گریل GRAIL پرده از معمای ماه گمشده خواهد برداشت

شاعران فارسی، از هزاران سال پیش، قامت یار را به سرو، چشم او را به نرگس و بالاخره روی او را به ماه تشبیه کرده‌اند. مثلا در اشعار حافظ ده‌ها بار به بهانه‌های مختلف از کلمه ماه استفاده شده است. البته کاربرد ماه در اشعار، اختصاصی شاعران ایرانی نیست.

اما اگر این شاعران روی دیگر ناهموار ماه را هم می‌توانستند ببینند یا اگر می‌دانستند که به احتمال زیاد، زمین، زمانی دو ماه داشت، شوقشان برای مانند کردن روی یار به ماه کمتر می‌شد! شاید هم از یار گمشده می‌گفتند یا ماندن بر سر دو راهی انتخاب یار!

در این مقاله، نوشته‌ای از نویسنده مهمان «یک پزشک» – علی عابدی– را با هم می‌خوانیم:

کاوشگر گریل GRAIL ناسا که دهم سپتامبر به فضا پرتاب شد از برخی از معماهای پنهان در زیر سطح ماه پرده خواهد برداشت. هرچند که ماه همسایه‌ی خاکستری نزدیک ما است اما برخی از شگفت‌انگیزترین معماها را درون خود پنهان کرده است.

اگر مقاله ای که چندی پیش در نشریه نیچر به چاپ رسید حقیقت داشته باشد، زمانی دو ماه زینت بخش آسمان سیاره ما بود. این فرضیه اکنون تایید نشده است اما توجهات زیادی را به خود جلب کرده است.

دیوید اسمیت جانشین محقق ارشد پروژه در مرکز فضایی گادارد ناسا در این باره می گوید: «این یک ایده ی جالب است و می تواند راهی برای توضیح یکی از بزرگترین معماهای سیستم زمین و ماه باشد: طبیعت نامتقارن و عجیب ماه. بخش رو به زمین و پشت به زمین ماه به طور کلی متفاوت از یکدیگر هستند.»

شبیه سازی کامپیوتری از برخورد ماه با دیگر قمر کوچک زمین در گذشته نشان می‌دهد که چگونه همدم ماه باعث تشکیل مناطق مرتفع در سوی دیگر ماه شد.

بخش رو به زمین ماه توسط «دریاهای» صافی از گدازه های سرد شده‌ی قدیمی احاطه شده است. در مقابل، بخش پشت به زمین ماه با سرزمین های کوهستانی‌اش شناخته می شود. محققان مدت‌ها در توضیح این تفاوت مشکل داشته‌اند و معمای دوماه که توسط مارتین جوتزی و اریک آسفاگ از دانشگاه کالیفرنیا در سانتاکروز معرفی شده است، نمونه‌ای از آخرین تلاش دانشمندان برای حل این معما است.

دانشمندان با این نظریه موافق هستند که 4 میلیارد سال پیش هنگامی که یک جرم هم اندازه مریخ با سیاره ما برخورد کرد، باعث شد تا ابرهای حاصل از این برخورد ماه را به وجود آورند. جوتزی و آسفاگ ادعا میکنند که در اصل این ابرها می‌توانسته اند باعث تشکیل دو ماه شوند. بر طبق این نظریه بخش کوچکتری از ذرات این ابرها دقیقا در مداری قرار گرفته که منجر به تشکیل قمر بزرگتر به دور زمین شده است.

