«بیمار برلینی»، به پزشکان راهی انقلابی برای درمان ایدز نشان داد

تیموتی براون 46 ساله، نخستین انسانی در تاریخ است که بعد از دریافت پیوند سلول‌های بنیادی از یک فرد مقاوم به ویروس ایدز، کاملا درمان شده است.

در سال 1995، تیموتی براون مقیم برلین بود، در آن زمان آزمایشات نشان دادند که مبتلا به ایدز شده است، او سال‌ها با مصرف داروهای ایدز با این بیماری سر کرد، تا اینکه پزشکان در سال 2006 تشخیص دادند، او مبتلا به لوکمی هم شده است، به همین خاطر برای درمان لوکمی، برای وی پیوند مغز استخوان انجام دادند.

اما کسی که پیوند را داده بود، یک جهش یا موتاسیون ژنتیکی داشت که او را به ایدز ایمن می‌کرد، این جهش، جهش دلتا 32 نام دارد و تنها در یک درصد مردمی منطقه شمال اروپا و بیشتر در سوئدی‌ها دیده می‌شود. این جهش در مردم نژادهای دیگر، بسیار کمتر دیده می‌شود.

در سال 2007، یعنی همان زمانی که پیوند مغز استخوان انجام شد، پزشکان 70 اهداکننده را تا پیش از یافتن موردی که با تیموتی براون جور باشد، مورد آزمایش قرار داده بودند.

پزشکان بعد از انجام پیوند مغز استخوان در کمال شگفتی متوجه شدند که بیماری ایدز براون کاملا معالجه شده است. براون حالا  به عنوان مترجم در سانفرانسیسکو زندگی می‌کند، اما در مقاله‌های پزشکی در رسانه‌ها، لقب «بیمار برلینی» گرفته است و در یکی دو سال اخیر مبدل به مشهورترین بیمار یا دقیق‌تر بگویم بیمار سابق مبتلا به ایدز شده است.

این شیوه درمان، بسیار امیدبخش می‌تواند باشد، چرا که تا به حال تحقیقات بسیار زیادی برای درمان ایدز انجام شده است، داروهای زیادی هم با مکانیسم اثر گوناگون برای ایدز ساخته شده است، اما هیچ کدام درمان قطعی بیماری نیستند و تنها می‌توانند دوره بدون بیماری را زیاد کنند، از عوارض ایدز بکاهند یا شمار ذره‌های ویروسی را در خون کم کنند. بنابراین درمانی که طی آن با یک پیوند بشود، برای همیشه بیماری را خوب کرد، بسیار هیجان‌انگیز است.

اما نه! نباید بیش از حد خوشبین شد، چرا که پیش‌شرط این شیوه درمان پیدا کردن اهداکننده‌هایی است که این جهش ژنتیکی را داشته باشند و به علاوه مغز استخوانشان با بدن گیرنده پیوند، جور باشد.

اما می‌توان به جای پیوند مغز استخوان، از پیوند سلول‌های بند ناف استفاده کرد، مزیت این پیوند، نسبت به پیوند مغز استخوان این است که موفقیت پیوند به میزان تطابق کمتری نیاز دارد. البته باز هم مشکل پیدا کردن افرادی که جهش ژنتیکی را داشته باشند، پابرجا می‌ماند، بر اساس یک برآورد انجام‌شده، از 17 هزار بندنافی که مورد بررسی قرار گرفتند، تنها 102 بند ناف، دارای جهش ژنتیکی بودند، بنابراین ضروری است که به ایجاد یک بانک بندناف فکر کرد.

هفته پیش برای اولین بار، پیوند سلول‌های بندناف برای یک بیمار هلندی مبتلا به ایدز انجام شد و در ادامه ماه میلادی جاری هم یک بیمار اسپانیایی مورد پیوند قرار خواهد گرفت. هنوز مشخص نیست که پیوند سلول‌های بند ناف چقدر پاسخ بدهد، اما پژوهشگران بسیار خوشبین هستند.

