اختلالات و مشکلات شخصیت و انواع شخصیت‌های بیمار
طبقه بندی
اختلالات شخصیت به گروه‌های زیر تقسیم می‌شود:
- شخصیت‌های عجیب و غریب و غیرمتعارف
- اختلال شخصیت پارانوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
- گروه دراماتیک و هیجانی
- اختلال شخصیت ضد اجتماعی
- اختلال شخصیت خود شیفته (narcissistic)
- اختلال شخصیت هیستریونیک
- اختلال شخصیت مرزی (borderline)
- گروه اضطرابی
- اختلال شخصیت دوری‌گزین (avoidant)
- اختلال شخصیت وابسته (dependent)
- اختلال شخصیت وسواسی جبری (OCPD)
شخصیت پارانوئید
فرد مبتلا به شخصیت پارانوئید نسبت به دیگران شکاک و بی‌اعتماد است. بدون دلیل کافی معتقد است که دیگران قصد استثمار او را دارند و می‌خواهند سرش کلاه بگذارند. در مورد وفاداری و قابل اعتماد بودن دوستان و اطرافیان شک دارد و نمی‌تواند به آنها اطمینان کند.
رفتار دیگران را تحقیرآمیز می‌داند و با کوچک‌ترین برخوردی با دیگران دلخور و ناخشنود می‌شود و حس می‌کند به شخصیت وی بی‌احترامی شده است و کسانی را که به وی توهین کرده، آسیب رسانده‌اند یا بی‌احترامی کرده‌اند، هرگز نمی‌بخشد.
در مورد وفاداری همسرش شک دارد. رفتارهای پرخاشگرانه دارد و احساسات خود را به دیگران فرافکنی می‌کند. روان درمانی درمان انتخابی است.
از بنزودیازپین و گاهی داروهای ضد جنون جهت کاهش اضطراب استفاده می‌شود. پیموزاید در کاهش افکار پارانوئیدی موثر بوده است.
شخصیت اسکیزوئید
فرد مبتلا به شخصیت اسکیزوئید، درونگرا و منزوی است و از روابط اجتماعی دوری می‌کند. تمایل به برقراری روابط صمیمی و نزدیک ندارد و به جز بستگان درجه اول هیچ دوست صمیمی ندارد. همیشه فعالیت‌های انفرادی را ترجیح می‌دهد. تمایلی به داشتن روابط جنسی ندارد یا علاقه بسیار کمی دارد. از هیچ کاری لذا نمی‌برد یا تنها از معدودی کارها لذت می‌برد. به ریاضیات، نجوم و مباحث فلسفی علاقه دارد.
از شروع کردن صحبت با دیگران خودداری می‌کند، پاسخ‌های کوتاهی می‌دهد، اهل شوخی نیست، به تمجید و تعریف و ایراد گرفتن دیگران بی‌توجه است و سردی هیجانی و flat affect دارد.
شخصیت اسکیزوتایپال
فرد مبتلا به شخصیت اسکیزوتایپال فردی بسیار عجیب و غریب است و distortion شناختی و ادراکی و رفتاری غیرمتعارف دارد. افکار جادویی و اعتقادات عجیب مانند خرافاتی بودن، اعتقاد به غیب‌بینی، تله‌پاتی، حس ششم و تفکر و تکلم عجیب دارد. گاهی افکار انتساب به خود، illusiom و derealization، عاطفه محدود (constricted) یا عاطفه نامتناسب (inappropriate affect) دارد.
این اختلال شخصیت بیش از سایر انهواع با اسکیزوفرنی ارتباط دارد.
شخصیت ضد اجتماعی
فرد مبتلا به شخصیت ضد اجتماعی (antisocial) به حقوق دیگران بی‌اعتنا است و به حقوق آنها تجاوز می‌کند، وجدان ندارد و احساس پشیمانی نمی‌کند.
خودخواه، مسئولیت ناپذیر و تکانشی (impulsive) است و قادر به تحمل ناکامی نیست.
فریب‌کار و حقه‌باز است، مرتب دروغ می‌گوید و سر دیگران کلاه می‌گذارد.
تحریک پذیر (irritable) و پرخاشگر است و مرتب دعوا می‌کند.
از پذیرش مسئولیت سرباز می‌زند و نمی‌تواند شغل ثابتی داشته باشد.
بی‌بند و باری جنسی، همسر آزاری، کودک آزاری و رانندگی حین مستی در این بیمار شایع است.
ممکن است در کودکی ADHD و در نوجوانی اختلال سلوک (conduct disorder) داشته باشد.
عوامل ژنتیکی و آسیب‌های مغزی در ایجاد این اختلال شخصیت نقش دارند و در EEG اغلب امواج غیرطبیعی دیده می‌شود.
حین مصاحبه ممکن است پزشک را فریب دهند و خود را آرام نشان دهند. پزشک می‌تواند برای آشکار کردن اختلال شخصیت، مرتب بر تناقض در صحبت‌های وی تاکید کند. این روش مصاحبه را Stress interview می‌گویند.
در کنترل رفتارهای تکانشی به ویژه در صورت وجود امواج در EEG از داروهای ضد صرع مانند کاربامازپین یا بتابلوکرها نیز در کاهش پرخاشگری موثرند.
