اگزما و درماتیت تماسی چه بیماری‌های پوستی هستند؟ چطور درمان می‌شوند؟
* اگزما (eczema) که به آن درماتیت dermatitis (به معنی التهاب پوست) یا درماتیت آتوپیک (atopic dermatitis) (به معنی التهاب پوستی ناشی از استعداد به ایجاد اختلالات آلرژیک) هم گفته می‌شود، اختلالی است که در آن لکه‌های پوستی قرمزرنگ، ملتهب و خارشداری در ناحیه صورت، داخل آرنج، پشت زانو و دست و پا بروز می‌کنند و در اثر خاراندن پوست موجب قرمزی، تورم، ترک‌خوردگی، ترشح مایع شفاف، ایجاد دلمه، ضخیم‌شدگی و پوسته‌ریزی می‌شود.
* درماتیت آتوپیک، یکی از انواع اگزما و شایع‌ترین نوع آن است و ابتدا در دوران شیرخوارگی تظاهر می‌یابد و در دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه و تشدید پیدا می‌کند. سایر انواع اگزما عبارتند از اگزمای تماسی آلرژیک، اگزمای تماسی، اگزمای دیس‌هیدروتیک، نورودرماتیت، اگزمای سبوروئیک و درماتیت ناشی از اختلال گردش خون.
* گرمای منازل دارای سیستم حرارت مرکزی؛ هیره‌ها (مایت‌ها) ی موجود در گردوغبار روی فرش و بالش منازل و نیز پوسته‌های بدن حیوانات خانگی از عوامل برانگیزاننده یا تشدیدکننده اگزما در افراد مستعد به شمار می‌آیند. عواملی مانند محلول‌های شستشو در واقع محرک بروز اگزما هستند و نه برانگیزاننده آن.
* اگزما به طور متناوب در تمام طول عمر عود می‌کند. هر نوع از اگزما ممکن است در اثر عامل خاصی برانگیخته شود.
* علت اگزمای آتوپیک مشخص نیست ولی اغلب در افراد دارای زمینه ارثی نسبت به سایر اختلالات آلرژیک، مانند آسم و تب یونجه دیده می‌شود.
* مکانیسم زمینه‌ای بروز اگزما به طور کامل معلوم نشده است. به نظر می‌رسد در افراد مبتلا به اگزمای آتوپیک سیستم ایمنی بدن به مواد بی‌ضرری مانند گردوغبار واکنش نشان می‌دهد. تصور می‌شود سلول‌های التهابی برای از بین بردن عامل ایجاد آلرژی (که به آن آلرژن گفته می‌شود) بر انگیخته می‌شوند و اگر تعداد این سلول‌ها بسیار زیاد باشد، پوست، دچار قرمزی، تورم و خارش خواهد شد.
* در بیماری درماتیت تماسی (contact dermatitis) و سایر انواع اگزما، پوست دچار تحریک می‌شود و ممکن است واکنش آلرژیک روی دهد. درماتیت تماسی در هر سنی روی می‌دهد و پس از تماس بدن با ماده‌ای که نسبت به آن حساسیت دارد ایجاد می‌شود. به عنوان مثال ممکن است اشیا ساخته شده با نیکل یا لاستیک، یا برگ گیاهانی مانند پامچال موجب بروز درماتیت تماسی شوند.
* درماتیت سبوروئیک (seborrheic dermatitis) معمولا صورت و پوست سر را مبتلا می‌کند ولی ممکن است چین بازو، کشاله ران و قسمت میانی قفسه سینه نیز دچار شوند. پوست به رنگ قرمز درمی‌آید و پوسته‌پوسته و ورقه‌ورقه می‌شود. در نوزادان، پوست سر و گاهی ناحیه بستن کهنه دچار درماتیت می‌شوند. علت این نوع درماتیت مشخص نیست ولی گاهی همراه با رشد بیش از حد نوعی قارچ (به جزقارچ کاندیدا آلبیکانس) بر روی پوست دیده می‌شود. درماتیت سبوروئیک در شیرخواران و بزرگسالان روی می‌دهد.
* اگزمای سکه‌ای، با ایجاد لکه‌های سکه‌ای شکل خارشدار بازوها و ساق‌ها همراه است و نواحی مبتلا دچار ترشح، پوسته‌ریزی یا تاول می‌شوند. این نوع اگزما در جنس مذکر شایع است و علت مشخصی برای آن یافت نشده و معلوم نیست که آیا نوعی واکنش ایمنی است یا نه.
