چطور دردهای مزمن و پایدار را میتوان تسکین داد؟
درد حاد (ناگهانی)، پیام هشداردهنده بروز مشکل در بدن محسوب میشود. درد مزمن و پایدار به دردی گفته میشود که ۶ ماه یا بیشتر به طول بیانجامد. این نوع درد ممکن است ناشی از التهاب مزمن (مثلا در اثر التهاب مفصلی) یا آسیب عصبی باشد. از سوی دیگر، بعضی از دردهای مزمن در اثر وجود مشکل پیچیدهای که ذهن و جسم را گرفتار نموده است، یعنی هنگامی که دستگاه عصبی شروع به تولید پیامهای درد میکند ولی علت جسمانی زمینهای در کار نیست بروز میکنند.
درمان بیماران مبتلا به درد مزمن، از نظر ذهنی و روانی چالشبرانگیز است. تشخیص ناراحتی اغلب این بیماران دشوار است و به صرف وقت زیاد نیاز دارد. بسیاری از افراد مبتلا به درد مزمن از پریشانی عاطفی رنج میبرند.
* احساس درد میتواند از آسیبدیدگی، عفونت و بسیاری از علل دیگر منشأ بگیرد. بعضی از شایعترین علل درد عبارتند از: بیماری آرتریت روماتویید، استئوآرتریت (آرتروز)، مشکلات ناحیه کمر و پشت و درد در مسیر عصب (نورالژی). گاهی درد، در منطقه ناصحیحی از بدن درک میشود. به عنوان مثال، در آنژین صدری، پیامهای درد از قلب، به سمت بالا، یعنی اعصاب حسی نخاع انتقال مییابند و با پیامهای درد بازوی چپ همراه میشوند. درنتیجه، مغز دچار سردرگمی میشود و بیمار، درد را در بخش غیرمنتظرهای از بدن (بازوی چپ، گردن یا فک) احساس میکند.
* در بعضی موارد، تشخیص علت زمینهای درد مزمن امکانپذیر نیست. سندرمهای درد پایدار بسیار حقیقیاند و بر کار و ارتباطهای بیمار تأثیر منفی میگذارند.
* بر اساس فرضیه «دریچه کنترل»، تکانههای عصبی در حال انتقال از بدن، از طریق نخاع به گیرندههای درد واقع در مغز میتوانند تحت تأثیر سلولهای عصبی نخاع که مانند دریچههای کنترل عمل میکنند قرار بگیرند. با بسته یا باز شدن این دریچهها، مغز میتواند پیامهای درد را تشدید یا تضعیف کند. مواد شیمیایی موسوم به «اندورفین»، ترکیبات ضددرد طبیعی بدن محسوب میشوند و با ایجاد سوراخ در داخل گیرندههای واقع در مغز، نخاع و پایانههای عصبی، تکانههای درد را مسدود میکنند.
میزان باز شدن دریچههای کنترل درد و مقدار رسیدن اطلاعات مربوط به درد به مغز، تا حدودی به میزان اندروفینهای در حال گردش در بدن بستگی دارد. دریچههای درد نخاع میتوانند به وسیله تکانههای عصبی در حال حرکت از مغز به پایین، بسته، و یا برعکس، به وسیله پیامهای عصبی ارسال شده از مغز، باز شوند. وجود دریچه عریض و باز حتی در صورتی که اعصابی که به نخاع میآیند در حال ارسال پیام درد نباشند موجب بروز درد میشود.
تحمل درد در افراد مختلف متفاوت است و علت این موضوع را میتوان تا حدودی وضعیت روانی هر فرد دانست زیرا وضعیت مزبور، میزان اندورفینهای بدن را تعدیل میکند. تأثیر وضعیت روانی بر ادراک درد، به این سؤال که چگونه ورزشکارانی که در حین مسابقه دچار آسیب میشوند اغلب به مسابقه ادامه میدهند یا سربازان گاهی میتوانند علیرغم مجروح شدن در میدان جنگ همچنان به مبارزه ادامه دهند پاسخ میدهد.
* تحمل درد در زمان افسردگی، کاهش و در هنگام شادی، افزایش مییابد. تجربیات قبلی درباره درد و مسایل مرتبط با درد، و نیز استرسهای موجود در زندگی فرد نیز تا حدودی در میزان تحمل درد نقش دارند.
