پیشرفت‌های مهم جهان پزشکی در سال 2009

با نزدیک شدن به پایان سال 2009، نشریات و رسانه‌های مختلف، شروع به معرفی بهترین، برجسته‌ترین  حوادث و رخدادهای سال و یا بدترین آنها می‌کنند. «تایم» هم به سنت هر ساله، فهرست‌های ده‌تایی از «ترین»‌ها را منتشر کرده است. در این پست، مهم‌ترین پیشرفت‌های دنیای پزشکی در سال 2009 را با هم می‌خوانیم:

1- راهبردهای تازه در زمینه ماموگرافی: ماموگرام، عکس ویژه‌ اشعه ایکس است که از سینه‌های خانم‌ها، به صورت دوره‌ای برای تشخیص زودهنگام بدخیمی گرفته می‌شود. ماه نوامبر امسال، شورای مشورتی دولتی در زمینه پزشکی، تغییرات عجیبی در زمینه سن شروع ماموگرافی ایجاد کرد، بر اساس این تغییرات سن شروع ماموگرافی از 40 سال به 50 سال افزایش یافت و به جای انجام سالیانه ماموگرافی، توصیه به انجام دوسالانه آن شد. این شورا حتی توصیه کرد که خانم‌ها کمتر معاینات شخصی سینه انجام دهند. چنین تغییر رویکردی، بیماران و پزشکان را خشمگین کرد، چرا که بعضی از آنها تصور می‌کردند، این شورا از سوی شرکت‌های بیمه تحت فشار قرار گرفته است. اما هنگامی که در ماه دسامبر با تصویب سنای آمریکا، پوشش ماموگرافی و تست‌های پیشگیرانه، تضمین شد، خیال معترضان آسوده شد.

2- واکسن ایدز: سال‌های سال، پژوهشگران در زمینه ساخت واکسن ایدز، با شکست مواجه می‌شدند. اما در ماه سپتامبر امسال، برای نخستین بار، در جریان یک کارآزمایی 105 میلیون دلاری، واکسنی که حاصل ترکیب دو واکسن قدیمی ایدز بود، تأثیر پیشگیریانه معنی‌داری نشان داد. این واکسن روی 16 هزار داوطلب آزمایش شد و معلوم شد که کارایی 31 درصدی در پیشگیری از ایدز دارد.

البته در مقام مقایسه، شیوه پیشگیری ارزانی مثل کاندوم، اگر توأم با میزان پیشگیری بیشتری نسبت به واکسن جدید نباشد، دست‌کم پیشگیری کمتری دربر ندارد. به علاوه، منتقدان می‌گویند که اکثر داوطلبانی که این واکسن روی آنها آزمایش شده است، افرادی با احتمال ابتلای پایین بودند و افراد با خطر بالای ابتلا مثل معتادان تزریقی را شامل نمی‌شدند.

اما به هر حال، این واکسن، نخستین واکسن ایدزی است که این میزان موفقیت داشته است.

3- برداشته شدن قوانین محدودکننده پژوهش روی سلول‌های بنیادی: به مدت 8 سال، پژوهش روی سلول‌های بنیادی با قوانین محدودکننده دست و پنجه نرم می‌کرد، قوانینی که در زمان جورج بوش وضع شده بودند. اما در نهم مارس سال میلادی جاری، باراک اوباما ممنوعیت سرمایه‌گذاری دولت فدرال در زمینه سلول‌های بنیادی را لغو کرد. البته هنوز بر اساس یک قانون کنگره، دانشمندان نمی‌توانند با هزینه دولت، آزمایشگاه‌های «جدیدی» درست کنند که محصول آنها بافت‌های بدن انسان باشد، اما دست کم با لغو قانون قبلی دانشمندان می‌توانند از آزمایشگاه «قبلی» با هزینه دولتی برای پژوهش‌های خود استفاده کنند.

همه آزمایشگاه‌ها باید از لحاظ رعایت رعایت موازین اخلاقی و اصول علمی، مجوز بنیاد ملی سلامت را دریافت کنند.

