بیماری آرتروز چطور ایجاد می‌شود؟ چه علائمی دارد و درمان آن چیست؟

آرتروز (arthrosis) یا استئوآرتریت (osteoarthritis­; OA) عبارت است از تحلیل‌ رفتن تدریجی غضروف مفاصل که درد و تورم مفصل و محدودیت حرکت آن را سبب می‌شود.

• آرتروز در مفاصل بزرگ تحمل‌کننده وزن، مانند مفصل ران ) لگن(و زانو بیشتر روی می‌دهد ولی مفاصل دست، پا، شانه، گردن و قسمت فوقانی پشت نیز مبتلا به آن می‌شوند.

نکته:

خانم‌ها دو برابر آقایان دچار آرتروز می‌شوند.

• گاهی بیماری به طور ارثی در چند تن از افراد فامیل دیده می‌شود.

در بیماری آرتروز، غضروف پوشاننده انتهای استخوانهای سطوح مفصلی به تدریج ساییده میشود. استخوان اطراف مفصل مبتلا، ضخیم می‌شود و «استئوفیت‌ها»(زایده های استخوانی) به وجود می‌آیند. استئوفیت‌های آخرین مفصل انگشتان دست، گره‌های هبردن (Heberden ‘s nodes) و استئوفیت‌های مفصل میانه انگشتان دست، «گره‌های بوشارد»(Bouchard’s nodes) نامیده می‌شوند. اگر بافت سینوویال (بافت مفروش کننده حفره مفصلی) دچار التهاب شود، مایع در داخل آن تجمع می‌یابد و تورم مفصل روی می‌دهد. عوامل مستعدکننده آرتروز عبارتند از: وارد آمدن استرس (فشار) و ضربه مکرر بر روی مفاصل؛ آسیب دیدگی مکرر مفاصل؛ وزن بیش از حد؛ عوامل ارثی و بعضی شغل‌های خاص (به عنوان مثال در کشاورزان، استعداد بروز آرتروز مفصل ران بیشتر از سایرین است).

• غذاهای حاوی سولانین، عامل برانگیزاننده آرتروز دانسته شده‌اند.
• ورزشکاران اغلب با افزایش سن دچار آرتروز می‌شوند.
• تقریبا تمام افراد تا ۷۰ سالگی به درجاتی از آرتروز ) هر چند بدون علامت(مبتلا می‌شوند. ممکن است آرتروز در سنین پایین ترهم روی دهد که معمولا در اثر آسیب های مفصلی است. سایر بیماری های مفصلی، مانند لغزش نیز می‌توانند زمینه ساز بروز آرتروز باشند.
• علایم بیماری اغلب در ابتدا خفیف هستند و به تدریج افزایش می‌یابند. این علایم عبارتند از: درد و حساسیت مفصل مبتلا، تورم اطراف مفصل، سفتی بعد از مدتی عدم فعالیت، محدودیت حرکت مفصل، ایجاد صدای خش خش در هنگام حرکت مفصل مبتلا.

فرد مبتلا به آرتروز چگونه می‌تواند به کاهش درد خود کمک کند؟

• با قرار دادن بالشتک گرم، استحمام با آب گرم و نیز با استفاده از ماساژ
• با کاهش وزن (در صورت وجود ازدیاد وزن)
• با انجام ورزش ملایم در محدوده توانایی
• با پوشیدن کفش‌های دارای پاشنه لاستیکی به منظور حمایت از مفصل و استفاده از عصا در صورت بسیار دردناک بودن مفاصل لگن یا زانو.

درمان های مرسوم:

معمولا آرتروز به وسیله پزشک و بر اساس علایم بیماری تشخیص داده می‌شود. آزمایش اختصاصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. ممکن است بتوان با رادیوگرافی، آرتروز را تشخیص داد.

ولی اغلب تا وقتی بیماری کاملا شدید نشده، در رادیوگرافی تغییر چندانی دیده نمی شود.

نکته:

آرتروز، شایع ترین علت «آب آوردن زانو» (تجمع بیش از حد مایع در داخل با اطراف مفصل زانو) است.

