سرطان پوست چه انواع، علایم و علت‌هایی دارد و چطور باید تشخیص داده شود؟
* سرطان پوست از شایع‌ترین انواع سرطان در بسیاری از نقاط دنیا است و هر سال تعداد مبتلایان به آن افزایش می‌یابد.
* سرطان پوست به دو نوع اصلی دیده می‌شود:
* ملانوم (یا خال بدخیم) و سرطان غیرملانوم.
* ملانوم‌ها از سلول‌های سازنده ملانین (ملانوسیت) های مشتق از ستیغ عصبی؛ سلول‌های رنگدانه‌ای موجود در لایه اپیدرم (و گاهی درم) پوست منشأ می‌گیرند.
* ملانوم پنجمین سرطان شایع مردان است و ۵% تمام سرطان‌ها را در مردان تشکیل میدهد. در خانم‌ها، ملانوم، ششمین سرطان شایع است و ۴٪ سرطان‌ها را تشکیل میدهد. تومور می‌تواند بزرگسالان را در هر سن مبتلا کند و حتی افراد جوان هم ممکن است دچار ملانوم شوند.
* معمولا پوست ناحیه ملانوم رنگدانه‌دار یا رنگی است و این نوع سرطان پوست، خطرناک‌تر است. علت ایجاد ملانوم، تماس مکرر و در دوره‌های کوتاه‌مدت با نور شدید آفتاب است و ممکن است ملانوم در هر نقطه از بدن ایجاد شود.
* ملانوم به شکل لکه یا خال تیره، نامنظم و دارای رشد سریع بر روی پوست سالم یا بر روی خالی که از قبل وجود داشته و شکل، اندازه و رنگ آن تغییر یافته و لبه‌های نامنظمی پیدا کرده یا دچار خونریزی، خارش، دلمه یا قرمزی شده ظاهر می‌شود.
* ملانوم ممکن است حتی در کف پا یا زیر ناخن‌ها هم ایجاد شود.
سالیانه حدود ۶۲۰۰۰ نفر در ایالات متحده به ملانوم مبتلا می‌شوند که 7910 نفر از این عده در اثر بیماری مزبور جان خود را از دست می‌دهند.
* وقتی ملانوم به سایر قسمت‌های بدن انتشار یابد (متاستاز دهد)، درد، خونریزی، کاهش وزن، سرفه یا استفراغ خونی ممکن است ایجاد شوند.
* عامل ارثی یا ژنتیک نیز در ایجاد ملانوم مؤثر است.
توجه
علایم زیر که ABCDE خال (در زبان انگلیسی) نامیده می‌شوند، علایم خطر هستند و احتمال تبدیل خال به ملانوم را بیان می‌کنند:
۱. عدم تقارن (Asymmetry): ظاهر یک نیمه از خال، با نیمه دیگر آن تفاوت پیدا کرده است.
۲. حاشیه (Border): حاشیه خال به صورت نامنظم، دندانه‌دار و نامشخص درآمده است.
۳. رنگ (Color): رنگ خال تغییر یافته است (یعنی آبی، سفید، قهوه‌ای، سیاه یا ترکیبی از این رنگ‌ها ایجاد شده است).
۴. قطر (Diameter): قطر خال افزایش یافته است (به ویژه اگر این افزایش بیش از 6/0 سانتی‌متر، یعنی بیش از قطر مدادپاک‌کن نه مداد باشد)
۵. برجسته‌تر شدن (Elevation): ارتفاع (برجستگی) خال افزایش یافته است.
درمان‌های مرسوم
* پس از تشخیص ملانوم و مرحله آن که براساس نمونه‌برداری (بیوپسی) صورت می‌گیرد، باید درمان آن به سرعت آغاز شود. در ملانوم پوستی‌ای که به تازگی تشخیص داده شده، با استفاده از جراحی وسیع، تومور و حاشیه‌ای از پوست سالم برداشته می‌شود تا احتمال عود موضعی آن کاهش یابد.
* در بیمارانی که دچار انتشار ملانوم به سایر نقاط بدن نشده‌اند ولی در معرض خطر انتشار قرار دارند، درمان کمکی، علاوه بر جراحی انجام می‌شود تا متاستازهای میکروسکوپی از بین بروند و بیمار برای مدت طولانی بهبود پیدا کند و طول عمر افزایش یابد.
* در افراد دچار متاستاز (انتشار تومور به سایر نقاط بدن) درمان کمکی با داروی اینتر فرون α2b انجام می‌شود.
* در صورتی که ملانوم به اعضای داخلی بدن دست‌اندازی کرده باشد، پیش‌آگهی بیماری بد است و معمولا طول مدت زنده ماندن بیمار به کمتر از یک سال می‌رسد و در این مدت فقط می‌توان از درمان تسکینی استفاده کرد. متاستاز مغزی، شایع‌ترین متاستاز ملانوم است. متاستازهای بافت نرم و گره های لنفاوی خوش‌خیم‌تر از متاستازهای کبدی و مغزی هستند.
* سرطان غیرملانوم پوست، از کارسینوم سلول قاعده‌ای (basal cell carcinoma; BCC) و کارسینوم سلول سنگفرشی (squamous cell carcinoma; SCC) تشکیل می‌شود که به طور معمول رشد آهسته‌ای دارند و طی چند سال تماس با نور آفتاب به وجود می‌آیند.
