سردرد خوشهای یا کلاستر چیست و چطور تشخیص داده میشود؟
اکثر افراد حداقل یک بار در سال دچار سردرد میشوند. اغلب سردردها فقط چند ساعت ادامه مییابند ولی بعضی از آنها چند روز یا حتی چند هفته به طول میانجامند. سردردها علل مختلفی دارند که اکثر این علتها جدی نیستند. برحسب علت سردرد باید از روشهایی مانند توان بخشی وضعیتی، دست درمانی – دست ورزی؛ anipulation)، درمان دندانها، بیوفیدبک و آرامسازی استفاده کرد.
- در صورتی که مبتلا به سردرد غیر معمول، شدید، یکطرفه یا مقاوم هستید به پزشک مراجعه کنید.
- چنانچه سردرد با حساس بودن پوست سر، سفتی گردن، تهوع، تب، حساسیت به نور، دانههای پوستی که با فشار دادن محو نمیشوند یا خواب آلودگی همراه است، بسیار مهم تلقی میشود.
علل سردرد
سردرد در اثر عوامل متعددی ایجاد میشود ولی شایعترین علت آن، تنش – کشش) در ناحیه گردن یا عضلات سر است. عضله ذوزنقهای – rapezius) که از قسمت میانی پشت بدن به شانهها و قاعده گردن امتداد مییابد، یکی از قویترین و حساسترین عضلات بدن است. انقباض این عضله موجب انقباض گردن و در نتیجه، احساس فشار و کشش در قاعده جمجمه میشود. این اختلال به سردرد تنشی – tension headache) همراه با انقباض سایر عضلات سرو گردن میانجامد. غالباً افراد مبتلا به افسردگی یا استرس طولانی دچار سردردهای تنشی عود کننده میشوند. حضور در محلهای پر سروصدا و دارای فضای بسته موجب تشدید سردردهای تنشی میشود.
سایر علل سردرد عبارتنداز: کاهش میزان قندخون، کم آبی خفیف بدن، حساسیتهای غذایی، مصرف کافئین زیاد و پایین بودن مقدار منیزیم رژیم غذایی، مصرف دراز مدت مسکنهای قوی، قطع مصرف کافئین، صحیح نبودن وضعیت قرار گرفتن بدن، محدودیتهای مفاصل گردن و پشت، استرس، مشکلات مفصل بین فک بالا و گیجگاه، اختلالات دندانی، آسیبهای شلاقی که منجر به کشیدگی حاد ماهیچههای گردن میشوند.
گاهی سردرد در اثر علل جدی مانند التهاب مفصل گیجگاهی – آرتریت تمپورال)، مننژیت یا خونریزی زیر عنکبوتیه مغز روی میدهد که در این موارد، درد در ناحیه پشت سر احساس می شود.
سردرد خوشهای – کلاستر؛cluster headache
اغلب در یک طرف سر احساس میشود و از این نظر به سردردهای میگرنی شباهت دارد. این نوع سردرد معمولاً شدید است ولی فقط حدود یک ساعت طول میکشد. حملات سردرد خوشهای اکثراً به شکل گروههایی از سردرد تظاهر مییابد و فواصلی از دورههای بدون درد در بین آنها وجود دارد. کلاسترهای عود کننده بیشتر در مردها دیده میشود
نکته
90 درصد افراد حداقل سالی یک بار دچار سردرد میشوند. سردرد شدید و ناتوان کننده حداقل در 40 درصد افراد یک بار در سال روی میدهد. حدود 5 در صد افراد مبتلا به سردرد مراجعه کننده به مراکز اورژانس دچار اختلال عصبی زمینهای جدی هستندو در این موارد، تشخیص سریع و دقیق الزامی است.
آرتریت تمپورال – arteritis temporal) عبارت است از احساس درد و حساسیت بر روی پوست سر و یا ناحیه گیجگاه که دراثر التهاب سرخرگ گیجگاهی ایجاد میشود. التهاب مزبور به ویژه در افراد مسن بروز میکند و علت آن ناشناخته است. آرتریت تمپورال به درمان فوری باکورتون نیاز دارد زیرا ممکن است موجب کوری ناگهانی شود.
اقدامات لازم برای تسکین فوری
– مصرف مسکنی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن همراه با مقدار زیادی آب
– پاشیدن آب سرد به صورت و دراز کشیدن به مدت 30 دقیقه. قرار دادن کیسه یخ در پشت گردن میتواند مؤثر واقع شود
– کشیدن نفس عمیق همراه با استراحت.
– ماساژ دادن اطراف گردن، قاعده جمجمه و روی سر، بانوک انگشتان و با تمرکز خاص بر نواحی حساس.