• نخستین دستور درمانی پزشک برای بیمار مبتلا به آرتروز، انجام ورزش‌هایی مانند شنا، به منظور تقویت عضلات اطراف مفصل مبتلا است. در صورتی که آرتروز دست، موجب محدودیت حرکات آن شده باشد، متخصص طب کار می‌تواند با دادن اطلاعات درباره استفاده از قاشق و چنگال و کارد مخصوص و بعضی وسایل خاص دیگر به راحت تر غذا خوردن و تسهیل انجام برخی امور روزمره بیمار کمک نماید.

استفاده از مسکن‌ها و ژل و قرص ضدالتهاب غیر کورتون می‌تواند موجب تسکین درد کوتاه مدت شود. گاهی با تزریق کورتون در داخل مفاصل مبتلا درد برای مدت بیشتر تسکین داده می‌شود.

در آرتروز شدید، ترمیم مفصل یا قراردادن مفصل مصنوعی با استفاده از عمل جراحی انجام می‌شود. به عنوان مثال، استفاده از مفصل ران مصنوعی برای حداقل ۱۰ سال مؤثر واقع می‌شود. در دردهای بسیار شدید بعضی مفاصل، مانند مفصل مچ می‌توان این مفاصل را از طریق جراحی ادغام نمود. در نتیجه، درد از بین می‌رود ولی مفاصل مزبور توانایی حرکت خود را از دست می‌دهند.

داروهای ضد التهاب غیرکورتون، دارای عوارض جانبی هستند. در این باره با پزشک مشورت نمایید.

احتیاط:

قبل از مصرف مکمل‌های روغن ماهی همراه با داروهای ضد انعقاد خود (مثل وارفارین) با پزشک مشورت نمایید.

درمان تغذیه ای:

باید افراد مبتلا به آرتروز از مصرف غذاهایی‌ که موجب افزایش اسید و سایر باقیمانده‌ها می‌شوند اجتناب نمایند.

این غذاها عبارتند از سبزیجات و میوه های اسیدی، مانند گریپ فروت و مرکبات (به استثنای لیمو، که پس از هفتم، از اثر قلیایی برخوردار است)، توت فرنگی، ریواس، گوجه فرنگی، گوشت قرمز و پنیر. رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب ضروری، روغن ماهی و روغن پامچال نیز مفید است.

• افراد مبتلا به آرتروزممکن است احساس کنند علایم بیماری آنها در صورت پرهیز از مصرف غذاهایی مانند گوجه فرنگی، فلفل، سیب زمینی و بادمجان (متعلق به خانواده گیاه تاجریزی یا سولاناسه) تسکین می‌یابد. این مواد، حاوی سولانین (solanine) هستند که در فرایند ایجاد آرتروز نقش‌ دارد. حذف سولانین از رژیم غذایی ممکن است موجب تسکین درد ٪۵۰ از افراد مبتلا به آرتروز شود. حدود ۶ ماه طول مـی‌کشد تا اثر واقعـی این پرهیز غذایی ظاهر شود.
• گلوکوزآمین از اجزای اساسی غضروف است و مکمل‌های آن در کاهش التهاب و درد آرتروز مؤثرند و نشان داده شده‌که علایم آرتروز را به اندازه ایبوپروفن (و بدون دارا بودن عوارض جانبی این دارو) کنترل می‌کنند.
• کوندروییتن سولفات اغلب همراه با گلوکوزآمین سولفات مصرف می‌شود و به نظر می‌رسد از طریق‌جذب مایع به داخل غضروف مفصلی و درنتیجه، افزایش‌کیفیت ضربه‌گیری غضروف و کمک به رسیدن مواد غذاهایی ضروری به این ناحیه عمل می‌کند و می‌تواند موجب کاهش درد، افزایش‌ تحرک مفصل و/یا ترمیم مفاصل مبتلا به آرتروز شود.
• نیاسینامید نوعی ویتامین B3 و مکملی است که به بهبود آرتروز کمک می‌کند و موجب بهبود انعطاف پذیری و کاهش التهاب مفصل می‌شود.

