همه چیز در مورد سنگ کلیه : علایم – علت و درمان
سنگ کلیه یک بیماری شایع است و شیوع آن در ایالات متحد و سایر کشورهای مترقی در حال افزایش می‌باشد. قریب به 10% همهٔ آمریکایی‌ها در طول زندگی خود یک بار دچار سنگ خواهند شد. عوامل مرتبط با سبک زندگی، بیماری‌های طبّی، و داروها همگی در ایجاد سنگ دخیل هستند. مطالعات مبتنی بر جمعیت (population – basedstudies) حاکی از آن است که دیابت قندی، چاقی، و پرفشاری خون با سنگ کلیه ارتباط دارند. بیماری سنگ کلیه در مردان نسبت به زنان با فراوانی بیشتر رخ می‌دهد و در سفیدپوستان شایع‌تر از آفریقایی آمریکایی‌ها می‌باشد.
تظاهر بالینی
خطر عود پس از اولین نوبت در حدود 50% درعرض 5 سال می‌باشد و نزدیک به دو سوم بیماران در عرض 10 سال دچار عود می‌شوند. بیماران با درد شدید پهلو با یا بدون هماچوری، و سابقهٔ احتمالی دفع «سنگ‌ریزه» در ادرار مراجعه می‌کنند. ممکن است سنگ کلیه بعضی اوقات با پرادراری، سوزش ادرار، و استفراغ همراه باشد.
هنگام اخذ شرح حال باید در مورد هماچوری یا سنگ‌های کلیوی قبلی، عفونت مجرای ادراری، سابقهٔ طبی گذشته، داروها (جدول 6 ـ 30) و شرح حال فامیلی پرسش کرده و تجزیه و تحلیلی از سبک زندگی و رژیم غذایی به دست آورد. آزمایشات درخواستی باید شامل الکترولیت‌های سرم، کراتینین، کلسیم، فسفر و سطح اسید اوریک باشد. تجزیهٔ ادرار جهت تعیین pH، هماچوری، ارزیابی عفونت احتمالی، و ناسایی نوع بلور ضرورت دارد. یافته‌های تجزیهٔ ادرار که در بیماری سنگ [کلیه] مشاهده می‌شود در جدول 7 ـ 30 نشان داده شده‌اند. گرفتن و تجزیهٔ سنگ‌های کلیوی دفع شده توصیه می‌شود.
تشخیص در ابتدا با تظاهر بالینی مورد ظن واقع می‌گردد. اسکن توموگرافی کامپیوتری مارپیچی بدون مادهٔ حاجب با برش‌های 3 تا 5 میلی‌متری در حال حاضر آزمون تشخیصی ارجح در بیماران مشکوک به سنگ کلیه قلمداد می‌شود و انسداد مجرای ادراری را نیز نشان خواهد داد. در زنان باردار سونوگرافی یک جایگزین محسوب می‌گردد اما سونوگرافی رایج نمی‌تواند محل سنگ‌های حالب را که توسط سونوگرافی از طریق واژن قابل تشخیص هستند شناسایی کند.
در مورد وسعت و ارزیابی پس از اولین نوبت سنگ کلیه اختلاف نظر وجود دارد؛ با این حال به علت میزان بالای عود باید یک ارزیابی متابولیک کامل پس از اولین نوبت در هر بیماری که تمایل به تغییر در سبک زندگی دارد و همیشه در مبتلایان به بیماری سنگ [کلیه] راجعه صورت گیرد. آزمایشات بیوشیمیایی رایج، سطح کلسیم و هورمون پاراتیروئید باید اخذ گردند. در حدود 2 ماه پس از اولین نوبت سنگ حداقل باید دوبار جمع‌آوری ادرار 24 ساعته به صورت مجزا در حین اینکه بیمار رژیم غذایی و فعالیت جسمانی معمول خود را حفظ کرده اخذ گردد. باید حجم ادرار، pH، دفع کلسیم، اسید اوریک، سیترات، اگزالات، سدیم، و کراتینین (برای ارزیابی کامل یودن جمع‌آوری) اندازه‌گیری شوند. پای سنگ‌های کلیه در ابتدا باید در عرض یک سال و در صورت منفی بودن هر 2 تا 4 سال انجام گیرد مگر اینکه بیمار دچار علایم جدید منطبق با سنگ راجعه گردد. اگر سنگ‌ها متعدد باشند متخصص رادیولوژی باید جهت پایش پیشرفت، تعداد سنگ‌ها را تثبیت کند.