* افراد مبتلا به درد مزمن، اغلب دچار کاهش تحرک بدن میشوند و این موضوع تاثیر ناخوشایندی دارد زیرا اندورفینهای ضد درد، در اثر فعالیت بدنی و ورزش آزاد میشوند و میتوانند ترس و افسردگی را کاهش دهند. عدم فعالیت، همچنین عضلات را ضعیف، کوتاه، سفت و دچار اسپاسم و درد بیشتر میکند. این چرخهٔ معیوب درد-تنش میتواند موجب تشدید افسردگی، ناتوانی و بیشتر شدن عدم تحمل درد شود. در افراد مبتلا به درد، تعداد تنفس افزایش پیدا میکند و در نتیجه، عضلات مستعد اسپاسم میشوند و مسیر انتقال تکانههای عصبی به مغز تغییر میکند.
* درد مداوم میتواند یک مسیر درد را نسبت به تکانههای درد، تا مدتها پس از آنکه علت اصلی درد برطرف شد حساستر نماید. وضعیت روانی به طور مستقیم بر بدن تأثیر میگذارد. در یک بررسی مشخص شد که تنها فکر کردن درباره تجارب دردناک میتواند موجب سفت شدن عضلات پشت و کمر در افراد مبتلا به درد مزمن این ناحیه شود.
فرد مبتلا به درد چگونه میتواند به بهبود خود کمک کند؟
* با یادداشت کردن زمان بروز دورههای درد تا از این طریق، عوامل تشدیدکننده یا تسکیندهنده درد مشخص شوند.
* با پیشگیری از بروز خستگی و استراحت زیاد در طول روز
* با انجام منظم ورزشهای هوازی مانند پیادهروی، شنا یا تنیس و نیز یوگا یا کشش عضلات بدن به منظور جلوگیری از سفتی عضلات.
* با انجام روزانه ورزشهای آرامسازی، یا مراقبه (مدیتیشن).
* با مصرف مکملهای روغن ماهی.
* با اختصاص دادن ساعاتی از روز به حضور یافتن در کنار دوستان و افراد فامیل و انجام فعالیتهای سرگرمکننده و تفریحی
* با استفاده منظم از ماساژهای آرامکننده.
۵ نفر از هر ۶ نفر فرد مبتلا به درد مزمن، از مسکن استفاده میکنند ولی در ۷۰٪ آنها درد همچنان ادامه مییابد.
درمانهای مرسوم
* اگر تشخیص علت زمینهای درد مزمن به وسیله پزشک امکانپذیر باشد میتوان آن را درمان نمود. امروزه پژوهشهایی در زمینه ابداع درمانهای جدید در حال انجام است. به عنوان مثال، تحقیقات نشان دادهاند که کانابیس میتواند درد بیماران مبتلا به اماس را تسکین دهد، اگرچه مصرف آن در اکثر کشورها مورد بحث است. همچنین میتوان با مراجعه به پزشکان متخصص و یا به کلینیکهای درد برای کاهش درد و بهبود عملکرد طبیعی و سلامت بدن تلاش نمود.
* داروهای ضد درد مختلف، از مسکنهای ضعیف تا بعضی داروهای مخدر پرقدرت برای کاهش درد مورد استفاده قرار میگیرند. داروهای ضدالتهاب غیراستروییدی نیز در بعضی موارد، مانند دردهای مفصلی ناشی از التهاب مؤثر واقع میشوند. بعضی از داروها، علاوه بر اثر اصلی خود، موارد مشخصی از دردها را تسکین میدهند. به عنوان مثال، داروی ضدافسردگی آمی تریپتیلین و داروی ضدتشنج کاربامازپین برای تسکین دردهای مسیر عصب (نورالژیها) به کار میرود.
* تزریق کورتون به داخل مفاصل میتواند به کاهش درد در بعضی از بیماریهای مفصلی، مانند آرتروز کمک کند.
* مسدود کردن مسیر عصب، به عنوان مثال از طریق تزریق داروی بیحسی به داخل فضای اطراف غشاهای پوشاننده نخاع میتواند موجب تسکین موقت کمر درد شود.
* درد بسیارشدید ناشی از عمل جراحی یا آسیبهای خطرناک را میتوان با تزریق ترکیبات تریاک تسکین داد. این داروها برای درازمدت قابل تجویز نیستند زیرا موجب اعتیاد میشوند ولی میتوان از داروهای مخدری مانند مورفین و دیامورفین (هرویین) برای دردهای غیرقابل تحمل ناشی از سرطان و بعضی بیماریهای دیگر استفاده کرد.
