سور بُز، نوشته ماریو بارگاس یوسا

چند سال پیش که ماریو بارگاس یوسا، برنده نوبل ادبیات شد، این امر نقطه عطفی برای ما ایرانی‌ها هم بود. چرا؟

وقتی اورهان پاموک نوبل گرفت، او را اصلا نمی‌شناختم، راستش هنوز هم نتوانسته‌ام با نوشته‌های او ارتباط برقرار کنم، لسینگ خود شوقی در من برنیانگیخت. اما یوسا فرق داشت، چند تا از کتاب‌هایش را خوانده بودم، در موردش پست نوشته بودم، داستان زندگی‌اش را می‌دانستم و از چند وقت پیش منتظر نوبل گرفتنش بودم.

روزی که یوسا نوبل برد، اصلا فرصت نکردم، چیزی در مورد او بنویسم. اما امشب تصمیم گرفتم چیزکی در مورد یکی از رمان‌های مشهور او بنویسم.

سور بوز، رمانی است که در سال 2000 به وسیله ماریو بارگاس یوسا، نویسنده مشهور پرویی که به تازگی برنده جایزه نوبل ادبیات شده است، نوشته شده است. داستان این رمان در جمهوری دومینیکن رخ می‌دهد و  ترور و مرگ دیکتاتور این کشور به نام رافائل لئونیداس تروخیو را دو دو برهه تاریخی نقل می‌کند: می 1961 و سی سال بعد در سال 1996. رمان، فلاکت دومینیکن تحت دیکتاتوری در سال‌های دهه 50 میلادی و اثرات آن را بر جزیره و ساکنانش بازتاب می‌دهد.

رمان، سه خط داستانی در هم‌تنیده دارد.

اول:  داستان زنی به نام «اورانیا کابرال» که بعد از یک غیبت طولانی برای ملاقات پدر علیلش به دومینیکن بازگشته است. در طی این بازدید، او حوادث دوره جوانی خود را به یاد می‌آورد و رازی را که برای مدتی طولانی افشا نکرده برای خاله و خواهرزاده‌اش نقل می‌کند.

دوم: داستان آخرین روز زندگی تروخیو، از لحظه‌ای که از خواب برمی‌خیزد. در طی روایت کردن این خط داستانی، ‌خواننده با دایره درونی قدرت حاکم آشنا می‌شود و درمی‌یابد که پدر اورانیا هم در این دایره قدرت حضور داشته است.

سوم: خط داستانی سوم، حدیث ترورکننده‌های تروخیو است، کسانی که زمانی جزو حامیان دولت دیکتاتور بودند، اما حالا در آخر شب هر کدام با انگیزه‌ای، منتظر رسیدن اتوموبیل تروخیو و ترور کردنش هستند.

سور بز بعد از نقل ترور ،بر شکنجه و قتل ترورکننده‌ها تمرکز می‌کند.

هر قسمت از کتاب ، زاویه متفاوتی از محیط اجتماعی و سیاسی جمهوری دومینیکن را در گذشته و حال آشکار می‌کند. رمان، جنبه‌های مختلف قدرت ناشی از سیستم دیکتاتوری، شامل اثرات روانی و اثرات طولانی‌مدتش را روایت می‌کند. قالب رمان، طبیعت قدرت و فساد را نشان می‌دهد و حتی رابطه این دو را با رواج انحرافات جنسی در یک جامعه به شدت اخلاق‌گرا که تحت قوانین شدید جنسیتی است بیان می‌کند.

حافظه و فرایند به خاطر آوردن هم یک موضع مهم در رمان سور بز هستند، این موضوع به خصوص در مورد اورانیا صادق است که در طی رمان به تدریح خاطرات جوانی را به یاد می‌آورد. خاطرات اورانیا و خود کتاب، با به خاطر آوردن حادثه عذاب‌آوری که بر او واقع شد و باعث ترک کشور در سن 14 سالگی توسط او شد، خاتمه می‌یابد.

کتاب روایتگر سبعیت دیکتاتوری است و می‌خواهد خطرات قدرت مطلق را یادآور شود و آن را به نسل جدید، خاطرنشان کند.

یوسا در این کتاب حوادث تاریخی را با عناصر تخیلی درهم‌آمیخته است. کتاب یک اثر مستند نیست و بنابراین برخی از کاراکترهایش مثل خانواده کابرال، کاملا تخیلی هستند. اما تروخیو و ترور او،  کارکتر و حادثه‌ای هستند که واقعا وجود داشته‌اند.