* برای تشخیص عوامل بروز واکنش آلرژیک و درماتیت تماسی، برچسب‌های حاوی مواد حساسیت‌زا را بر روی پوست ناحیه پشت فرد قرار می‌دهند. پس از دو روز؛ بر چسب را از روی پوست برمی‌دارند. در صورت وجود آلرژی، قرمزی در پوست ناحیه‌ای که با دیسک‌های کوچک واقع بر برچسب تماس داشته است ایجاد می‌شود. در بعضی موارد، ممکن است واکنش به صورت تأخیری (دیررس) بروز کند.
40 تا 60 درصد افراد مبتلا به اگزما، دچار آلرژی تنفسی نیز هستند.
* عوامل مستعدکننده اگزمای آتوپیک عبارتند از:
زمینه ژنتیکی، کمبود اسید چرب، استرس و اضطراب، افسردگی، کمبود بیوتین، کمبود ویتامین B12، کمبود
روی، سطوح بالای هیستامین در خون.
* عوامل برانگیزاننده اگزمای آتوپیک عبارتند از:
محلول‌های شستشوی قوی، صابون‌ها، مو و پشم سگ و گربه، لباس‌های پشمی، مایت‌ها (هیره‌ها) ی موجود در گردوغبار منازل و حساسیت‌های غذایی
(هیره‌ها)، جانورانی ریز، معمولا شفاف یا نیمه‌شفاف از گروه بندپایان راسته آکارینا (غیر از کنه‌ها) و انگل انسان و جانوران اهلی هستند و می‌توانند موجب انواع تحریک‌های پوستی شوند.
فرد مبتلا به اگزما چگونه می‌تواند به بهبود خود کمک کند؟
* با خودداری از تماس با محرک‌ها و عوامل برانگیزاننده.
* با استفاده مکرر از کرم‌های نرم‌کننده و ضدحساسیت.
* با نخاراندن نواحی مبتلا
* با قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به مدت ۱۰ دقیقه، چند بار در هفته.
* با مالیدن کرم کالندولا بر روی پوست نواحی مبتلا.
* با پوشیدن دستکش در هنگام انجام کارهای منزل و تماس با مواد شستشودهنده
درمان‌های مرسوم
* معمولا تشخیص اگزما براساس نشانه‌های آن، به وسیله پزشک صورت می‌گیرد. محل ایجاد درماتیت تماسی ممکن است به تشخیص علت آن کمک کند. ممکن است تشخیص واکنش مثبت یا منفی در برابر مواد برانگیزاننده انتخابی در افراد مبتلا به درماتیت تماسی به انجام آزمایش برچسب که قبلا در همین مبحث به آن اشاره شد نیاز داشته باشد.
* معمولا مواد نرم‌کننده، نخستین انتخاب پزشک معالج برای درمان اگزما هستند. این مواد که به شکل ترکیبات موضعی ساخته شده‌اند به مرطوب ماندن پوست کمک می‌کنند. کرم‌های کورتون موضعی کاهش‌دهنده التهاب می‌توانند کاهش نشانه‌های اگزما را سبب شوند.
* در اگزمای سبوروئیک، تجویز یک داروی کورتون‌دار موضعی ضعیف و یک کرم ضدقارچ به وسیله پزشک ضرورت دارد. ممکن است شامپوی ضدقارچ، نرم‌کننده و جایگزین‌های صابون توصیه شوند. درماتیت تماسی مانند اگزمای آتوپیک درمان می‌شود و بیمار باید از تماس با عوامل محرک پرهیز نماید.
* در اگزمای آتوپیک بسیار شدید داروهای خوراکی مانند کورتون، سیکلوسپورین و آزاتیوپرین به وسیله پزشک تجویز می‌شوند. این داروها از طریق کاهش واکنش ایمنی بدن اثر می‌کنند. در صورت عفونی شدن اگزما، آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی تجویز می‌شوند.
می‌توان در هنگام شب از داروهای آنتی‌هیستامین تجویزشده به وسیله پزشک استفاده نمود تا عارضه خواب‌آلودگی آنها موجب بروز مشکل نشود.
فتوتراپی فرابنفش (UVA) نیز ممکن است در اگزماهای شدید به منظور کاهش التهاب مورد نیاز باشد.
احتیاط
داروهای خوراکی و فتوتراپی فرابنفش دارای عوارض جانبی احتمالی هستند. در این‌باره با پزشک مشورت کنید.
درمان تغذیه‌ای
* حساسیت غذایی از عوامل شایع اگزما در کودکان است. اغلب شناسایی و حذف غذای ایجادکننده غذایی کودک موجب بهبود بسیار چشمگیر کودک می‌شود.