* از روشهای مختلف فیزیوتراپی، شامل ماساژ، اولتراسوند و طب سوزنی میتوان برای تسکین درد استفاده کرد. تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (trans cutaneous electrical nerve stimulation; TENS) به وسیله دستگاه مخصوصی انجام میشود که تکانههای ظریف الکتریکی را تولید میکند و از طریق بالشتکهای الکترود که به پوست محل درد وصل میشوند به داخل بدن میفرستد. این تکانهها احتمالا با قطع مسیر انتقال پیامهای درد، مانع از رسیدن آنها به مغز میشوند. تکانههای الکتریکی از ژنراتور قابل حمل به پوست ارسال میشوند. معمولا الکترودها حدود ۳۰ دقیقه در محل باقی میمانند. درمان با TENS میتواند دردهای مزمن، مانند کمردرد مزمن را برای مدت چند ساعت تسکین دهد.
* شناخت درمانی رفتاری میتواند در کاهش استرس ناشی از درد مؤثر واقع شود. همچنین در اکثر کشورها، سازمانهایی برای حمایت عاطفی و مشاوره و توصیه روانی به بیماران مبتلا به درد مزمن اختصاص یافتهاند.
ممکن است از داروهای ضدافسردگی برای بیماران مبتلا به افسردگی ناشی از درد مزمن استفاده شود.
احتیاط
داروهایی که برای تسکین درد مزمن به کار میروند میتوانند موجب عوارض جانبی شوند. در اینباره با پزشک مشورت کنید.
درمان تغذیهای
مصرف مکمل اسیدهای چرب امگا ۔ ۳ فرایند التهاب و درد را کاهش میدهد. مصرف EPA با دوز ۳۷۸ میلیگرم در روز و DHA با دوز ۲۵۹ میلیگرم در روز، حداقل برای مدت دو ماه، برای کاهش دردهای مزمن مورد بررسی قرار گرفته است. این دو اسید چرب امگا -۳ در تسکین درد و التهاب مؤثر شناخته شدهاند. اسیدهای چرب امگا-۳ در بعضی از مغزها (مثل پسته و بادام) و دانههای گیاهی و نیز در ماهیهای چرب (مثل سالمون، ماکرل، قزلآلا و ساردینها) یافت میشوند. مصرف این مواد میتواند به کنترل درد کمک کند. خوردن روزانه ۱ تا ۳ گرم روغن ماهی نیز موجب کاهش درد میشود.
* اسیدآمینه تریپتوفان برای آزاد شدن ماده بتا- اندورفین که یکی از ترکیبات مسکن طبیعی بدن است ضرورت دارد.
وجود تریپتوفان همچنین برای تولید سروتونین، که نوعی ماده شیمیایی مغز است که میتواند حس درد را کاهش دهد لازم است. تریپتوفان میتواند آستانه درد را به نحوی تغییر دهد که فرد به آسانی احساس درد نکند.
تریپتوفان در گوشت، توفو (خمیر سویای سفید و پنیرمانند)، مغز بادام، کدو حلوایی، بادام زمینی و دانه کنجد یافت میشود.
مکملهای تریپتوفان به شکل بدون نسخه در بسیاری از کشورها یافت نمیشوند ولی میتوان از ۵-هیدروکسی تریپتوفان (5-HT) که تریپتوفان، قبل از تبدیل به سروتونین به آن تبدیل میشود به جای تریپتوفان استفاده کرد. مقدار مصرف 5-HT، دو یا سه بار در روز، هر بار ۵۰ میلیگرم است.
احتیاط
قبل از مصرف مکملهای روغن ماهی با پزشک مشورت کنید. این مکملها میتوانند با بعضی داروها تداخل داشته باشند.
طب سوزنی
* اغلب از طب سوزنی به وسیله تیمهای کنترل درد، برای تسکین دردهای بدون توجیه استفاده میشود.
* به نظر میرسد طب سوزنی از طریق تحریک آزادسازی اندروفینها و بستن دریچههای درد با تحریک رشتههای عصبی مسدودکننده درد اثر میکند. طب سوزنی همچنین در تسکین اضطراب افسردگی ناشی از دردهای مزمن مؤثر واقع میشود.
برای انجام درمان با طب سوزنی، سوزنهای ظریف مخصوص را در پوست محل درد وارد میکنند تا رشتههای عصبی تحریک شوند و تکانههای درد به مغز نرسند.