| جدول 6 ـ 30. داروهایی که با تشکیل سنگ ارتباط دارند. | |
| دارو | سازوکار |
| استازولامید | کاهش سیترات ادرار |
| ویتامین C | کاش سیترات ادرار |
| مکمل‌های سدیم | |
| ویتامین D | افزایش دفع کلسیم ادرار |
| ضداسیدها | افزایش دفع کلسیم ادرار |
| تئوفیلین | افزایش دفع کلسیم ادرار |
| نیفدیپین | افزایش دفع کلسیم ادرار |
| پروبنسید، ASA | افزایش دفع اسید اوریک ادرار |
| توپاماکس | کاهش سیترات ادرار |
| ایندیناویر | رسوب در داخل لوله |
| آسیکلوویر | رسوب در داخل لوله |
سبب‌شناسی
سنگ‌های کلیه به احتمال قوی زمانی رخ می‌دهند که یک یا چند تا از عواملی که منجر به رسیدن ادرار به حد فوق اشباع، رسوب بلورها، و متعاقباً دانه‌بندی به یک سنگ قابل تشخیص از لحاظ بالینی می‌گردند وجود داشته باشند. علل عمدهٔ غیرسیستمیک ایجاد سنگ عبارت‌اند از: دفع بیش از حد کلسیم در ادرار بدون علت شناخته شده، کاهش سیترات ادرار، دفع بیش از حد اگزالات در ادرار، دفع بیش از حد اسید اوریک در ادرار، و حجم و pH پایین ادرار. بعداً در مورد انواع خاص سنگ‌ها توضیحات دقیق‌تری ارائه خواهد شد.
درمان و پیش‌آگهی
اندازهٔ سنگ مهم‌ترین عامل تعیین‌کنندهٔ احتمال عبور خودبخودی سنگ می‌باشد؛ با این حال محل قرارگیری سنگ نیز اهمیت دارد. سنگ‌های با قطر کمتر از 4 میلی‌متر به طور خودبخودی عبور می‌کنند. با بزرگ‌تر شدن اندازهٔ سنگ بالای 4 میلی‌متر میزان عبور خودبخودی آن نیز تدریجاً کاهش می‌یابد. سنگ‌های با قطر بیش از 10 میلی‌متر بعید است که دفع شوند. سنگ‌های واقع در حالب پروگزیمال نیز به احتمال کمتر به طور خودبخودی عبور می‌کنند.
باید به همهٔ بیماران مبتلا به سنگ توصیه به نوشیدن مقادیر کافی آب نمود تا حداقل روزانه 2 لیتر ادرار داشته باشند. این امر سرعت جریان ادرار را بیشتر کرده و غلظت مواد محلول ادرار را کاهش می‌دهد که هر دو برابر تشکیل سنگ محافظت می‌کنند.
نشان داده شده که هم مسدودکننده‌های کانال کلسیم (نیفدیپین) و هم مسدودکننده‌های آلفا (تامسولوزین) در مقایسه با درمان محافظه‌کارانه احتمال عبور سنگ را افزایش می‌دهند. مطالعاتی که دو دارو را مقایسه کرده‌اند میزان عبور مشابه یا اندکی بیشتر با تامسولوزین را گزارش نموده‌اند. هنگامی که عوامل خطر متابولیک برای ایجاد سنگ شناسایی شدند (جدول 8 ـ 30) می‌توان روش‌های درمانی خاص را به موقع اجرا گذاشت. مشاورهٔ فوری اورولوژی در بیماران مبتلا به سپسیس ادراری (urosepsis)، نارسایی حاد کلیه، آنوری، درد، تهوع یا استفراغ مقاوم به درمان ضرورت دارد.