پیش از مصرف ویتامین B3 با تفاوت نیاسینامید همراه با بازدارنده‌های HmG-Coa ریدوکتاز یا داروهای ضد دیابت با پزشک مشورت نمایید.

هومیوپاتی:

به نظر می‌رسد هومیوپاتی تا حدودی به بهبود آرتروز کمک می‌کند ولی باید تحقیقات بیشتری در این باره صورت گیرد.

گیاه درمانی غربی:

• به طور سنتی، متخصصان گیاه درمانی غربی، مفاصل را گلوگاه‌های گردش خون بدن می‌دانندکه سموم حاصل از تغذیه ضعیف و متابولیت‌های بدون استفاده در آنجا تجمع می‌یابد و با گذشت زمان، موجب سفتی، تورم و درد می شود

به اعتقاد این متخصصان، استفاده از داروهای گیاهی مخصوص، عملکرد کبد و کیفیت تغذیه ای خون را بهبود می‌بخشد و می‌تواند به حذف مواد زاید مفاصل و بافت ها کمک کند.

• متخصصان مزبور از داروهای گیاهی ضد روماتیسم نیز برای درمان التهـاب موجود در آرتروز استفاده می‌کنند.
• تحقیقات نشان داده‌اند که زردچوبه طب سوزنی اثر آنتی‌اکسیدان و ضد التهاب قابل ملاحظـه ای دارد و در قاره آسیا برای درمان التهاب مفصلی به کار می رود و در کشور چین برای بهبود گردش خون نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.

احتیاط:

بدون دستور متخصص گیاه درمانی اقدام به مصرف داروهای گیاهی نکنید.

گیاه درمانی چینی:

• متخصصان گیاه درمانی چینی تفاوت خاصی میان آرتروز، آرتریت روماتویید یا نقرس قایل نمی‌شوند بلکه این بیماری‌ها را انواعی از سندرم Bi (انسداد دردناک) می‌دانند.
• درسندرم Bi دو «عامل» محیطی (خارجی)، یعنی «باد-سرما-رطوبت» و «بادرطوبت-گرما» می‌توانند به بدن حمله کنند و موجب آهسته شدن یا توقف جریان Qi، یعنی خون و مایعات بدن شوند. در نتیجه، بدن، توانایی حرکت خودرا از دست می‌دهد و مفاصل، ملتهب و دردناک می‌شوند. سندرم Bi با افزایش سن شیوع بیشتری پیدا می‌کند زیرا نیروی بنیادی حیات، موسوم به zheng Qi؛ (zheng به معنی ایستاده و قائم، و Qi به معنی نیرو و انرژی حیات) ونیز کبدو کلیه‌ها با بالارفتن سن کاهش می‌یابد. (براساس طب سنتی چین، کبد، مسئولیت نگهداری تاندون‌هاو کلیه، مسئولیت نگهداری استخوان‌ها را بر عهده دارد).
• گیاه درمانی چینی در آرتروز به تشخیص ماهرانه عوامل مختلف بر اساس نشانه‌ها و نیز چگونگی نبض بیمار و علایم زبان وی بستگی دارد و باید به وسیله متخصص این رشته انجام شود.

طب سوزنی:

طب سوزنی می‌تواند نیاز به داروهای مسکن برای درمان آرتروز را کاهش دهد. بسیاری از کار آزمایی‌های بالینی، مؤثر بودن طب سوزنی در درمان آرتروز زانو و به میزان کمتر، آرتروز مفصل ران را ثابت کرده‌اند.

توجه:

وجود شواهد رادیولوژیک تغییرات آرتروز در یک فصل، الزاماً به این معنی نیست که درد، به علت وجود این تغییرات ایجاد شده است.

درمان با استفاده از کار بر روی بدن و حرکت درمانی:

بسیاری از مفاصل مبتلا به التهاب، بدون درد هستند و حصول اطمینان از اینکه درد در اثر آرتروز ایجاد شده است و نه علت دیگر، نقش اساسی دارد. درد مفصل ممکن است ناشی از بیماریهای عصبی و / یا فعال شدن نقاط برانگیزاننده باشد.