خود یوسا در مورد این کتاب می‌گوید: «این کتاب، یک رمان است، نه یک کتاب تاریخ، بناراین من آزادی عمل بسیار زیادی داشتم. در نقل داستان من به وقایع حقیقی، احترام گذاشتم ولی خیلی چیزها را تغییر دادم تا داستان را متقاعدکننده‌تر کنم اما غلو هم نکردم.»

منتقدها استقبال خوبی از این اثر کردند و آن را ترسیم‌گر رابطه قدرت و جنسیت و همچنین شارح گرافیکی حوادث خشونت‌آمیز دانستند.

در سال 2005، از روی این رمان فیلمی با شرکت ایزابلا روسلینی، پول فریمن و توماس میلان ساخته شد. در سال 2003، هم اقتباس تئاتری این رمان نوشته شد.

رژیم تروخیو از سال 1930 تا سال 1961 یعنی زمان ترور وی، دوام آورد و از حیث طول عمر بین دولت‌های قرن بیستم شاخص است. تروخیو در زمان اشغال دومینیکن در ارتش امریکا تعلیم نظامی دید و در سال 1921 از آکادمی نظامی «هاینا» فارغ‌التحصیل شد. بعد از اینکه در سال 1924، آمریکا این کشور را ترک کرد، او ابتدا رئیس پلیس دومینیکن شد و بعدها به ارتش راه یافت و پایه‌های قدرت خود را مستحکم کرد.

او در دوره بین سال‌های 1930 تا 1938 و همچنین 1943 تا 1952، رئیس‌جمهور شد، اما در همه دوره 31 ساله زمامداری، قدرت اصلی را در دست داشت.  او ملی‌گرا بود و گرچه از ایدئولوژی سیاسی خاصی تبعیت نمی‌کرد اما سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی او ترقی‌خواهانه بودند.

یوسا درباره شخصیت تروخیو می گوید: «آدم مشهوری بود که ژست‌های بسیار زیادی داشت، خودش یک پا یک بازیگر بود که دائم این ور و آن ور را نگاه می‌کرد و از طرف دیگر در خیلی از موارد می‌شد کاریکاتور ژست‌هایش را کشید. با این همه در انتخاب لحنی قاطع، بسیار محتاط بود.»

در رمان آسیب‌پذیری درونی و پوشالی بودن این دیکتاتور با به رخ کشیدن دغدغه جسمانی و ضعف قوای جنسی او  و امیال بیمارگونه‌اش به رخ کشیده می‌شود و در مقابل بی‌رحمی و شقاوتش قرار می‌گیرد.

عنوان رمان، از یک ترانه محبوب مردم دومینیکن گرفته شده است که به ترور تروخیو در سی‌ام می 1961 اشاره دارد:

روز سور بز، سی ماه مه
روز شادی و عیش مردمه
می‌ریزن بیرون همه از خونه
کوچه و بازار پرهیاهو، پرهمهمه

بیش از این در مورد این رمان صحبت نمی‌کنم، چون خطر لوث شدن داستان آن و کاسته شدن لذت مطالعه آن را در پی دارد.

عبدلله کوثری با زبردستی ستودنی سور بز را ترجمه کرده است. انتشارت علم این رمان را در 623 صفحه و به قیمت 12500 تومان منتشر کرده است.

البته این روزها به علت اینکه یوسا برنده جایزه نوبل شده است، بازار کتاب‌های او رونق زیادی دارد و من بعید می‌دانم که توفیق خرید این کتاب را داشته باشید. اما گر کمی صبر کنید، به احتمال زیاد، با تجدید چاپ این اثر، می‌توانید آن را بخوانید.

اما اگر بی‌تعارف، آدم اهل کتابی نیستید و یا وقتش را ندارید، توصیه می‌کنم با گذاشتن دو ساعت وقت نازنین، با دیدن فیلم سور بز، کسری از لذت خواندن این کتاب را تجربه کنید.

برادرزاده یوسا، فیلمنامه را نوشته است و خوشبختانه داستان فیلم تا حدی زیادی به کتاب، وفادار است.

من لینک دانلود این فیلم را در اینجا پیدا کردم. زیرنویس را هم می‌توانید از اینجا بگیرید. اگر لینک بهتری با زبان انگلیسی پیدا کردید، خبرم کنید.