به طور معمول این گونه اجرام اندکی پس از تشکیل تبدیل به یک جرم می‌شوند. اما فرضیه‌ی جدید مبنا را بر این گذاشته است که ماه دوم در یکی از نقاط لاگرانژی منظومه زمین و ماه تشکیل شده است.
نقاط لاگرانژی، کم و بیش شبیه مگس گیرهای گرانشی هستند. آنها م‌یتوانند یک جرم را برای مدت ها اسیر نمایند، اما نه لزوما برای همیشه. ماه دوم زمین احتمالا پس از مدتی از این نقطه رها شده و با خواهر بزرگ خودش برخورد کرده است. این برخورد در چنان سرعت پایینی به وقوع پیوسته که منجر به وجود آمدن دهانه ای نشده است. در عوض این قمر بلندی های کنونی بخش پشت به زمین ماه را به وجود آورده است.
در یک کلمه م‌یتوان گفت بر طبق این نظریه بلندی‌های بخش پشت به زمین ماه در واقع بقایای قمر دوم زمین هستند.

با کاوش در میدان مغناطیسی ماه، گریل GRAIL درون ماه را «خواهد دید» و تفاوت‌های بخش‌های پشت و رو به زمین ماه را آشکار خواهد کرد.
ماموریت گریل در اصل متشکل از دو کاوشگر دوقلو است. این دو کاوشگر به مدت چندین ماه به دور ماه خواهند چرخید. در تمام این مدت یک سیستم فاصله‌سنجی مایکروویو، به دقت فاصله بین این دوکاوشگر را اندازه خواهد گرفت. با بررسی کاهش و افزایش این فواصل در حین پرواز این دو کاوشگر بر روی سطح ماه، محققان خواهند توانست از میدان مغناطیسی ماه نقشه برداری کنند.

اسمیت در این باره می گوید: «این اندازه‌گیری‌ها اطلاعات زیادی را در مورد چگونگی پراکندگی مواد درون ماه به ما خواهد داد و اطلاعات قطعی از تفاوت‌های بین پوسته و گوشته‌ی بخش‌های پشت و رو به زمین ماه به ما خواهد داد. چنانچه چگالی مواد تشکیل‌دهنده پوسته‌ی بخش پشت به زمین ماه با مواد ناحیه‌ی مخالف آن تفاوت به خصوصی داشته باشد، این کشف می‌تواند پشتیبان نظریه دو ماه برای زمین باشد.»

اما تمام این اطلاعات تنها می‌تواند یک قطعه از این پازل دشوار و پیچیده باشد. برای اثبات قطعی اینکه ماه زمین زمانی خواهری داشته است،  نیاز به قطعات دیگر پازل است. مدارگرد اکتشافی ماه ناسا LRO، پیش از این اطلاعات کلیدی در مورد توپوگرافی ماه تهیه کرده است. دانشمندان همچنین می‌توانند به اطلاعات شیمیایی سطح ماه و اطلاعات تهیه شده توسط کاوشگرهای آپولو در مورد ماه لرزه‌ها برای به دست آوردن مدارک لازم رجوع نمایند.
اما اسمیت عقیده دارد آن چیزی که واقعا به آن نیاز است ماموریتی است که بتواند از سطح بخش پشت به زمین ماه نمونه‌برداری کند تا بتوان به عمر سنگ‌های آن ناحیه پی برد.

کاوشگرهای دوگانه گریل GRAIL، ناسا با ترکیبی خاص به دور ماه خواهند چرخید تا اندازه‌گیری‌های دقیق از میدان مغناطیسی ماه انجام دهند.

اگر چنانچه در گذشته ماه کوچکی وجود داشته بود اندازه آن احتمالا حدود یک سوم ماه امروزی ما بوده است. بنابر این هنگام برخورد سریع‌تر سرد شده و سنگ‌های بخش پشت به زمین که احتمال داده می‌شود، بقایای برخورد در آن ناحیه پراکنده شده باشند از بخش رو به زمین پیرتر خواهند بود.

در هر صورت اکنون ما یک موضوع جدید پیش رو داریم که می‌توانیم به آن فکر کنیم: آیا باید در بازخوانی ترانه هایی مثل «مرا به ماه ببر» تجدید نظر کنیم و مثلا بگوییم «مرا به ماه ها ببر»؟!
اسمیت در پاسخ به این سوال می گوید: «هنوز برای دخل و تصرف در متن این ترانه ها خیلی زود است!»

منبع: ناسا