* وجود اسیدهای چرب ضروری برای حفظ سلامت پوست لازم است. تحقیقات نشان داده‌اند که بدن افراد مبتلا به اگزما ممکن است قادر به پردازش طبیعی این اسیدها نباشد.
* پروبیوتیک‌ها (بیفیدوباکتریوم لاکتیک Bb-12 و لاکتوباسیلوس GG) حاوی باکتری‌های طبیعی روده هستند که ممکن است در شیرخواران و بچه‌های کوچک مبتلا به اگزمای آتوپیک مفید واقع شوند زیرا روده بزرگ آنها ممکن است دچار اختلال متعادل باکتری‌های مفید و باکتری‌های بالقوه زیان‌بخش باشد. دادن شیرخشک‌های حاوی دو پروبیوتیک مزبور در دوران از شیر گرفتن آنها (به دلیل اگزما) می‌تواند موجب کاهش مقدار و شدت اگزمای آتوپیک شود. شواهد نشان می‌دهند که پروبیوتیک‌ها برای دستگاه ایمنی بدن مفید هستند و ممکن است نشت آلرژن‌های غذایی (ذرات غذایی آغازگر واکنش‌های ایمنی) از دیواره روده را که یکی از عوامل بروز اگزمای آتوپیک دوران کودکی است کاهش دهند.
مصرف پروبیوتیک‌ها در دوران بارداری و سپس تغذیه شیرخوار با پروبیوتیک‌ها در دوران نوزادی، احتمال بروز اگزما در کودک را کاهش می‌دهد.
* مکمل‌های روی و بیوتین در بعضی از افراد به درمان اگزما کمک می‌کنند.
* مکمل‌های ویتامین B12 ممکن است به بهبود علایم درماتیت کمک کنند. مالیدن کرم ویتامین B6 موجب کنترل اگزمای سبوروئیک در بعضی از کودکان می‌شود.
کمبود سایر ویتامین‌ها، از جمله ریبوفلاوین ممکن است موجب تشدید اگزما شود.
نکته
طی ۳۰ سال گذشته میزان بروز اگزما، ۳ برابر افزایش پیدا کرده است.
هومیوپاتی
* هریک از انواع اگزما به انواع خاصی از داروهای هومیوپاتی پاسخ می‌دهد. اگرچه کارآزمایی‌های بالینی ناچیزی در زمینه بررسی اثر هومیوپاتی در درمان اگزما به عمل آمده ولی متخصصان این رشته به طور مداوم نتایج بسیارخوبی را در این‌باره گزارش می‌کنند.
در انگلیس ۱ نفر از هر ۵ کودک و ۱ نفر از هر ۱۲ فرد بزرگسال مبتلا به اگزما می‌شود.
توجه
اگر از کرم یا پماد حاوی کورتون استفاده می‌کنید، قبل از شروع درمان هومیوپاتی، با متخصص این رشته مشورت کنید.
گیاه‌درمانی غربی
* بهترین راه استفاده از ترکیبات گیاهی، در اگزما، دم کردن (مانند چای) یا گرفتن عصاره آنها است و نه تهیه تنطور آنها که از طریق خیساندن در الکل و آب انجام می‌شود.
* از بسیاری از گیاهان به شکل خوراکی یا موضعی برای درمان اگزما استفاده می‌شود.
احتیاط
پیش از آغاز گیاه‌درمانی و در صورتی که دارویی مصرف می‌کنید با متخصص گیاه‌درمانی مشورت نمایید.
بهداشت محیط
* درماتیت تماسی ناشی از آلرژی و درماتیت تماسی تحریکی، شایع‌ترین مشکلات پوستی، به دنبال مواجهه عوامل محیطی به شمار می‌آیند.
* دوری از مواد محرک (که شایع‌ترین این مواد عبارتند از اسیدها، مواد قلیایی، حلال‌ها و سایر مواد شیمیایی بسیار تحریک‌کننده) موجب کاهش احتمال بروز درماتیت تماسی می‌شود. این مواد در اسپری‌های ضدعرق، فراورده‌های آرایشی و بهداشتی مو، ترکیبات ضدالکتریسیته ساکن، مواد ضدعفونی‌کننده، الکل‌ها، صابون‌ها، تمیزکننده‌ها، شوینده‌ها، نرم‌کننده‌ها، فایبرگلاس، حلال‌ها، بنزین، پارافین، رنگ، چسب، کیلر، پاک‌کننده‌های چربی، حشره‌کش‌ها، نیکل موجود در جواهرات، بلوط سمی و لاتکس یافت می‌شوند.