• استفاده از دست درمانی ) دستکاری نواحی دردناک به وسیله متخصص کایروپراکتیک، استئوپاتی یا فیزیوتراپی(

به منظور کاهش محدودیت و درد مفصل ضروری است. چنان چه درمان‌های بدون استفاده از دارو، بر درمان با مسکن‌ها و داروهای ضد التهابی اولویت داده شود از بهترین اثر در درمان آرتروز برخوردار خواهد بود. رویکردهای بدون استفاده از دارو شامل بازآموزی وضعیت صحیح قرار گرفتن بدن) به عنوان مثال فراگیری ایستادن و نشستن مناسب (، محافظت از مفصل) اجتناب از وارد آوردن فشار غیر ضروری (گرما و سرما درمانی) از جمله آب درمانی (و تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) به منظور تسکین درد می شود.

نکته:

از مواردی که اغلب نادیده گرفته می‌شود ولی تأثیر مهمی در درمان آرتروز دارد، کم کردن ارتفاع صندلی و استفاده از ارتوز (ضربه گیر حمایت کننده پا) است.

• نوار پیچی‌کف پا، به منظور حمایت از کشکک زانو؛ نوار پیچی شانه و استفاده از کفی‌های ضربه گیر پا می‌تواند به کاهش درد کمک کند.
• استفاده منظم از ورزش‌های توان بخشی با افزایش قدرت مفاصل به بهبود توانایی عملکرد و کاهش درد زانوی افراد مبتلا به آرتروز کمک می‌کند. انجام ورزش‌های درمانی شامل گرم‌کردن، تقویت عضله و فعالیت هوازی (مانند شنا) می‌تواند به بسیاری از مبتلایان به آرتروز کمک نماید
• ماساژ درمانی مناسب و به حرکت در آوردن مفاصل (به وسیله متخصص استئوپاتی یا کایروپراکتیک) مفید است.

درمان های روان – تنی

• امروزه برنامه مراقبت از خود در بیماری‌های التهابی مفاصل در بسیاری از نقاط جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این برنامه از آرام سازی، مجسم سازی هدایت شده، سایر روش های شناخت درمانی درد، مهارتهای ارتباطی، برقراری ارتباط میان پزشک و بیمار و حمایت گروهی تشکیل می‌شود. مجسم سازی و تمرین‌های آرام سازی از نقش مهم برخوردار هستند.

مؤثربودن خود هیپنوتیزم و مجسم سازی هدایت شده درتعدادی از موارد دردهای مزمن و دردهای ناشی از التهاب مفاصل به اثبات رسیده است. استفاده از روش‌های روان – تنی، مانند آرام سازی و/ یا مجسم سازی هدایت شده، به عنوان درمان کمکی می‌تواند به طور چشمگیر، احساس سلامت و توانایی انجام کارهای روزمره را در بیماران مبتلا به آرتروز افزایش و نیاز به وابستگی بیش از حد به داروهای مسکن را کاهش دهد.

چگونه می توانیم بفهمیم‌ که مبتلا به آرتروز هستیم یا نه؟

معمولا آرتروز به آهستگی ایجاد می‌شود. در اوایل بیماری، مفصل مبتلا، پس از فعالیت فیزیکی یا ورزش دچار درد می شود. آرتروز انگشتان دست از انواعی است که به نظر می‌رسد ویژگی ارثی دارند و زنان بیش از مردان به آن مبتلا می‌شوند و در خانم‌ها، به ویژه بعد از یائسگی بروز می‌کند. وجود برجستگی‌های کوچک موسوم به‌گره های بوشارد نیز که قبلا ذکر شد و در دستها ایجاد می‌شوند به تشخیص آرتروز دست کمک می‌کند. درد یکنواخت یا متناوب یک مفصل، سفتی یک مفصل پس از برخاستن از بستر یا نشستن طولانی، وجود تورم یا سفتی در یک یا چند مفصل، احساس خش خش یا صدای ساییده شدن دو استخوان بر روی یکدیگر، از علایم هشداردهنده آرتروز به شمار می‌آید.