البته در هر دو مورد پیوند، درمان انحصارا برای درمان ایدز انجام نمی‌شود و هر دو بیمار هلندی و اسپانیایی پیوند را برای درمان مشکل طبی دیگری انجام می‌دهند، اما محققان در کنار درمان بیماری اولیه، امیدوارند که شاهد درمان ایدز آنها هم باشند.

دانشمندان از زمانی که ویروس عامل بیماری ایدز، سه دهه پیش کشف شد، مشغول مطالعه در مورد این بیماری هستند، آنها خیل زود دریافتند که درصد کوچکی از انسان‌ها به صورت طبیعی به ایدز مقاوم هستند. پس منطقی بود که با مطالعه روی این افراد، کلید درمان بیماری پیدا شود.

ژنی به نام CCR5 یا C-C chemokine receptor type 5 ، گیرنده یا receptor خاصی را روی گویچه‌های سفید کد می‌کند، ویروس ایدز با چسبیدن به همین گیرنده است که به گویچه‌های سفید می‌چسبد و باعث نابودی آنها می‌شود، در افراد مقاوم به ایدز این ژن دچار جهشی به نام دلتا 32 می‌شود، به این ترتیب دیگر گیرنده‌ای در کار نیست و ویروس نمی‌تواند به گویچه‌های سفید بچسبد.

کسانی که یک کپی از ژن جهش‌یافته را دارند، مقاومت نسبی به ایدز دارند، 10 تا 15 درصد کسانی که نژادشان متعلق به شمال اروپا باشند، همین طور هستند.

اما آنهایی که دو نسخه از ژن جهش‌یافته را داشته باشند، یعنی یک ژن جهش‌یافته را از مادر و دیگری را از پدر خود گرفته باشند، میزان ایمنی‌شان بسیار بالاست.

نتیجه بررسی دانشمندان نشان داده است که این جهش در قرون وسطی به وقوع پیوسته است، بعضی‌ها گمان می‌کنند که این جهش در پاسخ به بیماری طاعون یا آبله، ایجاد شده باشد.

البته همان طور که ممکن است به فکر شما هم رسیده باشد، دانشمندان با توجه به گران بودن و مخاطره‌آمیز بودن پیوند مغز استخوان، به این فکر هم افتاده‌اند که با ژن‌درمانی و ایجاد تغییر در CCR5، بدون نیاز به پیوند، با همین مکانیسم به نتیجه برسند.

در یک مورد آنها، بیماری را انتخاب کردند، سلول‌های سفیدش را برداشت کردند و در خارج بدن با ژن‌درمانی باعث تولید پروتئینی در شدند که در عملکرد ژن CCR5 ایجاد اختلال می‌کرد، سپس سلول‌ها را دوباره به بدن بیمار برگرداندند، آنها 12 هفته به بیمار داروهای ضد ایدز ندادند، در ابتدا شمار ویروس در بدن بیمار بالا رفت، اما بعد از 12 هفته، شمار ذره‌های ویروسی کاهش پیدا کرد و شمار گویچه‌های سفید بالا رفت. البته همین شیوه درمانی در مورد پنج بیمار دیگر پاسخ نداد، دانشمندان حدس می‌زنند که علت پاسخ این بیمار به‌خصوص که نخواسته نامش فاش شود، این است که خودش به صورت طبیعی با داشتن یک ژن CCR5  جهس‌یافته ایمنی نسبی به بیماری داشت.

به هر حال به نظر می‌رسد CCR5 یک روزنه امید برای درمان بیماری ایدز باشد، چه با پیوند مغز استخوان یا سلول‌های باند ناف و چه ژن‌درمانی با داروهای مختل‌کننده عملکرد CCR5.

منابع: نیویورک تایمز و dailymail، خواندن این مقاله مفصل در نیویورک تایمز را هم توصیه می‌کنم.