یک و نیم قرن صنعت آلمانی

در دنیای پرشتاب فناوری شرکت‌ها بسیار زود شکل گرفته، به اوج رسیده و بعد ازمیان می‌روند. در این میان اما آن‌هایی که بتوانند بیش از چند دهه به فعالیت خود ادامه دهند به یقین شایسته توجه بیشتر و احترام هستند. یکی از نمونه‌های چنین شرکت‌هایی آی‌بی‌ام است که چندی پیش صدساله شدنش را جشن گرفت. اما درباره شرکتی که بیش از 150 سال پیش تاسیس شده و تاکنون سرپا مانده و گسترش یافته باشد چه می‌توان گفت؟ شرکتی که برای ما ایرانیان هم چندان ناشناخته نیست. احتمالا شما هم با دیدن تصویر زیر حدس خواهید زد که از کدام شرکت صحبت می‌کنیم.

بله. در این پست از زیمنس (Siemens) صحبت خواهیم کرد که تاریخ تاسیس آن به اکتبر سال 1847 باز می‌گردد.

بنیان‌گذار

ارنست ورنر زیمنس (Ernst Werner Siemens) که از سال 1888 نام‌خانوادگی خود را به فون زیمنس von Siemens تغییر داد در سال 1816 در خانواده‌ای کشاورز در Lenthe (مکانی در نزدیکی هانوور کنونی) زاده شد. او چهارمین فرزند (از 14 فرزند!) کشاورزی به نام کریستین فردیناند زیمنس بود. پس از پایان دوران مدرسه بنا بود که در آکادمی ساخت‌وساز برلین تحصیلش را ادامه دهد، اما به دلیل مشکلات مالی، خانواده زیمنس نتوانست از عهده مخارج تحصیلی او برآید و به همین دلیل ورنر مجبور شد به آکادمی ارتشی پروس ملحق شود.

در آن‌جا او توانست دوره‌های نظامی و مهندسی را با موفقیت طی کرده و به سرباز نمونه‌ای تبدیل شود. اما پس از این‌که با سینه‌ای پر از مدال به خانه بازگشت، تصمیم گرفت توانایی‌هایش را در راه بهتری به کار ببندد. او به واسطه تاثیری که در فناوری‌های مختلف برجای گذاشته است در تمام دنیا شناخته می‌شود و به پاس خدمات ارزشمندش واحد اندازه‌گیری رسانایی الکتریکی در دستگاه SI به افتخار او زیمنس نامیده می‌شود. او در سال 1843 امتیاز نخستین اختراعش را به الکینگتون از بیرمنگام (Elkington of Birmingham) فروخت. این اختراع دستگاه تلگرافی بود که به جای استفاده از الفبای مورس، با یک سوزن به حرف موردنظر اشاره می‌کرد. او اندکی بعد و در اکتبر 1847 تصمیم گرفت براساس همین اختراع شرکتی را ثبت کند. شرکتی که با نام زمینس و هالسکه (Siemens & Halske) در کارگاه او به ثبت رسید در واقع نیای شرکتی بین‌المللی و قدرتمند است که اکنون زیمنس نامیده می‌شود.

یکی از برادرنش (ویلیام) این شرکت را در بریتانیا و برادر دیگرش (کارل) آن را در سن‌پترزبورگ روسیه معرفی کردند و شرکت او اندکی پس از تاسیس به سرعت به بازارهای جهانی راه یافت. او به پاس خدماتش در سال 1888 به رتبه اشرافی دست یافت و نام‌خانوادگی او به von Siemens تغییر یافت. البته برادرانش هم از این موفقیت‌ها بی‌نصیب نبودند. مثلا ویلیام نیز در انگلستان به لقب Sir دست یافت. او در سال 1890 از شرکتی که تاسیس کرده بود بازنشسته شد و اندکی بعد در 1892 درگذشت.

او به جز اختراعاتی که در زمینه ارتباطات و مخابرات داشت، به توسعه مهندسی برق نیز کمک شایانی کرده است و بسیاری او را پدر نظم و دقت مهندسی آلمانی می‌دانند. اولین آسانسور الکتریکی در اسل 1880 توسط او ساخته شد و لامپی که رونتگن به کمک آن توانست اشعه ایکس را کشف کند نیز توسط شرکت زیمنس ساخته شده بودند. پتنتی که او در سال 1877 برای یک سیم‌پیچ متحرک ثبت کرده بود، در سال 1920 با اندکی تغییر توسط شرکت بل برای ساخت بلندگو مورد استفاده قرا گرفت. حتی اتوبوس‌های برقی نیز نمونه‌ای از اختراعات او هستند.