اختلال شخصیت مرزی
ویژگی‌های این اختلال شخصیتی که در خانم‌ها شایع‌تر است، عبارت است از:
- ناپایداری شدید در خلق، affect، رفتار و روابط بین فردی
- بی‌ثباتی در احساس فرد در مورد خودش و اختلال هویت
- تنفر و بیزاری از خود
- احساس پوچی مزمن
- رفتارهای تکانشی در مواردی مانند خرج کردن پول، روابط جنسی، سوء مصرف مواد، پرخوری و بی‌احتیاطی در رانندگی
- تهدید به خودکشی، اقدام به خودکشی و خودزنی به طور مکرر
- دشواری در تسلط بر خشم، بروز خشم شدید و دعواهای مکرر
روان درمانی، درمان انتخابی است. داروهای ضد جنون در کنترل خشم، داروهای ضد افسردگی در بهبود خلق، مهار کننده‌های MAO در کنترل رفتارهای تکانشی و بنزودیازپین‌ها جهت کاهش اضطراب موثرند.
شخصیت هیستریونیک
شخصیت هیستریونیک در خانم‌ها شایع‌تر است و دارای ویژگی‌های زیر است:
- رفتار نمایشی تحریک کننده به قصد جلب توجه دارد و از ظاهر جسمی، صحبت کردن با اغواگری و تحریک جنسی برای این منظور استفاده می‌کند.
- عدم توجه به فرد موجب ناراحتی، گریه و عصبانیت وی می‌شود.
- احساسات سطحی و ریاکارانه است و به سرعت تغییر می‌کند.
- به سادگی تحت تاثیر افراد یا موقعیت‌ها قرار می‌گیرد.
- با وجود رفتارهای تحریک کننده جنسی، تمایل کمی به فعالیت جنسی دارد.
شخصیت خودشیفته
شخصیت خود شیفته با ویژگی‌های زیر مشخص می‌شود:
- خودبزرگ‌بینی در فکر و رفتار، احساس اینکه آدم بزرگی است، در موفقیت‌ها و استعدادهای خود اغراق می‌کند و مغرور و متکبر است.
- نیاز شدید به تحسین دراد.
- خود را محق می‌داند و انتظار دارد سایر افراد تسلیم خواسته‌های او شوند.
- خود را استثنایی می‌داند و معتقد است تنها افرادی در سطح خودش او را درک می‌کنند و باید با او در ارتباط باشند.
- استثمارگر است و از دیگران برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کند.
- توجهی به درک و شناخت احساسات و نیازهای دیگران ندارد.
- به دیگران حسادت می‌کند یا معتدقد است دیگران به او حسادت می‌کنند.
- تحمل انتقاد و شکست را ندارد و خشمگین و ناراحت می‌شود.
- در روابط بین فردی مشکل دارد.
شخصیت وسواسی جبری
ویژگی‌های اختلال شخصیتی OCPD یا شخصیت anancastic عبارت است از:
- کمال‌گرایی
- رفتار خشک، رسمی و جدی
- به حدی نگران جزئیات، قوانین، نظم و ترتیب، نظافت و برنامه‌ها است که نمی‌تواند کار را به اتمام برساند.
- به شکل افراطی خود را وقف کار می‌کند.
- اهل شوخی نیست و برخورد سردی با دیگران دارد.
- نمی‌تواند وظایف خود را به دیگران بسپارد.
- سرسختی
- بلاتصمیمی
- در پول خرج کردن خسیس است و آن را برای روز مبادا پس‌انداز می‌کند.
کلونازپام در کاهش علایم سودمند است. در صورت وجود علایم وسواسی جبری شدید از کلومیپرامین یا فلوکستین استفاده می‌شود. Quetiapine نیز در موارد مشابه مفید است.
شخصیت دوری‌گزین
این افراد کمرو و خجالتی هستند، تمایل زیادی به داشتن رابطه با دیگران دارند ولی نگران انتقاد، مخالفت یا طرد شدن از طرف آنها هستند و به همین خاطر از ارتباط با دیگران اجتناب می‌کنند.
فرد خود را نالایق، فاقد جاذبه و کوچک‌تر از دیگران می‌داند و نگران مورد انتقاد واقع شدن در موقعیت‌های اجتماعی است.
مصرف داروهای بتابلوکرها در کاهش علایم تحریک سمپاتیک موثر است. گاهی داروهای SSRI حساسیت بیمار به طرد شدن را کاهش می‌دهند.
شخصیت وابسته
این افراد منفعل، مردد و فاقد اعتماد به نفس و قدرت تصمیم گیری هستند و در تصمیم گیری در امور روزانه و انجام مسئولیت‌ها به دیگران وابسته‌اند و در هنگام تنهایی احساس درماندگی می‌کنند. ترس از جدایی دارند و ابراز مخالفت برای آنها دشوار است و از ابراز احساسات جنسی و پرخاشگری می‌ترسند.
در جنون القایی (folie e deux) معمولاً فردی که افکار هذیانی را می‌پذیرد، شخصیتی وابسته دارد.
شخصیت منفعل – پرخاشگر
اختلال شخصیت منفعل – پرخاشگر (passive – aggressive) در طبقه بندی ابتدایی قرار نمی‌گیرد.
این افراد وظایف معمولی و اجتماعی خود را انجام نمی‌دهند و مرتب نق می‌زنند و از بدشانسی و بدبختی خود شاکی هستند. ضمناً از این شکایت دارند که دیگران وی را درک نمی‌کنند. نسبت به افراد موفق، حسادت و تنفر دارند و اهل دعوا هستند.
