ترس‌های دهه شصتی – تقدیم به آقای فاگین پیر (دله‌دزد زمانی هراس‌انگیز دوران کودکی‌مان!) و هنرپیشه توانای نقش او (الک گینس)

اینترنت در آن واحد هم دنیای ما را پرمعناتر کرده و هم از زاویه نگاه دیگر رقیق‌تر. دهه شصت را از خاطر می‌گذرانم. الان اگر شما در مورد کتاب، فیلم، سریال یا ترانه‌ای سوالی در ذهنتان ایجاد شود، می‌توانید بلافاصله در گوگل در موردش جستجو کنید. اما در آن زمان همه چیزهایی اصولا دانش ما در مورد خیلی چیزها کاملا تصادفی و تکه تکه به دست می‌آمد. در تلویزیون و رادیو چیزی می‌دیدیم یا می‌شنیدیم، در مجله‌ای یک پاراگراف مطلب در مورد شخصیتی می‌خواندیم یا در کتابخانه‌های عمومی به تصادف کتاب خوبی پیدا می‌کردیم و می‌خواندیم. حجم دانسته‌های ما اندک بود، اما همان اندک را بارها تکرار می‌کردیم و در ذهنمان کاملا می‌نشست و حلاجی می‌شود و می‌نشست.

از سوی دیگر الان که به گذشته می‌نگرم و ترس‌های دهه شصتی را بررسی می‌کنم، متوجه می‌شوم که چه ترس‌های ژرفی داشتم که در واقع بیشتر خنده‌دار بودند و از چه چیزهایی باید می‌ترسیدم، اما به شوخی برگزارشان می‌کردیم.

یه یاد دارم که در بافت درهای چوبی خانه‌مان، وقتی غروب یا شب می‌شد، رگه‌های چوب را در هیئت غول‌ها و شیاطینی تصور می‌کردم که ممکن است جان بگیرند و از این تصور که خودم دستی دستی پرورش می‌دادم، می‌ترسیدم.

در حالی که در اتاقم جدول ضرب حفظ می‌کردم، از تلویزیون تله تئاتر دکتر فاستوس با بازی جمیله شیخی و پرویز پورحسینی پخش می‌شد و من تمرکزم را از دست می‌دادم و می‌ترسیدم. در صورتی که الان در بزرگسالی هر دوی این ترس‌ها برای من خنده‌دار هستند.

در عین حال در آن زمان باید از چیزهایی مثل جنگ می‌ترسیدم، اما جنگ برای مایی که در شمال کشور بودیم، یک سری خبر از راه دور تلویزیونی، کپنی شدن اجناس، نقاشی جنگ کشیدن و قلک پر کردن برای جبهه‌ها بود. البته در این میان خیلی‌ها بودند که نامحسوس آن زمانه بلا را برای ما مثل کاراکتر Guido با بازی روبرتو بنینی فیلم زندگی زیباست، تحمل‌پذیر می‌کردند و ما الان فراموششان کرده‌ایم، کسانی که نمی‌گذاشتند به ما بچه‌ها یا آدم بزرگ‌ها زیاد سخت بگذرد و مهربانی و امید را فراموش کنیم.

باری! یکی از فیلم‌هایی که حکما برای آدم بزرگ‌ها یک فیلم سرگرم‌کننده و در عین حال انتقادی و اجتماعی بود، فیلم الیور توئیست بود. این فیلم به صور مختلف از تلویزیون ایران در دهه شصت پخش شده بود. علاوه بر پخش‌های آخر شبی، به یاد دارم که این فیلم را به صورت تکه تکه و سریالی در برنامه کودک هم پخش می‌کردند.

فیلم را دیوید لین افسانه‌ای بر اساس کتابی از چارلز دیکنز در سال 1948 ساخته بود. سال‌ها بعد کارول رید و بعد رومن پولانسکی، دوباره این فیلم را ساختند. اما اگر از ما چیزی در مورد فیلم الیور توئیست بپرسند، بلافاصله همین فیلم دیوید لین را به یاد می‌آوریم و نه اقتباس‌های سینمایی دیگر.

فقر، محنت ،سیه‌روزی، بی‌رحمی، نابکاری و شرارت بازتاب‌یافته در فیلم از آستانه تحمل من یکی که بالاتر بود و در این میان یکی از شخصیت‌های هراس‌انگیز برای من کاراکتر فاگین پیر بود. راستش همه شخصیت‌های منفی فیلم را می‌توانستم تحمل کنم به جز این یکی را.

روی این کاراکتر دوبله بی‌نظیر زنده‌یاد عزت الله مقبلی هم قرار گرفته بود و این هنرمند بزرگ همه زوایای شخصیتی فاگین را به خوبی صداپیشگی کرده بود.

پس فاگین یکی از هراس‌انگیزترین شخصیت‌های منفی دوران کودکی عده‌ای از ما شد. سالها باید می‌گذشت که می‌فهمیدیم که فاگین، یک پیر دله دزد قابل ترحم بود و در مقابل شرورها و ابردزدهایی که بعدا دیدیم، یک آدم بامزه سینمایی بیشتر نبود!

اما چگالی شخصیت منفی فاگین آنقدر بود که ناخودآگاه تصور می‌کردیم که هنرپیشه‌اش هم می‌بایست همینقدر سیاه‌دل و کریه‌المنظر باشد و باز سال‌ها باید می‌گذشت و تازه باید تمرکز می‌کردیم تا متوجه می‌شدیم که جناب آقای الک گینس، نه زشت‌رو بود و نه این طور بددل!

ما او را در انبوهی از فیلم‌ها دیده‌ایم. فیلم‌هایی مثل:

آرزوهای بزرگ (۱۹۴۶)
الیور توئیست (۱۹۴۸)
آخرین تعطیلات (۱۹۵۰)
مردی به لباس سفید (۱۹۵۱)
تبهکاران لاوندر هیل (۱۹۵۲)
ورق (۱۹۵۲)
پدر براون (۱۹۵۴)
به سوی پاریس با عشق (۱۹۵۵)
زندانی (۱۹۵۵)
قاتلان زن (۱۹۵۵)
قو (۱۹۵۶)
پل رودخانه کوای (۱۹۵۷)
مأمور ما در هاوانا (۱۹۶۰)
اکثریت یک (۱۹۶۱)
لورنس عربستان (۱۹۶۲)
سقوط امپراتوری روم (۱۹۶۴)
دکتر ژیواگو (۱۹۶۵)
هتل بهشتی (۱۹۶۶)
خاطرات کوئیلر (۱۹۶۶)
کمدین‌ها (۱۹۶۷)
اسکروچ (۱۹۷۰)
کرامول (۱۹۷۰)
برادر خورشید، خواهر ماه (۱۹۷۲)
هیتلر: ده روز آخر (۱۹۷۳)
با قتل کشتن (۱۹۷۶)
جنگ ستارگان (۱۹۷۷)
گذرگاهی به هند (۱۹۸۴)
دوریت کوچک (۱۹۸۷)
کافکا (۱۹۹۱)

الک گینس در سال ۱۹۵۷ به خاطر بازی در فیلم پل رودخانه کوای در نقش کلنل نیکلسون، برنده جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد شد. وی گینس جایزه افتخاری اسکار را برای یک عمر دستاورد در سال ۱۹۸۰ به‌دست‌آورد.

دوبله فیلم الیور توئیست را می‌توانید در یوتیوب ببینید.