اختلالات اضطرابی: علایم اضطراب – انواع اضطراب (مثل فوبیا و اختلال وسواسی) و راههای تشخیص و درمان آن
اضطراب (anxiety)، احساس وحشت همراه با بیشفعالی سیستم سیستم عصبی اتونوم است. ترس (fear) پاسخ متناسبی به یک تهدید شناخته شده است، در حالی که اضطراب پاسخ به تهدیدی ناشناخته، مبهم یا ناشی از تعارض است.
اضطراب شناخت را تحت تاثیر قرار داده، موجب تعریف ادراک و بروز ایلوژن میشود.
علایم و نشانههای اختلالات اضطرابی
علایم فیزیکی
- لرز یا احساس لرز
- کمردرد، سردرد
- تنگی نفس، هیپرونتیلاسیون
- خستگی پذیری
- از جا پریدن
- پارستزی
- اشکال در بلع
- بیشفعالی اتونوم مانند گر گرفتگی، رنگ پریدگی، تاکیکاردی، تپش قلب، تعریق، سردی دستها، اسهال، خشکی دهان و تکرر ادرار
علایم روانشناختی
- احساس وحشت
- اشکال در تمرکز
- گوش به زنگ بودن (hypervigilance)
- بیخوابی
- کاهش میل جنسی
- احساس توده در گلو (globus pharyngeus)
- ناراحتی معده (دلشوره)
طبقه بندی
اختلال پانیک
اختلال پانیک (Panic disorder) با بروز خودبخودی حملات پانیک (Panic attack) مشخص میشود. حملات پانیک با بروز ناگهانی حداقل 4 مورد از علایم زیر مشخص میشود:
- تپش قلب
- تعریق
- لرزیدن
- احساس تنگی نفس یا خفگی
- احساس Choking
- درد یا ناراحتی قفس سینه
- تهوع یا دیسترس شکمی
- ترس از مردن
- احساس سرما یا گر گرفتگی
- ترس از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن
- پارستزی (کرختی یا احساس سوزن سوزن شدن)
- احساس سرگیجه، عدم تعادل، سبکی سر یا غش
- Derealization (احساس غیرواقعی بودن محیط) یا depersonalization (احساس جدا شدن از خود)
معیارهای تشخیص اختلال پانیک عبارتند از:
الف) بروز مکرر و غیرمنتظره حملات پانیک
ب) حداقل پس از یکی از حملات در فاصله یک ماه یا بیشتر بیمار دچار یکی از موارد زیر شود:
- نگرانی دائمی در مورد بروز حمله دیگر
- نگرانی در مورد عواقب این حملات مانند از دست دادن کنترل، ابتلا به حمله قلبی یا دیوانه شدن
- تغییری قابل توجه در رفتار به دلیل بروز این حملات
ج) حملات پانیک ناشی از موارد زیر نباشد:
اثر مستقیم یک دارو یا ماده یا بیماری طبی عمومی مانند هیپرتیروئیدی
- Social phobia
- Specific phobia
- اختلال وسواسی جبری
- PTSD
- اختلال اضطاب جدایی (separation anxiety disorder)
سیر بیماری
اختلال پانیک ممکن است به صورت مرحلهای و به شکل زیر پیشرفت کند:
- حملات تحت بالینی
- حملات کامل پانیک
- اضطراب انتظار (anticipatory anxiety)
- اجتناب فوبیک از موقعیتهای خاص
- آگورافوبیا
اختلال پانیک ممکن است موجب سوء مصرف الکل و مواد، افسردگی و محدودیتهای شغلی و اجتماعی شود.
آگورافوبیا
آگورافوبیا (agoraphobia) به صورت اضطراب نسبت به حضور در مکانها یا موقعیتهایی مانند فضاهای باز، خارج از خانه، جاهای شلوغ و مکانهایی که خروج از آنها دشوار باشد، بروز میکند.
بیمار از موقعیتها یا مکانهای فوق اجتناب کرده یا فقط با ترس و اضطراب شدید یا همراه با سایر افراد به آنجا میرود.
این افراد ممکن است خانهنشین شده و هرگز به تنهایی از منزل خارج نشوند.
آگورافوبیا ممکن است در همراهی با اختلال پانیک دیده شود.
