رستورانی که فقط نیمرو سرو می‌کند!

فرانک مجیدی: یک حرف‌هایی است که اگر نگوییمشان، بیخ گلویمان می‌ماند، عین استخوانی که به گلو می‌رود و می‌خراشدش. کار منطقی این است که حالا – ساعت 3 شب- بگیرم بخوابم و فردا صبح زود برای درس خواندن بیدار شوم، ولی این چیزهایی که من امشب شنیده‌ام و فکرهایی که به ذهنم هجوم می‌آورد، نمی‌گذارد! چند ساعت قبل برنامه‌ی «هفت» را دیده‌ام، چیزهایی شنیده‌ام که شدیداً به رویا و شناخت من از سینما توهین کرده و تمام آرزوهای بزرگ و فکر «انشاءالله بهتر می‌شود»ش را تحقیر نموده.

چندی پیش، مقاله‌ی بسیار خوبی در نقد «هفت» خواندم. فکر می‌کنم با استقبال خوبی که از این مطلب شد، شما هم خوانده‌اید. پس دیگر حرف‌های دوست خوبمان را تکرار نمی‌کنم، فقط به این بسنده می‌کنم که کاملاً با تمام مطلب و ایرادات وارده، موافق بودم. حقیقت آن است که «هفت» هرگز یک نود سینمایی نمی‌شود. تمام این بیش از ده سال، هنر «عادل فردوسی‌پور»، مجری بودن حرفه‌ایش بود. احترام به شعور مخاطب و وادار به فکر و قضاوتش نمودن در حوزه‌ی فوتبال. اصلاً از اساس، این توانایی در «هفت» نیست! آسان است پیش‌بینی آن‌که با این مسیر، هرگز هم به مقصود عالی «نود» سینمایی شدن نمی‌رسد. خب، این‌ها را رها کنیم که تکرار مکررات است.

امشب تقریباً چند دقیقه‌ای را از دست دادم ولی حرف‌های آقای «مسعود فراستی» در همان ادامه هم کافی بود که بفهمم مجری و منتقد، به‌صورت جهت‌دار دست به دست هم داده‌اند تا بگویند جشنواره‌ی خارجی کلاً بد است! خیلی هم دانستن دلیلش سخت نیست. جشنواره‌ی کن تازه تمام شده و خانم «ژولیت بینوش»، بازیگر فیلم جدید کیارستمی، زیر سایه ی نخل طلا نشسته‌است. اظهار جملاتی از سوی آقای فراستی با مضمون «برای ما جشنواره‌های خلیج (ایشان دقیقاً این لفظ مجعول را به‌کار بردند!) بهتر است یا این‌جور جشنواره‌های خارجی؟!» و بایکوت کردن کن و عقیم نمودنش با تحریم ما، و این‌که ژست روشنفکری (!) ایجاب می‌کند جلوی این حرف‌ها موضع بگیریم، و با آن‌که کیارستمی که لباس کارگردانی جهانی را دارد، کار تازه‌اش اصلاً هم ایرانی نیست، من را مبهوت کرد. یعنی ما بیاییم و خود را محدود به سینمای حوزه‌ی خلیج فارس کنیم و نهایت آرزویمان، اکران فیلم در جاهایی باشد که اغلب اصلاً صنعت سینما ندارد، حتی این سینمای لاغری که ما داریم، در آن‌جا همین هم نیست! یعنی مثلاً چون یک کارگردان شهرت جهانی دارد، و داستان ایرانی و وطنی کار نکرده، بد است و من منتقد حق دارم ابرویم را بالا بدهم، نگاه عاقل اندر سفیهی به او بیندازم که چرا به داستان بومی پشت کرده‌ای! جهان ما، تنها در مرز ما باید خلاصه شود و ما خبر داریم اسپانیایی‌ها، آمنه‌بار را که دو فیلم انگلیسی زبان ساخته، کلاً دیگر اسپانیایی نمی‌دانند. جالب این است که ندادن نخل طلای بهترین فیلم به کیارستمی، از سوی آقای فراستی یک شکست برای این فیلم است. به نظر ایشان «تیم برتون» و «کیت بکینسیل» دست به دست هم داده‌اند که تعمداً و برای تحقیر سیاسی ایران، نام «ژولیت بینوش» را از تنگ بیرون آورند! عجبا تفکر تئوری توطئه! من مدافع تک‌تک پلان‌ها و سکانس‌های کیارستمی نیستم، فیلم تازه‌اش را هم هنوز ندیده‌ام. ولی باور کنید، سینمای دنیا با تحریم ما، از رونق نمی‌افتد. نتیجه‌ی این تفرعن همین می‌شود که چین که به ساخت انبوه اجناس شهره است، کارگردانی مثل «ژانگ ییمو» پیدا می‌کند که با دوربین و رنگ و موسیقی، شاعرانگی سینما را به اوج می‌رساند و ما آینه به دست گرفته‌ایم و خودشیفته‌وار می‌خواهیم تعریف دروغ آینه را بشنویم، که ما زیباترینیم و پایبندترین!