درمانهای مرسوم
– ابتدا برای تشخیص ممکن است از روشهایی مانند MRI استفاده شود ولی در اکثر موارد آزمایش خاصی لازم نیست. برطرف نمودن استرس زمینهای و مصرف مسکنهایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن ضرورت دارد. این اقدامات تا حد زیادی بر مبنای تجارب بالینی پزشک صورت میگیرد. در بعضی موارد قطع مصرف مسکنهای قبلی مؤثر واقع میشود زیرا مقدار بیش از حد این داروها میتواند سردرد پایدار ایجاد کند. داروهای ضد افسردگی مؤثر واقع میشوند و مفید بودن آنها در درمان سردرد در کارآزماییهای بالینی به اثبات رسیده است.
درمان تغذیهای
– یکی از عوامل شایع در سردردهای غیر میگرنی، پایین بودن میزان قند خون است. تثبیت مقدارقدند خون و کاهش آثار استرس اغلب دردمان سردردهای مرتبط با کمبود قند خون بسیار مؤثر واقع می شود.
احتیاط
داروهای ضد سردرد میتوانند عوارض جانبی ایجادکنند؛ در این باره با پزشک مشورت کنید.
– حساسیت غذایی از علل شایع میگرن است. الکل، شکلات و پنیر میتوانند موجب سردرد شوند. در بعضی از افراد، مرکبات و آب آنها موجب برانگیخته شدن میگرن میشود.
– بافتهای احاطه کننده مغز تا حدود زیادی از آب تشکیل شدهاند و در اثر کم آبی بدن، چروکیده میشوند. این اختلال میتواند موجب سردرد و تحریک شود. پایین بودن میزان آب بدن میتواند باعث تجمع سموم و در نتیجه، بروز سردرد شود. نوشیدن حدود 2 لیتر آب در شبانه روز میتواند موجب کاهش دفعات و یا بروز سردرد در بسیاری از افراد شود.
– افرادی که به طور منظم، از قهوه، چای یا سایر نوشیدنیها حاوی کافئین استفاده میکنند در صورت قطع مصرف این مواد ممکن است به مدت یک یا دو روز دچار سردرد شوند. این سردرد به زودی برطرف خواهد شد. بهتر است مصرف هر نوع ماده غذایی حاوی کافئین، از جمله قهوه، چای، شکلات، کاکائو و نوشیدنیهای دارای کافئین قطع شود.
– کمبود منیزیم ممکن است در ایجاد سردرد نقش داشته باشد. تجارب بالینی حکایت از آن دارند که تجویز یک یا دو بار در روز منیزیم – هر بار به مقدار 200 میلیگرم) در سردردهای مزمن مؤثر واقع میشود.
– مصرف روزانه 800 میلیگرم روغن ماهی EPA و 500 میلیگرم روغن ماهی DHA به پیشگیری و درمان سردرد کمک میکند.
هومیوپاتی
– استفاده از هومیوپاتی برای درمان سردرد مورد بحث است و بعضی کار آزماییهای بالینی در این زمینه، نتیجه منفی داشتهاند. با این حال در یک بررسی غیربالینی در ایتالیا نشان داده شد که در 60% افراد تحت درمان با هومیوپاتی، سردرد، تقریباً پس از 5 ماه بهبود یافته است. درحال حاضر متداولترین داروهای هومیوپاتی برای سردردهای مزمن، ترکیبی از نمک، موسوم به NATRUMMURIATICUM است که یک یا دو بار در هفته مصرف میشود.
احتیاط
پیش از مصرف منیزیم و روغن ماهی با پزشک مشورت کنید زیرا ممکن است این مواد با داروها تداخل داشته باشند.
گیاه درمانی غربی
– گیاهان آرامبخش مانند بابونه، والرین، استوقدوس و عصاره لیمو به کاهش استرس و در نتیجه، بهبود سردردهای تنشی کمک میکنند. مالیدن روغن رقیق شده رزماری، استوقدوس یا نعناع به ناحیه گیجگاه در تسکین سردرد مؤثر است.
گیاه درمانی چینی
– در طب سنتی چین، سردردها بر اساس الگوی علایم فرد درمان میشوند. در این سیستم طبی، سردردها، علایمی از عدم تعادل «چی» – Qi؛ انرژی یا نیروی حیاتی)، بعضی از انواع کمبودها و یا عوامل مختل کننده بهداشت فردی تلقی میشوند. یکی از انواع شایع که به ویژه در خانمها ایجاد میشود، سردردهای ناشی از «کمخونی» است که با اسانس گیری چهار مادهای تحت درمان قرار میگیرد. این درمان در سردردهای ناشی از عدم جریان خون – به دنبال ضربه مغزی) نیز به کار میرود.
احتیاط
خود درمانی با داروهای گیاهی چینی توصیه نمیشود. در این باره باید با متخصص گیاه درمانی چینی مشاوره نمود.
