ذات‌الریه یا پنومونی چیست؟ چه علایمی دارد و چطور درمان می‌شود؟
پنومونی – pneumonia عبارت است از عفونت پارانشیم – بافت عملکردی) ریه و بیماری شایع و بالقوه خطرناکی است که با عوارض و مرگ و میر قابل توجهی همراه است و اغلب تشخیص و درمان آن با اشتباهاتی صورت می‌گیرد.
-سابقا پنومونی را به انواع اکتسابی از اجتماع، اکتسابی از بیمارستان و ناشی از دستگاه تهویه مصنوعی – ونتیلاتور) تقسیم می‌کردند. در یکی دو دهه اخیر، بیمارانی که به بیمارستان مراجعه می‌کنند اغلب مبتلا به پنومونی ناشی از عوامل بیمار برای مقاوم به چند دارو هستند که این عوامل قبلاً با پنومونی اکتسابی از بیمارستان ارتباط داشتند. عوامل مسئول این پدیده عبارتند از: مصرف گسترده آنتی‌بیوتیک‌های پر قدرت خوراکی، انتقال زودتر بیماران از بخش‌های مراقبت حاد بیمارستان‌ها به منزل، افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک وریدی سرپایی، بالا رفتن سن افراد جامعه و درمان‌های گسترده‌تر تعدیل کننده سیستم ایمنی. در نتیجه، امروزه پنومونی‌ها را به انواع اکتسابی از اجتماع، یا پنومونی مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی تقسیم می‌کنند که این نوع دوم به زیر گروه‌های پنومونی اکتسابی از بیمارستان و پنومونی ناشی از ونتیلاتور تقسیم می‌شود.
– پنومونی در اثر تکثیر عوامل بیماری‌زای میکروبی در سطح آلوئول‌ها – حبابچه‌ها) ی ریه و پاسخ بیمار به این عوامل ایجاد می‌شود.
-علایم پنومونی اکتسابی از جامعه عبارتند از: تب، تپش قلب، لرز و / یا عرق، سرفه – که ممکن است بدون خلط و یا همراه با خلطه مخاطی، چرکی یا خونی باشد) و تنگی نفس – که بر حسب شدت عفونت ممکن است خفیف یا شدید باشد). چنان چه پرده جنب – پردهٔ دو لایه محافظ ریه) نیز دچار عفونت شده باشد ممکن است درد قفسه سینه نیز ایجاد شود. حداکثر ۲۰% بیماران مبتلا به پنومونی اکتسابی از جامعه دچار علایم گوارشی مانند تهوع، استفراغ و/ یا اسهال هستند.
ممکن است خستگی، سردرد، درد عضلانی و درد مفصلی نیز وجود داشته باشد. یافته‌های معاینه فیزیکی بر اساس میزان سخت‌شدگی ریه و وجود یا فقدان گرفتاری پرده جنبه متفاوت است.
– علایم پنومونی ناشی از ونتیلاتور – که در اثر وصل کردن دستگاه تنفس مصنوعی به ویژه در بخش مراقبت‌های ویژه به دلیل وجود بسیاری از ارگانیسم‌های بیماری‌زا ایجاد می‌شود) عبارتند از: تب، افزایش گلبول‌های سفید، افزایش ترشحات تنفسی و سخت شدگی ریه در معاینه فیزیکی همراه با ارتشاح رادیوگرافیکی جدید یا در حال تغییر در رادیوگرافی ریه، تپش قلب، افزایش تعداد تنفس، کاهش اکسیژن‌رسانی و افزایش تهویه دقیقه‌ای.
– در آمریکا، حدود ۸۰% از ۴ میلیون فرد مبتلا به پنومونی اکتسابی از جامعه در هر سال، به طور سرپایی و ۲۰% بقیه به شکل بستری در بیمارستان تحت درمان قرار می‌گیرند.
– پنومونی از عوارض شایع در بیمارانی است که به تنفس مصنوعی نیاز پیدا می‌کنند و از هر ۱۰۰ نفر از این بیماران بین ۶ تا ۵۲ نفر – بر حسب گروه مورد مطالعه) دچار پنومونی ناشی از دستگاه تنفس مصنوعی ونتیلاتور می‌شوند.
توجه
در اکثر موارد، با هر روز حضور در بخش مراقبت‌های ویژه – ای‌سی‌یو) بیمارستان به طور متوسط ۱0% به تعداد افراد مبتلا به پنومونی ناشی از ونتیلاتور افزوده می‌شود.