4- واکسن H1N1: دنیا، امسال با همه‌گیری آنفلوآنزای H1N1 مواجه بود و این در شرایطی بود که این بیماری درمان مؤثری هم نداشت. خوشبختانه واکسن H1N1 امسال ساخته شد، واکسنی که با یک بار تزریق، اثربخشی دارد. اما مشکل عمده پیش رو، کم بودن میزان تولید این واکسن در مقایسه با کسانی بود که می‌بایست واکسن می‌زدند. بچه‌های کوچک، زنان حامله، کارکنان بهداشتی، والدین شیرخواران کوچکتر از 6 ماه و کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای مثل آسم و دیابت دارند، مورد علمی تزریق واکسن H1N1 را دارند.

5- موش ساخته شده از سلول بنیادی: در ماه جولای، دانشمندان چینی موفق شدند، با استفاده از سلول‌های بنیادی چندظرفیتی، یا سلول‌های iPS، یک موش ایجاد کنند. آنها این سلول‌های بالغ را با القای 4 ژن، برنامه‌ریزی مجدد کردند، سلول‌های دوباره‌برنامه‌ریزی شده، سپس به موش تبدیل شدند. چنین پیشرفتی می‌تواند در درمان بیماری‌های انسان، به کار آید.

6- غربالگری سرطان پروستات: غربالگری کردن یا غربالگری نکردن؟ وقتی صحبت از سرطان می‌شود، پزشکان، تشخیص زودهنگام را بهترین دفاع می‌دانند. اما وقتی صحبت از سرطان پروستات می‌شود، موضوع اندکی متفاوت می‌شود، چرا که این سرطان در بیشتر موارد بسیار آهسته، پیشرفت می‌کند و نیازی به درمان شدید هم ندارد. در ماه مارس، بنیاد ملی سرطان، نتایج یک تحقیق 10 ساله را منتشر کرد که نشان می‌داد، غربالگری، کمکی به کاهش مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات نمی‌کند.

در این تحقیق 76 هزار داوطلب مرد شرکت کردند. نیمی از آنها تصمیم گرفتند که به طور دوره‌ای مورد آزمایشات غربالگری قرار بگیرند و نیم دیگر تصمیم گرفتند که هیچ آزمایش غربالگری پروستات را انجام ندهند. غربالگری سرطان پروستات از طریق آزمایش انگشتی یا آزمایش سطح پروتئین خاصی در خون موسوم به آنتی‌ژن مخصوص پروستات یا PSA انجام می‌شود.

در نهایت، 50 نفر از دسته‌ای که غربالگری کرده بودند و44 نفر از دسته‌ای که غربالگری نکرده بودند، به خاطر ابتلا به سرطان پروستات فوت کردند، به عبارت دیگر، غربالگری  و تشخیص زودهنگام سرطان پروستات، تأثیری در کاهش موارد مرگ و میر نداشت!

بر اساس این پژوهش و توصیه‌های سرویس‌های پیشگیری از بیماری آمریکا، شواهد کافی برای ارزیابی برآیند سود و زیان انجام غربالگری سرطان پروستات در مردان با سن کمتر از 75 سال وجود ندارد. اما در مردانی که بیش از 75 سال سن دارند، توصیه می‌شود که این آزمایشات انجام شوند.

7- تحقیق جدید در مورد اوتیسم: بعضی، واکسن‌ها را مسبب ایجاد اوتیسم می‌دانند، بعضی‌ها هم جیوه را. اما واقعیت این است که هیچ کس دلایل اوتیسم و علت افزایش اخیر موارد ابتلا به آن را نمی‌داند. بر طیق آمارهای جدید که در اکتبر منتشر شد، از هر 100 کودک آمریکایی، یکی به طیفی از اختلال اوتیسم، مبتلا است، در صورتی که آمار قبلی میزان ابتلا را یک نفر از هر 150 نفر نشان می‌داد.  علت اصلی چنین افزایش موارد بیماری، مشخص نیست، اما دانشمندان امسال یک کلید محتمل ژنتیکی پیدا کردند: تغیرات خاصی در قسمتی از کروموزوم 5 می‌توانند نقش عمده‌ای در ابتلا به اوتیسم در 15 درصد موارد بیماری داشته باشند. برای رسیدن به این کشف علمی، نحقیقاتی روی بانک DNA بیش از 2 هزار خانواده مبتلا به اوتیسم انجام شد.