بهداشت محیط
– عوامل محیطی از جمله عوامل شیمیایی جنگی، حشره کشها، سرما و گرمای شدید، گردوغبار و دود ناشی از چاههای نفت، سروصدای شدید، نور شدید و تغییر ارتفاع باعث سردرد شوند. در بعضی افراد سردرد در طوفان یا آب و هوای مرطوب تشدید میشود. مصرف آب چاه آلوده به تریکلرواتیلن میتواند منجر به سردرد متوسط یا شدید شود.
نکته
استفاده از گوشی تلفن همراه، به ویژه به صورت طولانی میتواند موجب بروز یا تشدیدی سردرد شود.
– بالابودن میزان سرب خون، تماس با بخار بنزین و سایر سموم محیطی – مثل بنزین و دی اکسیدگوگرد) موجود در هوای اطراف پمپ بنزینها میتواند موجب سردرد شود.
– احتمالاً نشت جیوه از ماده آمالگام که برای پر کردن دندان به کار میرود میتواند به سردرد بیانجامد.
– به نظر میرسد مجموعهای از علایم، مانند سردرد، خستگی، التهاب و مشکلات تنفسی میتواند دراثر تماس ضعیف با ترکیبات شیمیایی موجود در فرشهای جدیدی که در ساختمانهای دارای تهویه ناکافی مورد استفاده قرار گرفتهاند ایجاد شود.
– مونواکسیدکربن که از محصولات انتهایی سوختهای فسیلی است میتواند در اتاقهای دارای تهویه ناکافی واقع در مجاورت اتومبیلها، کورهها، بخاریهای کارگاهی و اجاقگازها موجب بروز سردرد شود. مونواکسیدکربن به دلیل بیبو بودن بسیار خطرناک است و میتواند موجب مسمومیت دستگاه عصبی و در نهایت، مرگ شود،
– مونوسدیم گلوتامات – MSG) مادهای طعم دهنده است که اغلب در غذاهای چینی، بیسکویتها و بسیاری از غذاهای کنسروی یافت میشود و در بعضی از افراد تولید سردرد میکند در عدهای دیگر، مصرف نیترات یا نیتریت سدیم که به منظور حفظ گوشتهای نمک سود شده به آنها اضافه میشود با ایجاد سردرد همراه است.
طب سوزنی
– مطالعاتی که در زمینه تاثیر طب سوزنی در درمان سردردهای تنشی به عمل آمده مثبت بودن درمان مزبور را ثابت کرده است. البته برای درمان موفقیتآمیز سردرد با استفاده از طب سوزنی باید یک سری درمان دراز مدت صورت گیرد. ممکن است وارد آوردن فشار در نقطه L7 واقع در فضای بین انگشت اشاره و شست موجب تسکین موقت سردرد شود.
برنامه پیشگیری از سردرد |
– خوردن منظم غذا، به منظور تثبیت مقدار قندخون – نوشیدن مایعات زیاد، به ویژه، آب. – پرهیز از کافئین و الکل – انجام مرتب و روزانه ورزشهای آرام سازی – سعی در داشتن زمان فراغت روزانه |
سردرد و نقاط برانگیزانند |
سردردهای تنشی تا حدودی از تحریک مناطقی از بافتهای حساس عضلات فک، گردن و شانه، موسوم به نقاط برانگیزاننده – trigger points) ناشی میشوند. این مناطق حساس در اثر سفت شدن عادتی عضلات در هنگام استرس ایجام میشوند و نه تنها به ایجاد درد در محل مزبور بلکه به بروز «درد راجعه» در منطقه دوردست منجر خواهند شد. با استفاده از استئوپاتی و کایروپراکتیک میتوان این نقاط برانگیزاننده را آزاد کرد. علاوه بر این دو روش، به وسیله تمرینهای منظم آرامسازی میتوان به کاهش مدت و دفعات سردردهای تنشی کمک نمود. |
درمان با استفاده از کار برروی بدن و حرکت درمانی
– در روش درمان با استفاده از کار بر روی بدن – بادی وُرکتراپی، bodywork therapy) بر چگونگی قرارگیری بدن شخص، محدودیتهای گردن، نقاط برانگیزاننده درد – نقاط حساس واقع در عضلات) و عدم تعادلهای موجود در فک تأکید میشود. متخصصان کایروپراکتیک و اُستئوپاتی با دستکاری مفاصل محدود شده گردن یا استفاده از روشهای بافت نرم به تسهیل حرکات آنها و کاهش تحریکهای عصبی میپردازند و در نتیجه، بسیاری از موارد سردرد مزمن را کاهش میدهند.
