آیا پروژه فیلتر تلگرام در ایران به مشکل برخورد کرده است که این روزها شاهد فضای آرامی هستیم؟

حتما این روزها متوجه شدید که به یکباره فضای آرامی پیرامون تلگرام شکل گرفته است. دیگر نماینده‌ای یا مسئول دولتی درباره ضرورت فیلترینگ تلگرام صحبت نمی‌کند و از آن سو، مخالفان فیلترینگ تلگرام آرام گرفتند و دولت یا نهادهای دیگر را نقد نمی‌کنند.

جنجال فیلترینگ تلگرام دقیقا از اولین روزهای کاری سال جدید شروع شد و آن‌چنان بالا گرفت و برخی مسئولان رده بالا از مسدودسازی تلگرام در ایران سخن گفتند که تصور می‌شد به اردیبهشت ماه نکشیده، هیچ کاربری روی تلگرام را دیگر هرگز نخواهید دید.

در این میان، برخی از فیلترینگ تلگرام به شکلی که هرگز امکان دسترسی به آن حتا با نرم‌افزارهای فیلترشکن وجود ندارد؛ سخن گفتند و کانال‌های پربازدید هراسان شروع به کوچ یک شبه به پیام‌رسان‌های داخلی کردند.

هوای بهاری تلگرام

اما به محض ورود به اریبهشت ماه، نه تلگرام فیلتر شد و نه دیگر خبری از مصاحبه‌های جنجالی برعلیه این پیام‌رسان و دیگر پیام‌رسان‌های خارجی هست. کاملا محسوس است که به طور ناگهانی فضا به نفع پیام‌رسان‌های خارجی و تلگرام تلطیف شده است ولی چرا؟ چه دلایلی باعث شد پروژه فیلتر تلگرام به تعویق بیفتد؟

ردپای این موضوع را به راحتی می‌توان در سخنان مسئولان یافت. دکتر حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران طی سخنانی گفت:

«رفع انحصار و کمک به تقویت پیام‌رسان‌های داخلی به معنای محدودسازی سایر شبکه‌های اجتماعی نیست.»

باقر نوبخت، سخنگوی دولت نیز به طور صریح و مستقیم می‌گوید:

«استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی حق مردم است. سیاست دولت کمک به پیام‌رسان‌های داخلی است ولی قرار نیست برای پیام‌رسان‌های داخلی انحصار ایجاد شود.»

معنای تمام این سخنان این است که فعلا تلگرام فیلتر نمی‌شود. دیگر مسئولان کشوری مانند وزیر ارتباطات، دبیر شورای عالی فضای مجازی و نماینده‌های مجلس شورای اسلامنی نیز در هفته‌ای که گذشته، سخنانی به زبان آوردند که تفسیرش کوتاه آمدن در برابر تلگرام به طور موقت یا تعویق انداختن تصمیم مسدودسازی آن است.

رازگشایی از دلایل عدم فیلتر تلگرام

دولت روسیه پیش از ایران پروژه فیلترینگ تلگرام را کلید زد. دقیقا در هفته سوم فروردین ماه!

احتمالا مدیران مخابراتی ایران منتظر بودند نتایج فیلترینگ تلگرام در سرزمین مادری‌اش را مشاهده کنند و بعد همان الگو را در ایران پیاده‌سازی کنند ولی نتایج فیلترینگ تلگرام در روسیه ابدا رضایت‌بخش نبود.

آمارها و گزارش‌ها نشان می‌دهد پس از فیلتر شدن تلگرام؛ استفاده از این پیام‌رسان در روسیه افزایش یافته است. مردم هنوز به تلگرام دسترسی دارند و حتا عطش‌شان برای استفاده از آن بیشتر شده است. دولت روسیه مجبور شد نزدیک به ۱۸ میلیون آدرس IP مرتبط با تلگرام را روی اینترنت این کشور بلوکه کند و باعث شود دسترسی به بسیاری از سایت‌ها و خدمات غیرممکن شود.

