آن تکرارکنندگان، ما تکرارناپذیران

فرانک مجیدی: گاهی شده در تلویزیون خودمان فیلم‌هایی را ببینم، که برای بار دوم پخش می‌شود و تیم دوبله‌اش عوض شده! در حالی‌که معمولاً تمام دوبله‌های کشورمان حرفه‌ای است و گویندگان خوش‌صدا و خوش‌ذوق ما، خیلی خوب در نقش می‌روند. لزوم این‌کار چیست؟ صرف کردن یک هزینه‌ی دیگر، دوباره کاری، زمان گذاشتن برای انجام کاری که در ارائه‌ی اولیه هم خوب نتیجه داده، چطور توجیه می شود؟ آیا همه‌ی مسائل اتفاقی است و با «از کار قبلی خبر نداشتیم.» توجیه می‌شود؟

اولین کتابی که من در این وبلاگ معرفی کردم، «خاک غریب» بود. اثر خانم «جومپا لاهیری» که «نشر ماهی» با قیمت 6000 تومان چاپش کرد و ترجمه‌اش را «امیرمهدی حقیقت» عزیز انجام داده‌ بود ، انصافاً یک ترجمه‌ی تمیز و عالی داشت. من به نوشته‌های خانم لاهیری علاقمند شدم و برادرم را ترغیب کردم اگر اثر تازه‌ای از او منتشر شد، برایم بخرد. جومپا لاهیری با ترجمه‌ی کتاب «هم‌نام» در ایران مطرح شد و طرفدار به‌دست آورد، وی از جمله نویسندگان جوان خارجی است که آثارش میان جوانان اهل کتاب ما خریدار یافته.

برادر من که کتاب «خاک غریب» را نخوانده‌بود، با دیدن نام لاهیری روی دو کتاب دیگر آن‌ها را برایم خرید و من هم سرخوشانه، هر دو را برداشتم تا بخوانم. اما می‌دانید با چه مواجه شدم؟ هر دو همان «خاک غریب» بودند، با ترجمه‌ها و انتشارات متفاوت. حالا چرا برادرم هنگام خرید، متوجه نشده؟ چون یکی با نام «زمین ناآشنا» با ترجمه‌ی خانم «فرانک باجلان» توسط «نشر مروارید» چاپ شده. اما کار دوم که چاپ «نشر چشمه» هست، دیگر خیلی خنده‌دار است، اسم کتاب با کمال خونسردی شده «به کسی مربوط نیست» با ترجمه‌ی خانم «گلی امامی». قیمت‌های هر کدام هم 6500 و 6900 تومان شده! دو انشارات معتبر مثل نشر چشمه و نشر مروارید… البته نشر چشمه با این اسمی که روی اثر گذاشته (که عنوان یکی از داستان‌های کتاب است)، از پیش جواب همه‌ی منتقدان این روش چاپ کتاب را داده! به‌هر حال در شناسه‌ی هر دو کتاب نوشته شده این کتاب با نام‌های «خاک غریب» و «سرزمین نامأنوس» -که این دومی را شکر خدا هنوز نخریده‌ام- چاپ شده. حالا نشر مروارید می‌تواند توجیه کند نام‌‌های دیگری در بازار هست و ما در شناسه یادآور شدیم، می‌خواستید چشمتان را باز کنید و تازه «زمین ناآشنا» همان «خاک غریب» معنی می‌دهد؛ ولی این «به کسی مربوط نیست» در شرایطی که نوشته‌ی «ناتالی هاثورن» که به خانم لاهیری ایده‌ی نام‌گذاری کتابش را با نام Unaccustomed Earth را داده، در ابتدای کتاب با خونسردی چاپ شده، آن‌هم توسط نشر معتبری مثل چشمه، چه توجیهی دارد؟! این‌یکی حتی با آن اطلاعیه‌‌ی کوچکش در شناسه‌ی کتاب توجیهی ندارد، جز غیر حرفه‌ای‌گری زشت و محض! حقیقت آن است که کار تمام انتشاراتی‌هایی که یک ترجمه‌ی خیلی روان مثل کار آقای حقیقت را دوباره کار می‌کنند، و یک چاپ مناسب، مثل کار «نشر ماهی» را با شکل و نام دیگری منتشر می‌کنند، غیر حرفه‌ای است. انتشارات اولیه، در صورت مشاهده‌ی استقبال، می‌تواند چاپ دوم و سومی از کتاب ارائه دهد. اصل برخورد با کتاب‌های معروف و پر اقبال، چونان خوان نعمتی گسترده، از سوی انتشاراتی‌هایی که کارشان اشاعه‌ی فرهنگ است، دردآور است. نتیجه‌ی کار، نوعی بی‌اعتمادی است. خود من اگر کتابی با نویسندگی «جومپا لاهیری» با عنوان «نگاهی به عرفان شرق در اشعار مولانا» ببینم، حتماً نخواهم خرید؛ چون مسلماً ترجمه‌ی دیگر «خاک غریب» است!

داستان فقط این کتاب نیست. چند ترجمه از «بادبادک‌باز» و «هزاران خورشید تابان» در بازار هست؟ چند کتاب یکسان با طرح‌ها و نشرها و مترجم‌های مختلف در ایران وجود دارد؟ البته اگر ترجمه‌ی اولیه مناسب نباشد، ترجمه‌های دیگر امری است ضروری، اما گاهی چندین ترجمه، نشان‌دهنده‌ی تکامل در کار نیست و ترجمه و ویرایش با دو چاپ مختلف، افتضاح است و ارزش ادبی اثر را کاسته، مثل «رویاهایی از پدرم» و «رویاهای پدرم» که ترجمه‌ی کتاب خواندنی Dreams From My Father «باراک اوباما» هستند.

چرا ما به کار تکراری اصرار داریم؟ چرا دوست داریم هزینه کنیم و یک کار را در لباس‌های رنگارنگ ارائه دهیم؟ انتشارات ما، مخصوصاً آن‌هایی که نام‌آشنا هستند در این مضیقه‌ی مادی و معنوی، تلاش می‌کنند نقشی به ارتقاء فرهنگ زنند، دست مریزاد! اما مگر جهانی از کتاب‌های ترجمه نشده در دنیا وجود ندارد که یک کار را باید با چند نام چاپ کرد؟ دنیای بزرگتری از کتاب‌ها، آن بیرون، با زبان‌های مختلف در انتظار مترجم‌های خوب ماست تا هم‌زبان ما شوند و مهمان چشم و ذهن ما. مترجمین گرامی، انتشاراتی‌های عزیز! از خود و ما دریغ نکنید!