البته، وقتی تایلندی‌ها هم نخل طلا می‌گیرند، این زنگ خطر باید برای ما هم به صدا در بیاید، باید تلاشی کنیم که ما هم نامی از خود را جهانی کنیم. این‌قدر سطح بالا باشیم که صرفاً با یک فیلم خارجی که «همایون ارشادی» بازی می‌کد، خوشحال نباشیم که لااقل یکی را به دنیا معرفی کردیم. ولی راه دشواری است، تازه ادامه‌ی برنامه من را متوجه کرد که از آن چیزی که می‌اندیشم هم کارمان سخت‌تر است. برای یک طرح خوب چقدر باید چانه زد، پله‌ها را بالا و پایین کرد، حرص خورد که به جشنواره می‌رسم یا نه، کارم خاص می‌شود و فروش نمی‌کند، تهیه‌کننده پا روی گلویت می‌گذارد که «چرا از این بازیگر بانمکا (!) نمی‌‌ذاری که بترکونیم؟!» و تو احتیاج به پول و نام تهیه‌کننده داری، و نمی‌توانی به او بفهمانی که می‌خواهی یک کار خوب انجام دهی. این است که تایلند، چین، هند، ژاپن و آسیایی‌ها، مدت‌هاست از ما جلو زده‌اند و ما در این فکریم که باید کلاً جشنواره‌‌های مشهور را به حساب جشنواره نگذاریم، چون اصلاً همه‌ی آن‌ها با ما پدرکشتگی دارند!

در بخش نهایی برنامه، قرار بود از ژانر طنز صحبت شود. «امیر جعفری» و «رضا شفیعی‌جم» مهمانان این بخش بودند. شخصاً عقیده دارم جعفری، بازیگر خیلی بااستعدادی است که هنوز نقشی که انگش باشد، برایش نوشته‌نشده. چیزی که لازم باشد برایش تمام آموزش‌های تئاتری طولانی استاد سمندریان را به کار بگیرد. اما استعدادش را می‌شود در بعضی از نقش‌هایش واقعاً لمس کرد –میوه‌ی ممنوعه و پست‌چی سه بار در نمی‌زند- با این‌حال، حتی جعفری هم گاه فیلم‌های دم‌دستی بازی می‌کند. آن‌طرف، رضا شفیعی جم بود که من برای اولین‌بار، 13،14 سال قبل در برنامه‌ی کودک ترسناک «تلویزیون کابلی بچه‌ها» دیده‌بودمش! حرف‌هایی که شفیعی‌جم می‌زد، با عملش -از دید من- یکی نمی‌آمد. در نقد نقش تکراری و عدم حرفه‌ای‌گری در طنزسازی می‌گفت، ولی باور دارم مدت‌هاست در دام تکرار خود است. می‌گفت فیلم‌نامه‌ها فرمولی شده، یعنی روشی برای گیشه‌ای شدن جواب می‌دهد و همه پی ساختن همان نوع می‌روند، اما فیلم‌های خودش هم چندان تفاوتی با هم ندارند. اما حداقل حرف‌هایی که دو طرف می‌زدند، اغلب خوب بود و موفق می‌شدند گوشه‌ای از دردهای سینمای طنز –و بساز بفروش در ایران- را بیان کنند. اما آن مصاحبه‌ی ضبط شده با «جواد رضویان» آن‌قدر دردناک بود که شعور هر مخاطبی با شنیدنش تیر می‌کشید!

در برنامه‌ی گذشته‌ی «هفت»، که مربوط به نقد «طلا و مس» بود، «همایون اسعدیان» حرفی زد که ابداً موافقش نیستم. ایشان با گفتن این‌که نام بردن از فیلم خاصی با عنوان «مبتذل» زشت است آغاز کرد و رسید به این‌جا که استقبالی که او دید، حسرتش را به دلش گذاشت که کاش «ده رقمی» می‌ساخت. یعنی دم از اخلاقیات بزنیم که نان کسی را آجر نکنیم و تعارف کنیم و نجابت به خرج دهیم، در حالی‌که قلباً به جایی رسیده‌ایم که امیدواریم آن نان در گلوی خورنده‌اش گیر کند! وظیفه‌ی من که می‌خواهم به خواننده‌ام احترام بگذارم، این است که به او بگویم سازنده، علی‌رغم این‌که می‌داند سطح پایین کار می‌کند، هدفش پول جیب شماست و این عین ابتذال است! ما وظیفه نداریم برای بر نخوردن به کسی لب بگزیم و چیزی نگوییم. ما برای به‌به وچه‌چه و محکم کردن رفاقت کار نمی‌کنیم، و شمایی که می‌دانید کارهای خاصی سبُک و خام هستند و باز می‌گویید کاش مثل آن کار را ارائه می‌دادم، یعنی به خودتان و بیننده‌‌تان دروغ می‌گویید و می‌دانید ابتذال چیست، اما مصالح دوستی اقتضا می‌کند تعارفات مرسوم را به جا آورید!