در این میان، پاول دوروف هم در رشته توییت‌هایی پشت‌سر‌هم، فیلترینگ تلگرام را «غیرممکن» عنوان کرده و از تکنیکی به نام Domain Fronting نام برده که در درون نرم‌افزار تلگرام تعبیه شده است.

در این تکنیک، تلگرام ابتدا به سرورهای شرکت‌هایی مانند مایکروسافت، آمازون، گوگل و نظایر این‌ها متصل شده و پس از آن به سرورهای اصلی تلگرام منتقل می‌شود. بنابراین؛ دولت روسیه با مسدودسازی ۱۸ میلیون آدرس IP؛ باعث شده دسترسی به سرورهای این شرکت‌ها بلوکه شود و بسیاری از سایت‌های مهم از دسترس خارج شوند. از جمله، سایت فدراسیون فوتبال کشور روسیه در‌حالی‌که کمتر از دو ماه به شروع جام جهانی باقی مانده است.

از سوی دیگر، آدرس‌های IP سرورهای شرکت‌هایی مانند گوگل، مایکروسافت و آمازون تمام شدنی نیستند و هرچه‌قدر دولت روسیه این آدرس‌ها را مسدود کند؛ باز هم نمی‌تواند به طور کامل جلوی فعالیت تلگرام را بگیرد.

دو روز پیش، یک نماینده مجلس به این موضوع اعتراف کرده و در یک توییت گفت که فیلترینگ تلگرام به خاطر مسایل فنی به مشکل برخورده و تیمی از کارشناسان مخابرات در روسیه به دنبال رفع مشکل هستند.

سرورهای تلگرام خاموش شدند

وزارت ارتباطات اعلام کرد دستوری از ابوالحسن فیروزآبادی، رییس مرکز ملی فضای مجازی دریافت کرده است که سرورهای CDN و رمزنگاری شده تلگرام در ایران خاموش شوند.

این سرورها در سال ۹۵ به دستور مرکز ملی فضای مجازی برای مدیریت و کنترل ترافیک تلگرام در ایران نصب شده بودند و باعث افزایش سرعت و کیفیت استفاده از تلگرام توسط کاربران ایرانی مفیم در کشور می‌شدند.

اکنون، با حذف این سرورها باید شاهد کندی سرعت تلگرام در ایران باشیم چون ترافیک این پیام‌رسان دیگر به طور کامل از اینترنت بین‌الملل استفاده می‌کند. البته انتظار می‌رود با به‌روز‌رسانی وضعیت سرورهای تلگرام و ارایه مسیرهای ارتباطی جایگزین به نزدیک‌ترین سرورهای توزیع محتوا در سرتاسر جهان، کمی از حجم اختلالات کنونی کاسته شود.

برخی کارشناسان خاموش کردن سرورهای توزیع محتوای تلگرام در ایران را یک گام بزرگ در راستای فیلترینگ این پیام‌رسان قلم‌داد می‌کنند.

درسی که باید آموخت

تمام صحبت‌های بالا به این نکته ختم می‌شوند که فیلترینگ تلگرام پروسه‌ای سخت‌تر و پیچیده‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود و تصمیمی یک شبه نیست. مدیران مخابرات در روسیه حضور دارند تا راه‌حلی منطقی برای مشکلات پیش‌روی عدم دسترسی به تلگرام بیابند.

تجربه دولت روسیه نشان می‌دهد که فیلترینگ تلگرام با روش‌های معمول، اولا جواب نداده و باز مردم به آن دسترسی پیدا خواهند کرد و دوما، اختلالات گسترده در شبکه ملی و اینترنت در پی دارد. مطمئنا مدیران ارشد کشور دوست ندارند به خاطر بستن یک پیام‌رسان خارجی، کل زیرساخت اینترنت کشور را مختل کنند و به زبان ساده همه‌چیز به هم بریزد.