در زادروز کارل ساگان، فیلم تماس یا contact را ببینید!

امروز مصادف مصادف است با زادروز کارل ساگان -دانشمند و مروج علم درگذشته. (البته با تلفظ صیح‌تر کارل سیگن) ما البته ایشان را در سال 1996 از دست دادیم. اما هنوز هم تأثیر او و کتاب‌ها و برنامه‌هایش ادامه دارد. سری برنامه‌های تلویزیونی Cosmos: A Personal Voyage او هنوز هم دیدنی است.

در سال 1946، وقـتی کـارل ساگان یازده ساله بود، روزی پدر بزرگش از او پرسید: «می‌خواهی چه‌کاره شوی؟» و او بی‌درنگ پاسخ داد: «اخترشناس» و پدربزرگ گفت: «بسیار خوب، اما زندگی‌ات را چه‌طور می‌چرخانی؟»

وقتی کارل به نجوم علاقه‌مند شد، برای به دست آوردن آگاهی بیشتر به کـتابخانهٔ عمومی رفت و از کتابدار کتابی دربارهٔ ستارگان خواست. کتابدار کتابی دربارهٔ جین هارلو و کلاک گیبل -ستارگان سینمای هالیوود- به دستش داد!

او گفت: «وقتی کتاب لازم را به دست آوردم و خواندم، دانستم که ستارگان خورشیدهای عطیم دوردسـتی هـستند. این موضوع ذهنم را بیدار کرد. از آن پس گیتی را در همسایگی خویش احساس کردم. آنگاه کوشیدم مجسم کنم چه مسافتی را باید بپیمایم تا خورشید در نظرم همچون ستاره‌ای جلوه کند. نخستین دریافتم را از وسعت گیتی به دسـت آورده بـودم.»

او در 16 سالگی با گرفتن یک بورس تحصیلی وارد دانشگاه شیکاگو شد و 9 سال بعد دکتر در اخترشناسی و اختر فیزیک شد.

ساگان نخستین مقالهٔ علمی خود را در 22 سالگی منتشر کرد که مطلبی بود راجع بـه تـابش و منشأ ژن بود و در آن گفته می‌شد ممکن است تابش موجب ترکیب مولکولهای DNA شده باشد. پس از آن نزدیک به 300 مقاله منتشر کرد، که از آن جمله پیش‌بینی جالبی در مورد زهره بود. در آن هنگام دانشمندان زهره را خواهر دوقـلوی زمـین مـی‌دانستند، با آب و هوای مساعد. ولی تـابشهای گـسیل‌ شده از ایـن سیاره از دمای اسرار آمیز بسیار زیادی حکایت می‌کرد. ساگان اظهار داشت که جو مرکب از دی اکسید کربن و بخار آب در زهره، گرمای خـورشید را جـذب مـی‌کند و یک «اثر گلخانه‌ای» پدید می‌آورد و دمای سطح سـیاره را خـیلی بیش از زمین بالا می‌برد. این پیش‌بینی را ماهواره‌های زهره نشین شوروی تأیید کردند، چون ثابت شد که دمای سطح زهـره بـه 480 درجـه می‌رسد و این برای ذوب کردن سرب کافی است.

او همراه با یـکی از شاگردان پیشین خود به نام جیمز پولاک توضیح تازه‌ای در مورد تغییرات رنگ متناوب در سطح مریخ عرضه کرد. قبلا اظـهار مـی‌شد ایـن تغییر رنگ مربوط به تغییرات فصول و سبز و زرد شدن رستنی‌ها در این سـیاره اسـت. ولی این دو دانشمند گفتند این تغییر رتگ مربوط به توفان‌های گرد و غباری است که از بادهای سـهمگین پدیـد مـی‌آید. سال‌ها بعد، عکسهای دقیق این مطلب را ثابت کرد.

ساگان در دانشگاههای معروف، از جـمله برکلی، هـاروارد و کـورنل تدریس کرد و سخت مورد علاقهٔ دانشجویان قرار گرفت. جلسات سخنرانی او چنان پر غلغله بود کـه بـرخی هـمکارانش به آنها «سیرک ساگان» لقب داده بودند. او در مورد بشقاب پرنده‌ها و حیات فرازمینی سخن می‌گفت و امکان آن را بررسی می‌کرد. او عقیده دارد «هیچ مطلبی علمی نیست که نتوان آن را برای مردم عادی توضیح داد.»