او دوبار ازدواج کرد. نخستین ازدواجش که در سال 1852 با ماتیلده دومان (Mathilde Duman) صورت پذیرفت تا سال 1867 که ماتیلده درگذشت پابرجا بود و حاصل آن دو فرزند به نام‌های آرنولد و جورج ویلهلم بود. دو سال بعد یعنی در 1869 او با یکی از خویشاوندانش یعنی آنتونی زیمنس (Antonie Siemens) ازدواج کرد که هرتا و کارل فردریش نیز نتایج این ازدواج بودند.

شرکتی از قرن 19

مقر اصلی شرکتی که زیمنس در قرن نوزدهم پایه‌گذاری کرد، اکنون در مونیخ قرار دارد و به بزرگ‌ترین شرکت الکترونیکی و مهندسی برق در اروپا تبدیل شده است. فعالیت‌های اصلی این شرکت در حوزه‌های صنعت، انرژی، حمل‌ونقل و بهداشت و سلامت انجام می‌شود. این فعالیت‌ها تحت نظارت پنج بخش اصلی شرکت یعنی صنعت، انرژی، بهداشت، زیرساخت و شهرها و در نهایت سرویس مالی زیمنس انجام می‌شوند. زیمنس سوابق درخشانی در توسعه و صنعتی شدن کل اروپا بر عهده داشته است. نخستین خط تلگراف راه دور اروپا با طول 500 کیلومتر در سال 1848 میان برلین و فرانکفورت توسط این شرکت کشیده شد. در دهه 50 قرن نوزدهم دامنه فعالیت شرکت به انگلستان و روسیه هم کشیده شد. شاید پروژه «هند و اروپا»ی این شرکت (که کلکته را به لندن متصل می‌کرد!) را بتوان یکی از بزرگ ترین پروژه‌های ارتباطی و فناورانه آن دوران دانست.

این خط تلگراف از ایران نیز می‌گذشته است. مذاکرات انجام این کار توسط والتر زیمنس رییس شعبه تفلیس زیمنس انجام شد. تصویر زیر یکی از ایستگاه‌های این خط تلگراف را در ایران نشان می‌دهد. (عکس از این آدرس گرفته شده است).

مبدل AC زیمنس که با استفاده از یک آسیاب آبی کار می‌کرد، در سال 1881 برای تامین نیروی برق نخستین سیستم روشنایی الکتریکی خیابان دنیا در گودالمینگ (Godalming) بریتانیا به کار برده شد. شرکت به گسترش و رشد خود ادامه داد و به حوزه‌های تازه‌ای نظیر قطارهای برقی و حباب‌های لامپ‌های الکتریکی نیز وارد شد.

آغاز قرن بیستم

شرکت زیمنس و هالسکه در سال 1897 شروع به همکاری با شوکرت و شرکا (Schukert & Co) کرد و در سال 1903 با ترکیب بخشی از زیمنس با این شرکت، کمپانی تازه‌ای با نام زیمنس-شوکرت پدید آمد. در سال 1907 زیمنس حدود 34 هزار کارمند داشت و به لحاظ تعداد کارمندان هفتمین شرکت بزرگ امپراتوری آلمان بود. در سال 1919 زیمنس-شوکرت و دو شرکت دیگر مجموعه‌ای را برای تولید حباب‌های لامپ به راه انداختند که بعدها به شرکت اسرام (Osram) تبدیل شد. نمونه‌ای از لامپ‌های اولیه اسرام را در زیر می‌بینید.

در طی دهه‌های بیست و سی این شرکت با ساخت رادیو، تلویزیون و میکروسکوپ‌های الکترونی وارد حوزه الکترونیک شد. در سال 1932 بخش دیگری از زیمنس با دو شرکت دیگر ادغام شده و به شرکت اقماری زیمنس-راینیگر-ورکه آگ (Siemens-Reiniger-Werke AG) تبدیل شد. در سال 1920 زیمنس نیروگاه برق آبی آردناکروشا (Ardnacrusha) را در کنار رود شانون در ایرلند بنا کرد که به لحاظ طراحی نخستین نمونه در نوع خود بود.