اختلال اضطرابی منتشر (GAD)
این اختلال به صورت اضطراب و نگرانی بیش از حد در مورد برخی وقایع و فعالیتها مانند کارکردهای شغلی یا تحصیلی بروز کرده، در بیشتر روزها در حداقل 6 ماه گذشته وجود داشته و فرد در کنترل نگرانی دچار مشکل شده است و دچار اختلال عملکرد اجتماعی و شغلی شده است. این اضطراب و نگرانی با حداقل 3 مورد از موارد زیر مشخص میشود (در کودکان تنها یک مورد کافی است):
- ناآرامی
- به راحتی خسته شدن
- اشکال در تمرکز
- تحریک پذیری
- تنش عضلانی (muscle tension)
- اختلال خواب (اشکال در به خواب رفتن یا در خواب ماندن یا خواب همراه با بیقراری که رضایتبخش نیست.)
این اضطراب نباید محدود به موارد زیر باشد:
- حمله پانیک
- فوبیای اجتماعی
- آلوده شدن (OCD)
- دور شدن از خانه یا بستگان (اختلال اضطراب جدایی)
- افزایش وزن (بیاشتهایی عصبی)
- داشتن شکایات فیزیکی متعدد (Somatization disorder)
- ابتلا به یک بیماری جدی (Hypochondriasis)
- PTSD
فوبیای اختصاصی
فوبیای اختصاصی (Specific phobia) شایعترین اختلال اضطرابی است و اغلب در اواخر کودکی بروز میکند. فوبیای اختصاصی ترس غیرمنطقی از یک شیء یا موقعیت مانند پرواز، حیوانات، ارتفاع، تزریق یا مشاهده خون است. بیمار هنگام برخورد با آن دچار اضطراب شدیدی میشود و تلاش میکند تا به هر قیمت از آن اجتناب کند.
اضطراب در کودکان ممکن است به شکل گریه، قشقرق (tantrums)، میخکوب شدن (freezing) یا چسبیدن به والدین بیان شود.
فرد میداند که ترس بسیار زیاد و غیرمعقول است، البته این ویژگی در کودکان ممکن است وجود نداشته باشد.
فرد از آن موقعیت یا شیء اجتناب میکند، هنگامی که قرار است با آن مواجهه داشته باشد، از پیش از مواجهه دچار اضطراب میشود (اضطراب قابل پیشبینی یا anticipatory anxiety) و دچار اختلال عملکرد اجتماعی، شغلی و تحصیلی شده است.
در افراد با سن کمتر از 18 سال، مدت اختلال باید حداقل 6 ماه باشد.
موارد زیر با نباید فوبیای اختصاصی در نظر گرفت:
- اضطراب یا نگرانی درباره ابتلا به یک حمله پانیک که در اختلال پانیک دیده میشود.
- اضطراب یا نگرانی درباره شرمنده شدن در جمع که در فوبیای اجتماعی دیده میشود.
- اضطراب یا نگرانی درباره آلوده شدن که در OCD دیده میشود.
- اضطراب یا نگرانی درباره مشکلات فیزیکی متعدد که در اختلال Somatization دیده میشود.
- اضطراب یا نگرانی درباره ابتلا به یک بیماری جدی که در هیپوکندریازیس دیده میشود.
- اضطراب یا نگرانی درباره دور شدن از خانه یا بستگان که در اختلال اضطراب جدایی دیده میشود.
فوبیای اجتماعی
فوبیای اجتماعی (Social phobia) ترس غیرمنطقی از موقعیتهای اجتماعی مانند صحبت کردن در جمع، غذا خوردن در جمع و استفاده از توالت عمومی (مثانه خجالتی یا shy bladder) است.
این اختلال معمولاً در اوایل نوجوانی بروز میکند. ترس در روبرو شدن با افراد ناآشنا روی میدهد و فرد میترسد عملی انجام دهد که موجب تمسخر یا تحقیر دیگران قرار گیرد. فرد از قرار گرفتن در چنین موقعیتهایی اجتناب میکند و در مواردی که قرار است در جمع قرار گیرد، پیش از آن دچار علایم اضطرابی (اضطراب قابل پیش بینی یا anticipatory anxiety) میشود. فرد میداند که ترس وی بیش از حد معمول و غیرمعقول است.
برای این که این تشخیص در کودکان مطرح شود، باید وی در جمع همسن و سالهای خود دچار این علایم شود، نه اینکه تنها در جمع بزرگسالان علایم ترس و اضطراب بروز کند.
اضطراب در کودکان ممکن است به شکل گریه کردن، قشقرق، میخکوب شدن یا اجتناب از قرار گرفتن در موقعیتهای اجتماعی بروز کند.
