بنزودیازپین‌ها چه دسته دارویی هستند و چه کاربردها و عوارض جانبی دارند؟
بنزودیازپین‌ها
بنزودیازوین‌ها از طریق تحریک گیرنده GABAA موجب باز کردن کانال‌های کلر می‌شوند. این داروها بر اساس طول مدت اثر به انواع زیر تقسیم می‌شوند:
- کوتاه اثر
- متوسط الاثر
- طولانی اثر
بنزودیازپین کوتاه اثر عبارتند از:
- Oxazepam
- Lorazepam
- Triazolam
- Temazepam
آلپرازولام یک بنزودیازپین متوسط الاثر است.
بنزودیازپین‌های طولانی اثر عبارتند از:
- Diazepam
- Clonazepam
- Flurazepam
- Nitrazepam
- Chlordiazepoxide
متابولیسم
اغلب بنزودیازپین‌ها در کبد متابولیزه شده و به متابولیت‌های فعال تبدیل می‌شوند. لورازپام و اگزازپام متابولیسم کبدی ندارند، بنابراین در صورت نیاز به مصرف بنزودیازپین‌ها در مبتلایان به سیروز بهتر است از لورازپام استفاده شود.
کاربردهای بالینی
برخی کاربردهای بالینی بنزودیازپین‌ها عبارتند از:
- القای بیهوشی
- درمان اختلال اضطرابی
- درمان بی‌خوابی
- برطرف کردن اسپاسم‌های عضلانی
- درمان تشنج
- کنترل علایم ترک الکل
- درمان اختلالات خواب
در درمان اختلال پانیک و اختلال فوبیک بنزودیازپین‌های high potent شامل آلپرازولام و کلونازپام موثرترند.
در مواردی که بی‌خوابی در شروع خواب باشد از بنزودیازپین‌های کوتاه اثر استفاده می‌شود و در مواردی که بی‌خوابی در طول خواب یا در نزدیک صبح باشد از بنزودیازپین‌های طولانی اثر استفاده می‌شود.
جهت کنترل علایم ترک الکل از بنزودیازپین‌ها به ویژه انواع طولانی اثر آن استفاده می‌شود.
در سندرم ترک جهت کنترل علایم تحریک سمپاتیک از پروپرانولول یا کلونیدین استفاده می‌شود.
Night terror، راه رفتن در خواب و صحبت کردن در خواب در فاز 3 و 4 مرحله Non-REM و مرحله REM را کوتاه می‌کنند و گاهی در درمان این اختلالات خواب به کار می‌روند.
عوارض جانبی
مصرف بنزودیازپین‌های طولانی اثر در درمان بی خوابی موجب خواب آلودگی در طی روز می‌شود و مصرف بنزودیازپین‌ها موجب اختلال عملکرد psychomotor می‌شوند و پاسخ حرکتی بیمار را دچار کندی می‌کنند. این امر گاهی موجب بروز حوادث حین کار و رانندگی می‌گردد.
مصرف بنزودیازپین‌ها موجب کاهش مهار کورتکس بر رفتار فرد می‌شود و بروز رفتارهای تکانه‌ای و پرخاشگرانه را افزایش می‌دهد. مصرف بنزودیازپین‌ها در والدینی که کودک خود را مورد آزار (child abuse) قرار می‌دهند ممنوع است زیرا موجب تشدید این رفتارها می‌گردد.
دوز بالای بنزودیازپین‌ها موجب فراموشی از نوع anterograde amnesia می‌شوند.
در مصرف طولانی مدت بنزودیازپین‌ها نه تنها نسبت به اثرات دارو تولرانس بروز می‌کند، بلکه وابستگی (dependence) ایجاد می‌شود و پس از قطع دارو بیمار دچار علایم ترک مانند اضطراب، ترمور و تشنج می‌گردد.
بروز علایم ترک در مصرف بنزودیازپین‌های کوتاه اثر شایع‌تر است و در فاصله کوتاه‌تری از زمان قطع دارو بروز می‌کند. احتمال بروز سندرم ترک در موارد زیر بیشتر است:
- مصرف داروهای potent با نیمه عمر کوتاه مانند آلپرازولام، تریازولام و لورازپام
- مصرف طولانی مدت دارو
- مصرف دوز بالای دارو
- قطع ناگهانی دارو
- مبتلایان به اختلال پانیک
- بیماران دارای شخصیت passive – dependent یا histrionic و مبتلایان به اختلال somatization
در صورت بروز سندرم ترک بنزودیازپین طولانی اثر تجویز شده و به تدریج قطع می‌شود.
به دلیل احتمال بروز وابستگی به بنزودیازپین‌ها توصیه می‌شود جهت درمان طولانی مدت اضطراب از داروهای ضد افسردگی یا بوسپیرون استفاده شود.
مصرف بنزودیازپین‌ها در مبتلایان به Sleep apnea syndrome ممنوع است.
متابولیسم کبدی داروها در افراد مسن کاهش می‌یابد، بنابراین داروهای سداتیو باید با دوز کم‌تری در افراد مسن تجویز شوند یا از لورازپام یا اگزازپام استفاده شود.
بنزودیازپین‌ها و باربیتورات‌ها مرکز تنفس را تضعیف می‌کنند، بنابراین در مبتلایان به COPD در صورت نیاز به داروی خواب آور از آنتی هیستامین دارای خواص سداتیو استفاده می‌شود. اثر خواب آوری این داروها در افراد مسن احتمال زمین خوردن و شکستگی‌ها مانند شکستگی گردن فمور را افزایش می‌دهد.
در مسمومیت با داروهای سداتیو حمایت تهویه‌ای ضروری است. فلومازنیل آنتی‌دوت بنزودیازپین‌ها است و در برطرف کردن sedation ناشی از مصرف بنزودیازپین‌ها در بیهوشی یا در مسمومیت با بنزودیازپین‌ها موثر است.
از فلومازنیل پیش از انجام ECT در مصرف کنندگان بنزودیازپین نیز استفاده می‌شود.
عارضه مهم مصرف فلومازنیل، تشنج است. این عارضه در افراد با سابقه تشنج، وابستگی به بنزودیازپین‌ها و در مصرف دوز بالای بنزودیازپین‌ها شایع‌تر است.
فلومازنیل در برطرف کردن اثرات بنزودیازپین‌ها، Zolpidem، Zaleclone، Eszopiclone موثر است ولی در مسمومیت با باربیتورات‌ها و کلرال هیدرات اثری ندارد.