سـاگان در دانـشگاه کـورنل در آزمایشگاهی به کار پرداخت که در مورد چگونگی پیدایش شالودهٔ زندگی-اسیدهای امینه، پروتئین‌ها و DNA در روی زمـین مـطالعه می‌کرد. او همراه با شکلوفسکی -دانشمند شوروی- زندگی هوشمند در گیتی lntelligent Life in‌ universe‌ را نوشت که شاید هـنوز بـهترین کـتاب در زمینهٔ زندگی در خارج از زمین است. از سایر آثار او می‌توان ارتباط کیهانی، اژدهایان بهشت، مغز بروکا و کـیهان را نـام برد.

در سال 1973‌ شبکهٔ تلویزیونی cps او را به یک بـرنامهٔ تـلویزیونی بـرای معرفی کتابش به نام ارتباط کیهانی دعوت کرد. او در برنامهٔ بعدی دربارهٔ پیـدایش گـیتی سخن گفت:

«پانزده میلیارد سال پیش گیتی توده‌ای بی شکل بود. در آن زندگی نبود. تاریک بر هـمه‌جا گـسترده بود.»

وقتی برنامهٔ ساگان به پایان رسید، مفسری گفت امشب صد هزار‌ نوجوان آرزو کـردند در آیـنده اخترشناس شوند.

از آن پس او به تهیهٔ سـریالهای تـلویزیونی و شـرکت در نمایشها پرداخت.

بعضی از سخنان او:

-مـن مـجموعه‌ای هستم از آب، کلسیم و مولکولهای آلی که کـارل سـاگان نام دارم. تو مجموعه‌ای هستی از مولوکولهای تقریبا مشابه با یک شیوهٔ مجتمع شـدن مـتفاوت ولی فقط همین؟ آیا در اینجا چیزی جز مولکول نیست؟ برخی ایـن اندیشه را قدری برای مـقام انـسان حقارت‌آمیز می‌دانند. ولی من بـه سـهم خویش عظمت را در این یافته‌ام که گیتی تکوین ماشینه‌ایی به پیچیدگی و ظرافت ما را امـکان داده اسـت.

– بررسی شکاکانه هم در علم و هـم در دیـن وسـیله‌ای است که بـا آن می‌توان بینش‌های ژرف را از پوچی‌های ژرف تـمیز داد.

-انـسان تـا بوده جایگاه خود را در کیهان می‌جسته است. ما کجاییم؟ کیستیم؟ دریافتیم در سیارهٔ حقیر یک ستارهٔ معمولی زندگی میکنیم. ایـن سـتاره در مـیان کهکشانی گم شده که در گوشه‌ای از گیتی افـتاده و شـمار کـهکشانها بـیش از آدمـیان اسـت. ما با جسارت پرسش‌ها و ژرفای پاسخ‌هایمان به دنیای خویش اعتبار بخشیدیم.

پیشنهاد تماشای فیلم:

فیلم تماس یا Contact، ساخته شده در سال 1997

کارگردان این فیلم رابرت زمکیس است. این فیلم بر اساس رمانی نوشته شده توسط خود ساگان و با شرکت ستاره‌هایی مثل جودی فاستر – متیو مک‌کانهی – جیمز ودد و جان هارت ساخته شد.

در این فیلم کاراکتری به نام الی آرووی با بازی جوید فاستر، پژوهشگری است که در کودیک مادر و پدر خود را از دست داده و همه زندگی‌اش را صرف برقراری ارتباط رادیویی با موجودات هوشمند خارج زمینی می‌کند. در پورتوریکو، او با محققی به نام پالمر با بازی مک‌کانهی آشنا می‌شود و رباطه عاطفی بین آن دو به وجود می‌آید. او به نیومکزیکو می‌رود و پس از 4 سال تلاش، امواجی از ستاره وگا دریافت می‌کند. در حالی که او تحت فشار راست‌گرایان افراطی و بنیادگرایان مذهبی است؛ سرانجام موفق می‌شود بودجه لازم برای ارسال یک کپسول فضایی با سرعتی نزدیک به نور به سمت سیاره وگا را دست و پا کند و ….

این فیلم هم در دسته فیلم‌های علمی – تخیلی است . هم ایمان و معنویت را از زاویه‌ای دیگر بررسی می‌کند.

سکانس بسیار برجسته فیلم، آن جایی است که الی که در مکانی بهشت‌گونه با پدرش روبرو می‌شود.

ضمن اینکه جاذبه‌های بصری فیلم و موسیقی متن آن که ساخته آلن سیلوستری است، بسیار جالب است و فیلم را دیدنی می‌کند.

و در پایان پیشنهاد می‌کنم که وقتی برای دیدن سری مستند علمی Cosmos او کنار بگذارید که 13 قسمتی است و خوشبختانه زیرنویس فارسی هم شده است. ساگان صدای دلنشینی داشت که ضمن بیان ساده مفاهیم علمی، حالتی شاعرانه و پر از شور داشت و دیدن این سری مستند را همین صدا بسیار جذاب می‌کند.