تصمیم ناخودآگاهانه در مغز، ناقض اراده آزاد؟!

بر اساس آخرین پژوهش‌های نوروفیزیولوژی، فرایندهای تصمیم‌گیری ناخودآگاهانه در مغز 7 ثانیه قبل از اینکه هر شخص به طور خودآگاهانه متوجه تصمیم گرفته شده خود شود، شکل می‌گیرند و نهایی می‌شوند و این فرایندها قبل از اینکه به مرحله عمل درآیند، می‌توانند پیش‌بینی شوند.

پژوهشگران انستیتوی مغز و رفتارهای شناختی ماکس پلانک در لایپزیک در همکاری با بیمارستان دانشگاه Charité و مرکز مطالعاتی Bernstein آلمان، با استفاده از اسکنرهای مغزی، تحقیق بسیار جالبی انجام دادند. آنها می‌خواستند دریابند که چه چیزی قبل از روند تصمیم‌گیری اتفاق می‌افتد.

در این مطالعه از افراد مورد تحقیق خواسته شد که به صورت آزادانه و دلخواه روی کلیدهایی که در سمت راست یا چپ آنها قرار داده شده است، فشار دهند. آنها آزاد گذاشته شدند که هر وقت که خواستند این کار را انجام دهند، اما از آنها خواسته شد که زمانی را که واقعا در ذهنشان تصمیم گرفتند، کلید سمت راست یا چپ را فشار دهند، به یاد داشته باشند.

در کمال شگفتی پژوهشگران دریافتند که با استفاده از اسکنرهای مغزی 7 ثانیه قبل از اینکه فرد خودش به طور خودآگاه متوجه تصمیمی که گرفته است، بشود، می‌توانند پیشبینی کنند که او کلید سمت راست را فشار خواهد داد یا کلیدهای سمت چپ را!

پژوهشگران با استفاده از برنامه‌های کامپیوتری که تغییر طرح‌های فعالیت مغزی را در قشر قسمت پیشانی مغز مورد تحلیل قرار می‌دادند، موفق به انجام چنین کاری شدند.

البته روندهای زیادی در مغز به صورت خودکار و بدون دخالت قسمت خودآگاه رخ می دهند، چنین چیزی ذهن ما را انباشته شدن با وظایف معمول و ساده محافظت می‌کند. اما نکته چالش‌برانگیز یافته‌های کنونی این است که می‌گویند، حتی تصمیم‌هایی ارادی که دوست داریم خودآگاهانه در مورد آنها بیندیشیم، کوتاه زمانی قبل در قسمت ناخودآگاه مورد پردازش نهایی قرار گرفته‌اند.

بیش از 20 سال پیش یک دانشمند آمریکایی به نام «بنجامین لیبت»، یک تکانه مغزی خاص را شناسایی کرد که آن را پتانسیل آمادگی یا readiness-potential نامگذاری کرد، این تکانه در کسری از ثانیه پیش از اتخاذ شدن خودآگانه یک تصمیم، رؤیت می‌شد.

تحقیقات لیبت بسیار بحث‌برانگیز بودند، دانشمندان زیادی ابراز نظر کردند که اگر تصمیم‌های ما به صورت ناخودآگاهانه در مغز گرفته می‌شوند، آنگاه احساس ما در مورد آزاد بودن (اختیار)، توهمی بیش نیست، به عبارت دیگر، این «مغز» است که تصمیم می‌گیرد و نه ذهن خودآگاه انسان.

از سوی دیگر به علت اینکه تحقیق آقای لیبت اختلاف زمانی بسیار کمی بین فعالیت مغزی (نشاندهنده اتخاذ تصمیم) و آگاهی خودآگاهانه از تصمیم نشان می‌داد، مناقشه‌برانگیز شد.

اما در مقابل پروفسور هاینس و همکارانش که تحقیق تازه را انجام داده‌اند، معتقدند که با وجود اینکه هفت ثانیه فاصله بین تصمیم ناخودآگاهانه و مطلع شدن شخصی از تصمیم وجود دارد، این موضوع اراده آزادانه را نقض نمی‌کند:

«ما هنوز نمی‌دانیم که تصمیم نهایی در کجا گرفته می‌شود، ما باید در این مورد تحقیق کنیم که تصمیمی که به وسیله این مناطق گرفته می‌شود می‌تواند عوض شود یا نه.»

منبع: بیانیه انستیتوی ماکس پلانک و Medgadget

پی‌نوشت: همانطور که دقت کردید، در قسمت نتیجه‌گیری و پایانی مقاله، نویسندگان به یک نتیجه‌گیری فلسفی متمایل شد‌ه‌اند، به عبارت دیگر تعریف خاصی از «خود» منظور نظر آنها قرار گرفته است. اما به هر حال این پژوهش از ان جهات که نشان می دهد، روند تصمیم‌گیری در بسیاری موارد از ناخوداگاه آدمی شکل می‌گیرد و چند ثانیه قبل از مطلع شدن خودآگاهانه نهایی می‌شود، جالب است و شاید هم در آینده کاربردهایی پیدا کند!