کودکان از غیرطبیعی و غیرمنطقی بودن علایم خود آگاه نیستند.
در افراد با سن کمتر از 18 سال، مدت اختلال باید حداقل 6 ماه باشد تا تشخیص مطرح گردد.
علایم نباید ناشی از علل زیر باشد:
- اثرات مستقیم سوء مصرف مواد یا مصرف داروها
- بیماری طبی عمومی
- اختلال پانیک با یا بدون آگورافوبیا
- اختلال اضطراب جدایی
- Body dysmorphic disorder
- Autistic disorder
- اختلال شخصیت اسکیزوئید
نکته: ترس ناشی از لکنت زبان یا ترس ناشی از ترمور در بیماری پارکینسون یا ترس ناشی از بروز رفتار غیرطبیعی در غذا خوردن در بیاشتهایی عصبی یا بولیمیا را نباید فوبی اجتماعی در نظر گرفت.
اختلال وسواسی جبری
Obsession با افکار، تکانهها (impulses) یا تصورات (images) مکرر و پایدار بروز میکند و موجب اضطراب میشود.
این افکار، تکانهها یا تصورات مربوط به مشکلات زندگی واقعی نیست. فرد آنها را زائیده ذهن خود میداند (نه اینکه مانند کاشت فکر آن را از بیرون بداند) و تلاش میکند آنها را نادیده بگیرد و سرکوب کند.
اعمال وسواسی (compulsions) با رفتارهای تکراری مانند شستن دستها، منظم کردن اشیاء و وسایل و وارسی کردن (Checking) یا فعالیتهای ذهنی مانند دعا کردن، شمردن و تکرار آهسته کلمات بروز میکند.
این اعمال وسواسی نتیجه افکار وسواسی هستند و با هدف پیشگیری یا کاهش دیسترس یا بروز وقایع و موقعیتهای هراسآور صورت میگیرد.
افراد مبتلا (به جز کودکان) میدانند که اعمال وسواسی غیرمنطقی هستند.
افکار و اعمال وسواسی سبب دیسترس قابل توجهی میشوند، وقتگیر هستند و موجب اختلال عملکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی فرد میشوند.
موارد زیر را نباید اختلال وسواسی در نظر گرفت:
- اشتغال ذهنی در مورد غذا در اختلالات غذا خوردن
- اشتغال ذهنی در مورد کندن مو در تریکوتیلومانیا
- اشتغال ذهنی در مورد ابتلا به یک بیماری جدی در هیپوکندریازیس
- اشتغال ذهنی در مورد مصرف مواد در اختلال سوء مصرف مواد
- اشتغال ذهنی در مورد ظاهر فرد در body dysmorphic disorder
- اشتغال ذهنی در مورد تمایلات جنسی در پارافیلیا
- اشتغال ذهنی در مورد گناه کردن در اختلال افسردگی
اختلال استرسی حاد و PTSD
PTSD (Post-traumatic stress disorder) به دنبال مواجهه شدن با یک سانحه تروماتیک شدید مانند مرگ، تهدید به مرگ یا آسیبهای شدید روی میدهد. پاسخ فرد ترس شدید، احساس فقدان حمایت (helplessness) و وحشت است. در کودکان رفتار آژیته یا آشفته بروز میکند.
PTSD دارای ویژگیهای زیر است:
1- تجربه مجدد سانحه
فرد واقعه تروماتیک را به طور مکرر به شکل تصویر یا ادراک به خاطر میآورد. کودکان خردسال ممکن است در بازی به صورت مکرر موضوعات و جنبههای سانحه را نشان دهند. بیمار به طور مکرر رویاهایی در ارتباط با آن سانحه میبیند. کودکان ممکن است رویاهای ترسناکی فاقد محتوای مشخص ببینند.
در طی دورههای به خاطر آوردن سانحه (flashback)، فرد به گونهای عمل میکند که گویی سانحه مجدداً در حال اتفاق افتادن است و در طی آن دچار ترس، علایم اضطرابی، ایلوژن و توهم میشود.
بیماران پس از مواجهه با سمبولهایی از سانحه دچار دیسترس روانی میشوند.
2- این افراد به روشهای زیر از محرکهای مربوط به سانحه اجتناب میکنند:
- اجتناب از افکار، احساسات یا گفتگوهای مربوط به سانحه
- اجتناب از فعالیتها، احساسات یا افرادی که موجب یادآوری سانحه میشود.