حالا حکایت رضویان است. من نمی‌دانم ایشان همیشه چه اصراری دارد که به خانواده‌ی متدینش اشاره کند آن‌قدر که مذهبی بودن و اعتقاداتش را سپر بلای خود سازد. یعنی چون یک بچه‌ی مذهبی هستید، خود را از تردید این‌که فیلم من هرگز مبتذل نمی‌شود نجات می‌دهید؟! مگر حتماً برای ابتذال، باید صحنه‌های خاصی در فیلم به وفور به چشم بخورد؟! مسلماً هم آقای رضویان می‌دانند تعریف ابتذال چیست و واقعاً ایشان را گیج نکرده که کدام کارشان مبتذل است. برای این‌که خیالتان راحت شود عارضم به حضورتان، کل فیلم‌های سینمایی شما مبتذل است آقای رضویان! و از همان اولش اصلاً نمی‌توانید در قالب یک بازیگر واقعی بروید! زمانی‌که می‌گویید سالی 80 تا فیلمنامه به دستتان می‌رسد، جیرانی سئوال جالبی می پرسد که: «یعنی اینا که بازی کردی، تازه بهتریناش بودن؟!»و وقتی عینا می‌گویید: «افتخار می‌کنم فیلم زیر شونه تخم‌مرغی برای بقالی می‌سازم» یعنی حتی شعور مردمانتان را پایین‌تر از شانه‌ی تخم‌مرغ فرض کرده‌اید که باید دستش را بالا ببرد و برای نهایت ارضای سلیقه‌ی سینمایی خود، «به روح پدرم» شما را لمس کند. این‌جای حرف‌ها بود که نمایش همزمان فیلم مصاحبه‌ی ضبط شده و چهره‌ی خشمگین جعفری، یک طنز تصویری جالب را به‌وجود آورد. شاید تا حدودی حق با امیر جعفری است که گفت: «رستورانی که فقط نیمرو سرو می‌کنه، دیگه نمی‌شه ازش انتظار غذای دیگه‌ای داشت!» و منظورش این بود که با تولید محدود سینمای ما، همین دست فیلم‌ها هم فروش می‌کند.

اما من گمان می‌کنم حتی درد، بیشتر از این هم هست. «دموکراسی تو روز روشن» فیلم پرفروش این‌روزهاست. جدا از بحث محتواییش، در این فیلم نام‌های «حمید فرخ‌نژاد» و «محمدرضا فروتن» مطرح است که هر دویشان واقعاً بازیگرند و خیلی دوست‌داشتنی. ولی پوستر فیلم و چهره‌ی اولش، «محمدرضا گلزار» است در شمایلی «نئو» مانند در «ماتریکس». شنیده‌‌هایم هم امشب تایید شد که جمعاً 5 دقیقه بازی (البته اگر بشود کارش را بازی نامید!) نداشته و 90میلیون تومان هم گرفته! در مصاحبه‌ها، فقط یک بار نام فرخ‌نژاد و فروتن از سوی مخاطب مردمی می‌آید و همگان می‌خواستند بدانند گلزار در شمایل عزرائیل چطور است؟! بعید می‌دانم وقتی کارگردان می گوید می‌خواستیم برای مرگ، چهره‌ای زیبا تصویر کنیم، صادق بوده باشد و نظر اصلی تهیه‌کننده و او استفاده از فرمول گلزار= گیشه نباشد!

این سینما بیمار است. با کتمان بیماری، درمان نمی‌شود و جلوی خلط‌های خونینی که بالا می‌آورد، با دستمال «در شأن ما نیست»، «باید چنین و چنان شود» و «نمی‌دونم کار مبتذل یعنی چی» گرفته نمی‌شود. این رستوران نظارت اخلاقی و بهداشتی از سوی آشپزان تولیدکننده را ندارد و دیر نیست که نیمروهایش، با تخم‌مرغ کاملاً گندیده و سوخته از سوی سودجویانی آشنا سرو شود!