* BCC نواحی باز بدن را مبتلا می‌کند و ابتدا به شکل یک برآمدگی کوچک بدون درد صورتی / قهوه‌ای-خاکستری دارای سطح صاف و رگ‌های خونی و حاشیه مومی یا صدف‌مانند است و سپس رشد می‌کند و دارای فرورفتگی مرکزی و حاشیه‌های نامرتب می‌شود.
* SCC معمولا در پوست صورت ایجاد می‌شود و در شروع به شکل منطقه‌ای ضخیم و پوسته‌پوسته است و سپس به توده‌ای سخت، بدون درد و قرمز متمایل به قهوه‌ای، با حاشیه‌های نامنظم تبدیل می‌شود که بهبود نمی‌یابد.
* اگر سرطان‌های غیرملانوم پوست به موقع تشخیص داده شوند و تحت درمان قرار بگیرند تقریبا همیشه قابل علاج هستند.
* عامل سرطان پوست، تماس بیش از حد با پرتوهای زیان‌بخش فرابنفش (UV) آفتاب است.
نکته
برنزه شدن پوست با نور خورشید نشانه سلامتی نیست، بلکه علامت آسیب‌دیدگی پوست است. نتایج حاصل از حمام آفتاب، پیر شدن سریع‌تر از موعد پوست و افزایش خطر بروز سرطان پوست است.
درمان‌های مرسوم BCC
* پس از تشخیص بیماری به وسیله نمونه‌برداری (بیوپسی)، از میان درمان‌هایی از قبیل الکترودسیکاسیون (electrodes iccation؛ تخریب بافت‌ها از طریق خشک کردن با جریان الکتریکی پر فرکانس) همراه با کورتاژ (تراشیدن قطعات تومور)؛ برش تومور و برداشتن آن با عمل جراحی؛ سرمادرمانی (منجمد کردن تومور)، رادیوتراپی، لیزردرمانی، جراحی میکروسکوپی، درمان دارویی با ۵-فلورواوراسیل موضعی و داروهای موضعی تعدیل‌کننده ایمنی، روش مناسب به وسیله پزشک و برحسب نوع بیماری و وضعیت بیمار انتخاب و آغاز می‌شود.
درمان‌های مرسوم SCC
* درمان SCC پوستی باید براساس بررسی از عوامل خطر مؤثر بر رفتار بیولوژیک تومور انتخاب شود. این عوامل خطر عبارتند از اندازه، محل و درجه تمایز بافتی تومور و نیز سن و وضعیت فیزیکی بیمار. برداشتن از طریق جراحی، رادیوتراپی و جراحی میکروسکوپی، روش‌های استاندارد درمان SCC هستند. متاستازهای تومور با خارج کردن غدد لنفاوی گرفتار، رادیوتراپی، یا هر دو تحت درمان قرار می‌گیرند.
می‌توان از شیمی‌درمانی در بعضی از بیماران، به عنوان درمان تسکینی استفاده کرد.
پیشگیری
* بهترین روش پیشگیری از سرطان‌های پوست، خودداری از حضور طولانی در زیر نور آفتاب است.
آفتاب‌سوختگی حتی در هوای نیمه‌ابری یا در موارد پوشیده شدن آسمان با ابرهای نازک نیز ممکن است ایجاد شود. پرتوهای فرابنفش آفتاب در ساعات میانی روز و در بین ماه‌های فصل بهار تا پاییز شدت بیشتری دارند و شدت آنها با نزدیک شدن به خط استوا و ارتفاعات بالا افزایش می‌یابد.
* رفتن به سایه در فاصله ساعات ۱۱ صبح تا ۳ بعدازظهر به پیشگیری از سرطان پوست کمک می‌کند.
در ۲۰ سال گذشته، تعداد مبتلایان به سرطان پوست دو برابر شده است. در کشور انگلیس، در هر سال بیش از ۶۵۰۰۰ مورد جدید سرطان پوست غیرملانوم و بیش از ۸۰۰۰ مورد ملانوم بدخیم گزارش می‌شود.
* استفاده از کلاه لبه پهن و عینک ضدآفتاب توصیه می‌شود.
* کرم یا لوسیون ضدآفتاب با SPF برابر ۱۵ یا بیشتر و سه ستاره باید به طور منظم (هر ۲ ساعت یک بار) به نواحی باز پوست مالیده شود.
* نوشیدن مقدار زیادی آب برای پیشگیری از تعریق زیاد، ضرورت دارد.
* عدم استفاده از لامپ‌های آفتابی (فرابنفش) و تخت حمام آفتاب که بر روی آن در زیر نور لامپ فرابنفش یا نور آفتاب می‌خوابند توصیه می‌شود.
* نگاه کردن مرتب به پوست بدن و مورد توجه قرار دادن هر نوع خال یا ضایعه جدید و یا بروز تغییرات جدید در خال‌های قبلی و اطلاع دادن آن به پزشک ضروری است.
کدام افراد در خطر ابتلا به سرطان پوست قرار دارند؟
همه افراد ممکن است دچار سرطان پوست شوند ولی افراد دارای پوست روشن، اشخاص مبتلا به آفتاب‌سوختگی و اشخاص دارای خال و افرادی که بدون حفاظ در زیر نور آفتاب قرار می‌گیرند بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری هستند. ملانوم بدخیم در خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود و از شایع‌ترین سرطان‌ها در ۲۰ تا ۳۵ سالگی است و بیشتر در اشخاصی که در داخل اتاق کار می‌کنند روی میدهد.
