار دارد در همین محل یک موزه فروش ادکلن پیشرفته بسازد، برخی بر آنند که یک بنای یادبود در همین محل بسازد.

علیرغم افتتاح این بنای یادبود دولتی، هنوز دست همه برای ساخت بناهای یادبود آزاد نیست. مثلا چند وقت پیش مورخی به نام یوری دیمیتریف، بنای یادبودی در شمال کارلینا بسازد. اما به ناگاه در کامپیوتر او فایل‌های مربوط به پورنوگرافی کودکان پیدا شد و پروژه متوقف شد. چیزی که در سال‌های اخیر به کرات در مورد کسانی که دولت خواسته غیرمستقیم ساکتشان کند، رخ داده داده است!

دیوار اندوه، پروژه‌ای بود که از میان 336 پیشنهاد ارائه شده توسط طراحان و معماران انتخاب شد. در جای جای آن ورودی‌های طاق‌داری قرار دارد که بازدیدکنندگان می‌توانند در آن محل‌ها بایستند، گویی که خودشان جزئی از دیوار شده‌اند.

سنگ‌هایی از مناطقی از روسیه، که در آن‌ها اردوگا‌ه‌های کار اجباری دائر بودند، نیز مکملِ دیوار شده‌اند. به بیست زبان هم پای دیوار نوشته‌اند: این دیوار خاطره‌ای تلخ را در تو زنده می‌کند.