ورزش را به آرامی شروع کنید و همواره محدودیتهای فیزیکی خود را در نظر داشته باشید. از پزشک یا متخصص فیزیوتراپی برای تعیین نوع ورزش مناسب کمک بگیرید.
درمان با استفاده از کار بر روی بدن و حرکتدرمانی
* برای درمان دردهای شدید و/یا مزمن ممکن است عمل جراحی یا مداخلههای دیگر، مانند مسدود کردن مسیر عصب ضرورت پیدا کند.
* در دردهای دارای منشأ محیطی، مانند دردهای ناشی از اعصاب باز و یا ساق پا، از درمانهایی مانند درمان عصبی عضلانی، دستکاری استئوپاتیک بافت نرم استفاده میشود.
* آموزش توانبخشی تنفس و روشهای آرامسازی نیز میتواند موجب کاهش حساسیت عمومی نسبت به درد شود.
* نقاط برانگیزاننده درد (به ویژه نواحی حساس واقع در عضلات) را میتوان با روشهای مختلف ازجمله دستکاری بافت نرم، تزریق داروی بیحسی موضعی و طب سوزنی از بین برد.
* آبدرمانی (هیدروتراپی)، آرامکننده و نیروبخش است و گردش خون را بهبود میبخشد. هیدروتراپی فرمهای مختلفی دارد که ازجمله آنها میتوان ورزش در استخر آب گرم و استفاده از کمپرس سرد در مناطق دردناک بدن را نام برد. نیروی هیدروستاتیک آب میتواند موجب تسکین درد شود. بالنوتراپی (balenotherapy) عبارت است از انجام تمرینهای نظارت شده، در آب دریا و میتواند موجب تسکین دردهای عمومی مزمن شود و در التهاب مفصلی ناشی از پسوریازیس و آرتریت روماتویید به کار میرود.
ورزش
* فقدان فعالیت بدنی که در افراد مبتلا به درد دیده میشود میتواند ضعف، سفتی و کوتاهی عضلات را به دنبال داشته باشد که این اختلالات به ایجاد درد بیشتر میانجامد. انجام روزانه ورزش ملایم، مانند پیادهروی، دوچرخهسواری یا شنا، برحسب وضعیت هر فرد میتواند موجب آزاد شدن اندروفینها، بهبود خواب، کاهش افسردگی و کم شدن ادراک درد شود.
* انجام ملایم ورزشهای یوگا یا ورزشهای کششی، در منزل برای تسکین درد مؤثر است.
درمانهای روان-تنی
* در یک پژوهش که در سال ۱۹۹۴ به عمل آمد، مشخص شد که میان «کنترل باور» و «تجربه درد» افراد، ارتباط پرقدرتی وجود دارد. یعنی هرچه میزان باور فرد در این مورد که میتواند نشانههای بیماری خود را کنترل کند بیشتر باشد، درد کمتری را تحمل خواهد نمود. مراقبه (مدیتیشن) و رفتاردرمانی شناختی، از جمله روشهای درمان روان-تنی محسوب میشوند.
توجه
در صورتی که دچار درد پایدار در قسمتی از بدن خود شدهاید به پزشک مراجعه کنید. بسیاری از افراد به دلیل عدم مراجعه به موقع به پزشک موجب تشدید مشکل خود میشوند.
* مراقبه به چه معنی است؟
مراقبه (مدیتیشن meditation) عبارت است از نوعی تمرین تمرکز بر خود که موجب آرامش روان و جسم میشود و به افراد، احساس سلامتی اعطا میکند و در نتیجه، فرد قادر خواهد بود با استرس و اضطراب مبارزه کند.
مراقبه همچنین موجب تسکین سردرد، خستگی و دردهای مزمن میشود.
مراقبه، حالتی از آگاهی بسیارخالص است. زمانی که هیچ فکر و آرزویی در ذهن شکل نگیرد، آرامش واقعی ایجاد میشود و این آرامش، همان مدیتیشن است.
در مراقبههای پزشکی از حرکات ویژه زیر استفاده میشود:
۱. تنفسهای مخصوص
۲. حرکتها و وضعیتهای مخصوصی که به دستها و انگشتان داده میشود
۳. سرودهای مخصوص که از صداهای واضح و ارتعاشی تشکیل شدهاند
۴. تمرکز فکری
این خصوصیات متفاوت، فکر و جسم فرد را کاملا درگیر میکنند و بر فرد تأثیر میگذارند. هر مدیتیشن پزشکی با انرژی دادن به عضو و سیستم خاص، مشکل ویژه آن را برطرف میکند.