درمانهای روان – تنی
– مطالعات علمی متعدد ارتباط قوی میان استرس و سردردهای تنشی و میگرن را نشان دادهاند. آرامسازی و رفتار درمانی شناختی میتوانند شدت و مدت سردرد را در کودکان و نوجوانان کاهش دهند.
– استرس با رویدادهای منفی زندگی، مانند طلاق درارتباط است و در این موارد، سردرد به طور شایع دیده میشوداز سوی دیگر در مطالعهای که در تایوان به عمل آمد، ارتباط قوی میان استرس شغلی و میزان بروز تعدادی از مشکلات بهداشتی، شامل سردردها و ناراحتیهای عضلانی اسکلتی به اثبات رسید.
– بیوفیدبک و آرامسازی میتوانند به شل کردن عضلات مبتلا به سفتی کمک کنند. اغلب از بیوفیدیک الکترومیوگرافیک – EMG) که در آن، الکترودها به عضلات پیشانی و گیجگاه متصل میشوند استفاده میکنند. الکترودها تنش موجود در عضلات را پایش و به سیگنالهای شنیداری یا دیداری ترجمه مینمایند و به بیماران آموزش داده میشود که عضلاتی را که دچار سفتی و در نتیجه، بروز سردرد تنشی شدهاند با آهسته کردن سیگنال شل کنند.
سردردها را چگونه طبقهبندی میکنند؟
– براساس جدول ارایه شده از طرف انجمن بین المللی سردرد، میتوان سردردها را در 12 گروه تقسیمبندی کرد که این 12 گروه عبارتند از: میگرن؛ سردرد خوشهای – کلاستر) و سردرد نیمه جمجمهای؛ سردرد تنشی؛ سردردهای متفرقهای که با اختلال ساختاری مغز همراه نیستند – مانند سردردهای دشنهای بدون علت مشخص، سردرد فشارنده خارجی، سردردهای ناشی از فعالیت جنسی)؛ سردردهای حاد یا مزمن پس از ضربه به سر؛ سردرد همراه با اختلال عروقی؛ سردرد توام با مصرف یا ترک مواد مخدر و دارها؛ سردرد همراه با عفونتهای ویروسی با میکروبی خارج از سر؛ سردرد توام با اختلالات متابولیک – مانند کاهش قندخون، کمبود اکسیژن، افزایش دی اکسید کربن خون)؛ سردرد یا درد صورت مرتبط با صورت یا جمجمه – از جمله چشم، گوش، بینی، سینوسها، دندانها، فک، بیماری مفصل فکی گیجگاهی)؛ دردهای عصبی جمجمهای – مانند درد عصبی عصب سه قلو، عصب زبانی حلقی، عصب حنجرهای فوقانی، عصب پشت سر).
سردرد خوشهای چیست؟
– سردرد خوشهای – کلاستر؛ clusterheadache)، نوعی از سردرد است که به طور مکرر در ساعت خاصی از روز ایجاد میشود و چند هفته طول میکشد. این سردرد، یکطرفه است و ممکن است موجب اشکریزش و آبریزش بینی شود. سردرد خوشهای، به طور سوزشی و واضح – تیز) احساس میشود و ممکن است یک طرف صورت، از گردن تا گیجگاه را مبتلا سازد. به دلیل اینکه این نوع سردرد به طور حملههای گروهی بروز میکند، سردرد به طور حملههای گروهی بروز میکند. سردرد خوشهای نام گرفته است. شایعترین نوع سردرد خوشهای، نوع حملهای آن است که با یک تا سه حمله کوتاه مدت در اطراف کاسه چشم، به صورت روزانه و در یک دوره 4 تا 8 هفتهای تظاهر مییابد و به دنبال آن یک فاصله زمانی تقریباً یک ساله بدون درد وجود دارد. فرم مزمن این سردرد به شکل ابتدا به ساکن یا چند ساله، پس از تثبیت الگوی دورهای تظاهر مییابد و با فقدان دورههای فروکش کردن بیماری مشخص میشود. جنس مذکر 7 تا 8 برابر بیشتر از جنس مؤنث به سردرد خوشهای مبتلا میشود. معمولاً سن شروع بیماری، 20 تا 50 سالگی است ولی ممکن است بیماری در دهه اول زندگی روی دهد. درد از اطراف کاسه چشم یا با شیوع کمتر از ناحیه گیجگاه و بدون علایم هشدار دهنده آغاز میشود و در مدت 5 دقیقه به حداکثر میرسد و کیفیت انفجاری دارد و به ندرت ضرباندار است. رضایت بخشترین درمان، تجویز داروهای پیشگیری کننده حملات تا پایان عمر است. این داروها عبارتند از: لیتیوم، متیسرجید، پردنیزون، ارگوتامین، سدیموالپروات، وراپامیل، سوماتریپتان.