* فرد مبتلا به اگزما باید شرایط محیطی خود، شامل محل زندگی و محل کار را به دقت تجزیه و تحلیل کند حتی بررسی آب و هوای منطقه زندگی برای تعیین عامل اگزما ضروری است.
بازآموزی تنفس
* تمرین تنفس دیافراگمی نوع یوگا مفید شناخته شده است. افرادی که به طور عادی فقط با عضلات قسمت فوقانی قفسه سینه تنفس می‌کنند مقادیر بیش ازحد دی‌اکسیدکربن را خارج می‌نمایند و درنتیجه، خون آنها قلیایی‌تر و واکنش‌های آلرژیک بدنشان بیشتر می‌شود که این وضعیت موجب تشدید اگزما خواهد شد.
* تمرین بازآموزی تنفس، روش ساده‌ای است که در آن بر تنفس دیافراگمی تاکید می‌شود و اساس آن را یوگا تشکیل می‌دهد و چنان‌چه حداقل به مدت ۳ ماه انجام شود، عادت‌های تنفسی را تغییر می‌دهد.
درمان‌های روان-تنی
* اگزما ممکن است موجب اضطراب و استرس، و در موارد بروز در ناحیه صورت و سایر نواحی باز پوست، باعث افسردگی شود. استرس می‌تواند به تشدید اگزما بیانجامد.
* بعضی مطالعات نشان داده‌اند درمان‌های روان-تنی مانند بیوفیدبک، آموزش اتوژنیک و هیپنوتراپی (خواب‌درمانی) ممکن است به بهبود اجزای روان‌شناختی درماتیت آتوپیک و درمان نشانه‌های بیماری کمک کند.
* فیزیوتراپی گروهی نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
* آموزش اتوژنیک از شش تمرین ذهنی تغییردهنده شیمی بدن به منظور آرام‌سازی تشکیل می‌شود و تنش ناخواسته در عضلات غیرارادی (مثل عضلات رگ‌های خونی) و ارادی (مانند عضلات واقع در پشت بدن) را تنظیم می‌کند.
* خواب‌درمانی می‌تواند خارش را کنترل کند.
* چه درمان‌های عمومی برای بیماری درماتیت آتوپیک وجود دارد؟
حداکثر روزی یک بار استحمام؛ پرهیز از خشک کردن یا تحریک پوست؛ خشک کردن نسبی (و نه کامل) پوست؛ استفاده از صابون فقط در نواحی زیربغل، نشیمن و پاها؛ استفاده از صابون‌هایی که موجب خشکی پوست نمی‌شوند؛ مالیدن مرطوب‌کننده، قبل از خشک شدن کامل پوست؛ عدم استفاده از لباس‌های خشن؛ پرهیز از خوردن غذاهای برانگیزاننده اگزما؛ استفاده از کرم‌های کورتون‌دار؛ مصرف آنتی‌هیستامین‌ها و کورتون‌های خوراکی (با تجویز پزشک)؛ مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت بروز عفونت (با تجویز پزشک)؛ استحمام با آب سرد.
* برای پیشگیری از درماتیت تماسی چه باید کرد؟
شستشوی هرچه زودتر ماده آلرژی‌زا؛ عدم تماس با ماده آلرژی‌زا؛ استفاده از ایزوپروپیل الکل برای شستشوی حلال‌های آبی و یدوکینول برای درمان آلرژی ناشی از نیکل، با نظر پزشک.
* درماتیت سبوروئیک چگونه درمان می‌شود؟
درمان دارویی درماتیت سبوروئیک سر شامل استفاده از شامپوی کتوکونازول و محلول یا لوسیون حاوی کورتون و درمان درماتیت سبوروئیک صورت؛ استفاده از صابون‌های ملایم و کرم‌های کورتون‌دار ضعیف و درمان درماتیت سبوروئیک چین‌های پوست، استفاده از کورتون‌های ضعیف و داروهای ضدقارچ موضعی و خشک نگه داشتن منطقه بستن کهنه و درمان درماتیت سبوروئیک پلک‌ها، تمیز کردن آنها با شامپوی بچه در هنگام شب و به وسیله گوش‌پاک‌کن پنبه‌ای است. تمام درمان‌های مزبور باید با تجویز پزشک انجام شود.
* درماتیت تماسی چگونه درمان می‌شود؟
درمان درماتیت تماسی به وسیله پزشک و معمولا با استفاده از کمپرس، لوسیون کالامین یا نشاسته، کورتون موضعی، قطران و در موارد شدید، کورتون خوراکی انجام می‌شود.