8- داروی جدید استئوپورز (پوکی استخوان): کند کردن روند پوکی استخوان یا استئوپورز، بهترین شیوه برای پیشگیری از شکستگی لگن و مهره‌هاست، مشکل پزشکی که در صدر مشکلات پزشکی سالمندان قرار دارد. داروهای فعلی با متوقف کردن تأثیر سلول‌های تخریب‌کننده استخوان -که میزانشان با زیاد شدن سن، افزایش می‌یابد- تأثیر خود را اعمال می‌کنند. ولی ترکیب دارویی جدیدی که در حال بررسی توسط سازمان غدا و داروی آمریکا FDA، ایجاد این سلول‌های تخریب‌کننده و نه عملکرد آنها را، هدف قرار می‌دهد.

بر اساس نتایج دو تحقیق که در ماه آگوست منتشر شد، داروی آزمایشی denosumab، میزان موارد شکستگی را در زمان پس از سن یائسگی و مردان مبتلا به سرطان پروستات، کاهش می‌دهد. این دو گروه در بیشترین خطر شکستگی استخوان هستند.

البته هنوز معلوم نیست که این دارو در مقایسه با داروهای مجدد اثربخش‌تر است یا نه.

9- ژن‌های جدید مربوط به آلزایمر: وقتی صحبت از بیماری پیچیده‌ای چون آلزایمر می‌شود، بدیهی به نظر می‌رسد که هر چقدر بیشتر موفق به کشف دلایل مرتبط با بیماری شویم، احتمال پیدا کردن راهی برای درمان یا به تأخیر انداختن بیماری بیشتر می‌شود. در ماه سپتامبر، دانشمندان گروه جدیدی از ژن‌های مرتبط با این بیماری زوال‌دهنده حافظه را پیدا کردند.

آنها در مجموع 3 ژن جدید پیدا کردند. 2 ژن نخست در ایجاد پلاک‌های ساخته شده از نوعی پروتئین به نام آمیلوئید که در مغز این بیماران ساخته می‌شود، تعامل دارند. این پلاک‌ها در نهایت منجر به مرگ سلو‌ل‌های عصبی و اختلالات شناختی می‌شوند. ژن سوم محل اتصال سلول‌های عصبی را هدف قرار می‌دهد، یعنی محلی را که واسطه‌های شیمیایی عصبی مختلف موجب انتقال پیام‌ها می‌شوند.

دانشمندان امیدوارند با شناسایی بیشتر ژن‌های مرتبط با آلزایمر، راهی بر پیدا کردن درمان‌های مؤثرتر بیماری بیایند.

10- چربی قهوه‌ای در افراد بالغ: پیدا کردن شیوه‌های جدید لاغری، دغدغه بسیاری از مردم و دانشمندان است.

چربی قهوه‌ای، نوعی از چربی است که در بدن نوزادان به وفور پیدا می‌شود. در سلول‌های بافت چربی قوه‌ای، میتوکندری‌های تیره‌رنگی قرار داند که خصوصیاتشان تبدیل قند به گرما است. در مقابل سلول‌های بافت چربی سفید، چین توانایی‌ای در تبدیل انرژی به گرما ندارند.

متأسفانه با افزایش سن، چربی قوه‌ای رو به زوال می‌نهد و چربی سفید جانشین آن می‌شود. نتیجه چنین چیزی، انباشته شدن بیشتر چربی و تبدیل شدن کم کالری به گرماست.

اما بر اساس پژوهش دانشمندان سوئدی که در مجله پزشکی معتبر New England Journal of Medicine در ماه آوریل به چاپ رسید و بر طبق دو تحقیق دیگر، بالغین بیشتر از چیزی که قبلا تصور می‌شد، چربی قهوه‌ای دارند، این چربی بیشتر در جلو عقب گردن تمرکز دارد. همچنین مشخص شد که افراد لاغراندام، چربی قوه‌ای بیشتری نسبت به افراد چاق دارند.

آیا چنین کشفی منجر به پیدا شدن راه جدید برای لاغری می‌شود؟