- ناتوانی در به خاطر آوردن جنبه مهمی از سانحه
- کاهش قابل توجه علاقه یا شرکت در فعالیتهای مهم
- احساس جدایی یا بیگانگی نسبت به دیگران
- احساس دور از دسترس بودن همه چیز در آینده مانند صاحب شغل، همسر یا فرزند شدن
3- افزایش برانگیختگی
- اشکال در به خواب رفتن یا تداوم خواب
- اشکال در تمرکز
- تحریک پذیری یا حملات خشم
- گوش به زنگ بودن
- واکنش از جا پریدن
4- در PTSD طول مدت علایم بیش از یک ماه است. در صورتی که مدت علایم کمتر از یک ماه باشد، اختلال استرسی حاد (acute stress disorder) نامیده میشود.
در صورتی که طول مدت علایم PTSD کمتر از 3 ماه باشد، حاد و در صورتی که بیش از 3 ماه طول کشیده باشد، مزمن نامیده میشود.
مواردی که علایم PTSD حداقل 6 ماه پس از مواجهه با عامل استرسزا شروع شود، PTSD با شروع دیررس (delayed onset) نامیده میشود.
اختلال اضطرابی ناشی از بیماریهای طبی عمومی
اختلالات نورولوژیک: نئوپلاسم مغزی، ترومای سر، بیماری عروقی مغز، SAH، آنسفالیت، نوروسیفیلیس، اسکلروز مولتیپل، بیماری ویلسون، بیماری هانتینگتون و صرع
اختلالات سیستمیک: هیپوکسی، بیماری قلبی – عروقی، نارسایی تنفسی و آنمی
اختلالات آندوکرین: اختلال عملکرد هیپوفیز، اختلال عملکرد تیروئید، اختلال عملکرد پاراتیروئید، اختلال عملکرد آدرنال و فئوکروموسیتوم
اخلالات التهابی: SLE، RA و آرتریت تمپورال
سوء تغذیه: کمبود ویتامین B12 و بیماری پلاگر
اختلالات توکسیک: ترک الکل و مواد، عوامل وازوپرسور، پنیسیلین، سولفونامیدها، جیوه، آرسنیک و ارگانوفسفاتها
سایر اختلالات: هیپوگلیسمی، سندرم کارسینوئید، بدخیمیهای سیستمیک، سندرم پیش از قاعدگی، بیماریهای تبدار، عفونتهای مزمن و اورمی
اضطراب ثانویه به سایر اختلالات روانپزشکی
اغلب بیماران افسرده دچار اضطراب می شوند. بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، مانیا یا اختلال سایکوتیک کوتاهمدت اغلب دچار اضطراب میشوند. اضطراب در دلیریوم و دمانس نیز شایع است.
اختلال اضطرابی ناشی از مواد
مسمومیت با آمفتامینها، کوکائین و سایر مقلدهای سمپاتیک، کانابیس، توهمزاها، کافئین، آنتی کولینرژیکها، تئوفیلین و یوهیمبین موجب اضطراب میشود.
هنگام ترک مصرف الکل، اپیوئید، کافئین، داروهای سداتیو – هیپنوتیک و داروهای ضد فشار خون بالا ممکن است اضطراب بروز کند.
اپیدمیولوژی
اختلالات اضطرابی در خانمها شایعتر از آقایان است و در سطوح اجتماعی – اقتصادی بالا کمتر دیده میشود.
اتیولوژی
عوامل بیولوژیک
کاهش میزان GABA موجب افزایش فعالیت CNS میشود. تغییر در سیستم سروتونرژیک و افزایش فعالیت دوپامینرژیک با اضطراب همراهی دارد. فعالیت کورتکس تمپورال مغز در بیماران مضطرب بیشتر است. فعالیت لکوس سرولئوس که یکی از مراکز اعصاب نورآدرنرژیک است، در اختلالات اضطرابی به ویژه حملات پانیک افزایش مییابد.
افزایش فعالیت در آمیگدال ممکن است با فوبیای اجتماعی ارتباط داشته باشد.
در اختلالات اضطرابی همانند افسردگی مرحلع نهفتگی REM و مرحله IV خواب کاهش مییابد.
عوامل روانکاوی
ممکن است علت بروز اضطراب ورود تکانههای ناخودآگاه مانند تکانههای جنسی و پرخاشگری به خود آگاه باشد. در توجیه مکانیسم ایجاد اختلالات اضطرابی مکانیسمهای دفاعی زیر نقش دارند:
1- فوبیا: جابجایی (displacement)، نمادسازی (symbolization)
اضطراب از فکر یا موقعیتی جدا شده و به یک شیء یا موقعیت سمبولیک دیگر منتقل میشود.