درمان‌های مرسوم
– پس از تشخیص پنومونی و نوع آن که به وسیله پزشک متخصص و با استفاده از معاینه، رادیوگرافی قفسه سینه، CT اسکن، آزمایش رنگ آمیزی و کشت خلط و مایع پرده جنب، کشت خون،
آزمایش‌های آنتی ژنی، آزمایش PCR – واکنش زنجیره پلیمراز) و آزمایش سرولوژی صورت می‌گیرد، درمان بر اساس نوع پنومونی و عامل ایجادکننده آن با استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های مربوطه آغاز می‌شود.
توجه
از آنجا که پنومونی می‌تواند به دنبال آنفلوآنزا ایجاد شود، واکسیناسیون سالیانه آنفلوآنزا خطر بروز پنومونی را کاهش می‌دهد.
پیشگیری
-روش اصلی پیشگیری از پنومونی اکتسابی از جامعه، تزریق واکسن است.
– در پنومونی ناشی از ونتیلاتور به دلیل آنکه عامل خطر اصلی، قرار دادن لوله در داخل نای – تراشه)، به منظور دادن تنفس مصنوعی با دستگاه – ونتیلاتور) است، مهم‌ترین راه برای پیشگیری پرهیز از قرار دادن لوله مزبور و یا حداقل، کاهش مدت قرار دادن آن است. استفاده موفقیت‌آمیز از تهویه غیرتهاجمی – به وسیله دادن تنفس مصنوعی با ماسک صورتی اکسیژن و یا از طریق قراردادن لوله اکسیژن در بینی)، بسیاری از مشکلات ریوی و غیر ریوی ناشی از لوله‌های داخل نای – تراشه) را بر طرف می‌سازد.
– پنومونی آسپیراسیون چیست؟
– پنومونی آسپیراسیون در اثر مکش مواد به داخل ریه‌ها ایجاد می‌شود. پنومونی آسپیراسیون وضعیتی التهابی در ریه‌ها و برونش‌ها است که در اثر مکش مواد خارجی یا استقراغ اسیدی روی می‌دهد. پنومونی آسپیراسیون ممکن است در جریان بی‌هوشی عمومی یا در مرحله بازگشت از آن یا طی حمله تشنجی مسمومیت حاد الکلی یا سایر شرایطی که با استفراغ و کاهش هوشیاری مشخص می‌شوند بروز کند. همچنین افرادی که از راه لوله معده تغذیه می‌شوند یا به منظور تنفس مصنوعی، در داخل نای – تراشه) آنها لوله گذاشته می‌شود در خطر بازگشت محتویات معده، از راه این لوله‌ها به داخل ریه و بروز پنومونی آسپیراسیون قرار دارند. پنومونی اسپیراسیون وضعیت خطیری است که ممکن است منجر به مرگ بیمار شود و باید بلافاصله نسبت به درمان آن اقدام نمود.
– تزریق واکسن پنوموکوکی برای چه افرادی ضرورت دارد؟
1) افراد سالم بالای ۶۵ سال؛ ۲) افراد بالای ۲ سال مبتلا به بیماری قلبی یا ریوی مزمن یا دیابت شیرین، بیماری مزمن کبدی، الکلیسم، نشت مایع نخاعی، برونشیت مزمن یا آمفیزم ریه؛ ۳) افراد بالای ۲ سال مبتلا به اختلال عملکرد طحال – مانند بیماری سلول داسی شکل یا فقدان عملکرد طحال، بیماری سرطان خون، میلوم متعدد، نارسایی کلیه، پیوند عضو یا اختلالات مضعف ایمنی شامل عفونت HIV – ایدز؛ 4) افرادی که باید تحت عمل جراحی طحال برداری یا درمان با داروهای مضعف ایمنی قرار بگیرند.
– چه کسانی نباید واکسن پنوموکوکی تزریق کنند؟
ایمنی واکسن پنوموکوکی در سه ماهه اول بارداری بررسی شده است. بنابراین خانم‌هایی که تصمیم به باردار شدن دارند باید دربارهٔ واکسیناسیون پنوموکوکی با پزشک مشورت نمایند.
افراد دارای سابقه قبلی ازدیاد حساسیت به این واکسن نباید اقدام به تزریق آن نمایند.