2- آگورافوبیا: فرافکنی (projection)، جابجایی
دشمنی، خشم یا تمایلات جنسی سرکوب شده به محیط فرافکنی میشود و به این ترتیب محیط خطرناک در نظر گرفته میشود.
3- اختلال وسواسی – جبری: ابطال (undoing)، جداسازی (isolation) و واکنش سازی (reaction formation)
4- اضطراب: پسرفت (regression)
سرکوب امیال جنسی و پرخاشگرانه موجب بروز اضطراب میشود.
5- اختلال پانیک: پسرفت
6- PTSD: پسرفت، سرکوب، انکار (denial) و ابطال
نظریه یادگیری
اضطراب به دنبال ناکامی یا فشارهای روانی شدید بروز میکند. ممکن است اضطراب به یک پاسخ شرطی تبدیل شود و در وضعیتهای خفیفتر ناکامی یا فشار روانی نیز بروز کند.
ممکن است یادگیری اضطراب از والدین از طریق همانند سازی (identification) یا تقلید (imitation) روی دهد.
محرکهای ترسناک مانند سوانح موجب بروز اضطراب میشوند. ممکن است به دلیل جابجایی (displacement) یا انتقال (transference) و از طریق شرطیسازی، اضطراب نسبت به موضوع یا موقعیتهای دیگر نیز بروز کند.
عوامل ژنتیکی
در نیمی از مبتلایات به اختلال پانیک، یکی دیگر از افراد خانواده نیز مبتلا است.
بررسی آزمایشگاهی
هیچ آزمایش اختصاصی برای تشخیص اضطراب وجود ندارد.
تزریق لاکتات در بیماران مبتلا به اختلال پانیک موجب افزایش نوراپینفرین و ایجاد اضطراب میشود.
سایر مواد ایجاد کننده حملات پانیک عبارتند از:
- دی اکسید کربن
- کافئین
- یوهیمبین
- ایزوپروترنول
در اختلال وسواسی – جبری نیز همانند افسردگی در تست مهار دگزامتازون، کورتیزول سرکوب نمیشود.
در بیماران مبتلا به اختلال وسواسی – جبری، بررسی به روش PET نشان دهنده کاهش فعالیت شکنج اوربیتال، هسته Caudate و شکنج سینگولا است.
سیر و پیشآگهی
در صورت عدم درمان، اختلال فوبیک ممکن است بدتر شده یا گسترش یابد.
مقاومترین نوع فوبیا به درمان، آگورافوبیا است.
در درمان اختلال وسواسی – جبری، دارو درمانی موثرتر از رواندرمانی است، اما چنانچه با رفتار درمانی شناختی ترکیب شود، بیشترین تاثیر را دارد.
علایم اختلال اضطرابی منتشر با افزایش سن خفیفتر میشود. ممکن است با گذشت زمان افسردگی ثانویه روی دهد.
درمان
درمان دارویی
بنزودیازپینها: این داروها در کاهش اضطراب موثرند و در اختلال پانیک تعداد و شدت حملات را کاهش میدهند. این داروها در درمان فوبیای اختصاصی و اجتماعی نیز سودمند هستند. آلپرازولام در درمان اختلال پانیک و اضطراب مرتبط با افسردگی موثر است. قطع آلپرازولام حتی پس از 6 تا 8 هفته ممکن است موجب علایم سندرم ترک شود.
داروهای SSRI: این داروها به ویژه پاروکستین در درمان اختلال پانیک موثرند. در ابتدای مصرف این داروها، اضطراب افزایش مییابد که آن را میتوان با مصرف بنزودیازپینها کنترل کرد، تا اثر کامل داروهای SSRI در عرض 2 تا 4 هفته ظاهر شود.
داروهای ضد افسردگی سه حلقهای: این داروها نیز موجب کاهش اضطراب در تمام اختلالات اضطرابی میشوند ولی به دلیل عوارض آنتیکولینرژیک، سمیت قلبی و مرگ و میر بالای مسمومیت با این داروها به عنوان خط اول درمان مورد استفاده قرار نمیگیرند.
مهار کنندههای MAO: این داروها در درمان اختلال پانیک و سایر اختلالات اضطرابی به عنوان خط اول درمان به کار نمیروند.
مصرف همزمان مهار کنندههای MAO با داروهای SSRI، کلومیپرامین، مقلدهای سمپاتیک و اپیوئیدها به ویژه مپریدین ممنوع است.
آنتاگونیستهای گیرنده آدرنرژیک (بتابلوکرها): این داروها در کنترل علایم جسمی اضطراب در اختلال پانیک به کار میروند. جهت پیشگیری از بروز اضطراب در فوبیای اجتماعی یک دوز منفرد از این داروها یک ساعت پیش از سخنرانی مصرف میشود. این داروها در درمان اضطراب مزمن مگر در اضطراب ناشی از حساسیت بیش از حد آدرنرژیک موثر (hypersensitive adrenergic state) نیستند.
مصرف بتا بلوکر در بیماران مبتلا به آسم، CHF و دیابت کنترااندیکه است.
ونلافاکسین: این داروی ضد افسردگی در درمان اختلال اضطرابی منتشر و اختلال پانیک موثر است.
بوسپیرون: این دارو اثرات سروتونرژیک خفیف داشته و در درمان اختلال اضطرابی منتشر موثرتر از حالتهای حاد است. این دارو با بنزودیازپینها تحمل متقاطع (aross-tolerance) ندارد. اثر آن به آهستگی شروع میشود، بنابراین در درمان سندرم ترک به کار نمیرود. برخی بیماران تحت درمان با بوسپیرون دچار سرگیجه و سردرد میشوند.
داروهای ضد صرع: گابانتین و والپروآت در درمان اختلالات اضطرابی به ویژه حملات پانیک موثرند.
درمان روانشناختی
روان درمانی حمایتی: در این روش مکانیسمهای دفاعی انطباقی تقویت شده و از انواع غیر انطباقی پیشگیری میشود.
Insight-oriented psychotherapy: در این روش درمان، بیمار نسبت به تعارضهای روانشناختی مسبب اضطراب بینش پیدا میکند.
اندیکاسیونهای استفاده از این روش عبارتند از:
- هنگامی که علایم اضطراب به وضوح ناشی از یک تعارض زمینهای ناخودآگاه است.
- اضطراب پس از درمانهای دارویی و رفتاری ادامه دارد.
- پس از برطرف شدن علایم اصلی، علایم اضطرابی جدیدی ایجاد شده باشد.
- اضطراب منتشر و کمتر اختصاصی باشد.
رفتار درمانی: اکثر روشهای درمان اختلالات اضطرابی شامل ترکیبی از مداخلات دارویی و رفتاری است.
اگر تنها از درمان دارویی استفاده شود، احتمال عود بیشتر است. پاسخ بیمارانی که علاوه بر درمان دارویی تحت درمان شناختی و رفتاری بودهاند، بسیار بهتر و پایدارتر از افرادی است که تنها دارو دریافت کردهاند.
رفتار درمانی در درمان رفتارهای مشخص و غیرانطباقی مانند حملات پانیک، فوبیاها، افکار وسواسی و اعمال وسواسی به کار میرود. رفتارهای وسواسی بهتر از افکار وسواسی به درمان پاسخ میدهند.
برخی از تکنیکهای رفتار درمانی عبارتند از:
- تقویت مثبت و منفی
- Systematic desensitization: در درمان فوبیا به کار میرود.
- مواجهه سازی تدریجی (graded exposure): در درمان فوبیا به کار میرود.
- غرقه سازی (Flooding): در درمان فوبیا به کار میرود.
- غرقه سازی تجسمی (Implosion): در درمان فوبیا به کار میرود.
- توقف تفکر (Stop thought): در درمان افکار وسواسی به کار میرود.
- پیشگیری از پاسخ (response prevention): در درمان اعمال وسواسی به کار میرود.
- تکنیکهای relaxation
- Self-monitoring
همراه داشتن یک داروی ضد اضطراب مانند دیازپام، بروز حمله اضطرابی را در فرد کم میکند، زیرا وی میداند با قرار گرفتن در یک موقعیت اضطرابآور میتواند با مصرف قرص از بروز حمله اضطرابی پیشگیری کند، بنابراین آرامش خاطر بیشتری دارد و کمتر دچار حمله اضطراب میشود.
شناخت درمانی (cognitive therapy): رفتارهای غیرانطباقی ناشی از اختلال شناخت بیمار از خود و رابطه دیگران با وی است، بنابراین با اصلاح شناخت میتوان این رفتارهای غیرانطباقی مسبب اضطراب را کاهش داد.
گروه درمانی (group therapy): گروههای همگن در درمان PTSD به کار میروند و هدف از درمان، آموزش نحوه برخورد با استرس است.