کارنامه سیاه جنگ جهانی دوم

در دوران جنگ جهانی دوم به واسطه ملیت آلمانی، زیمنس از هیتلر و جنگ پشتیبانی می‌کرد و به «نازی کردن» اقتصاد کمک کرد. این شرکت کارخانه‌های بسیاری را در کنار اردوگاه‌های کار اجباری تاسیس کرد که در آن‌ها به تولید سوییچ‌های الکتریکی برای مقاصد نظامی می‌پرداخت. به عنوان مثال حدود 100 هزار نفر از اسرای اردوگاه مشهور آشویتس در کارخانه‌ای که این شرکت در اردوگاه تاسیس کرده بود به کار گرفته شدند.

تاریخ چندساله جنگ لکه ننگی در کارنامه درخشان این شرکت محصوب می‌شود. عکس بالا یکی از کامیون‌های زیمنس را نشان می‌دهد که به عنوان سیستم اعلان عمومی سیار رژیم نازی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. کار به جایی کشید که در سال 1972 طنزپرداز آلمانی اف سی دلیوس (F. C. Delius) در هجونامه‌ای به نام «دنیای زیمنسی ما» همکاری این شرکت با آلمان نازی را به سخره گرفت.

تا قرن بیست و یکم

از سال 1950 به بعد زیمنس به تولید کامپیوتر، دستگاه‌های مرتبط با فناوری نیمه‌هادی‌ها، ماشین لباس‌شویی و پیس‌میکر پرداخت. بالاخره در سال 1966 بود که شرکت مادر یعنی زیمنس-هالسکه با دو زیرمجموعه‌اش یعنی زیمنس-شوکرت و زیمنس-راینیگر-ورکه ادغام شده و نام کنونی‌اش یعنی زیمنس آگ (Siemens AG) انتخاب کرد.

از این تاریخ به بعد زیمنس به تنهایی یا با همکاری سایر شرکت‌ها، تقریبا در تمام حوزه‌های صنعت و فناوری وارد شده و به موفقیت نیز دست یافته است. در 1969 با همکاری AEG بخش انرژی اتمی شرکت را به راه انداخت. در سال 1988 بخشی از شرکت انگلیسی صنایع نظامی و دفاعی پلسی (Plessey) را خریداری کرده و به تولید رادار و تجهیزات کنترل ترافیک هوایی پرداخت. تصویر زیر میکروسکوپ الکترونی زیمنس محصول سال 1973 را نشان می‌دهد.

در سال 1991 زیمنس با خریداری شرکت نیکسدورف کامپیوتر تصمیم گرفت به عرصه تولید کامپیوترهای شخصی نیز وارد شود. در اکتبر همان سال برای تکمیل امکاناتش بخشی از Texas Instruments را هم خریداری کرد. در سال 1997 زیمنس بخش دفاعی و نظامی خود را به دو شرکت هوافضای انگلیسی و آلمانی واگذار کرد. در همین سال بخش مالی و اعتباری شرکت نیز به راه افتاد و بالاخره در سال 1999 در ترکیب با شرکت فوجیتسو اقدام به تولید کامپیوترهای فوجیتسو زیمنس کرد.

دهه گذشته

10 سال گذشته، سال‌های رشد زیمنس، خرید شرکت‌های کوچک و بزرگ بسیار و وارد شدن به حوزه‌های متنوع جدید بود. از جمله این موارد می‌توان به خرید Alstom Industrial Turbines برای وارد شده به بازار تولید توربین‌های گازی، خرید شرکت نرم‌افزاری IndX و ورود به حوزه اتوماسیون، خرید Bonus Energy شرکتی فعال در حوزه انرژی برای ساخت توربین‌های بادی، همکاری با Dasan کره جنوبی در ساخت تجهیزات شبکه، خرید US Filter آمریکایی برای ساخت تجهیزات تصفیه آب و حتی حمل و نقل ریلی اشاره کرد.

اما برای ما ایرانیان، به خصوص آن‌هایی که حدود 10 سال پیش هم در سنی بودند که اخبار و گجت‌های (هرچند کم تعداد) فناوری را پی‌گیری کنند، احتمالا یکی از مشهورترین محصولات این شرکت گوشی تلفن همراهی بود که در غیاب تلفن‌های هوشمند کنونی به نوعی یک کامپیوتر محسوب می‌شد. نخستین گوشی که پخش‌کننده mp3 داشت، از کارت‌های SD پشتیبانی می‌کرد، می‌توانست تصاویر با فرمت jpg را (هر چند به صورت سیاه و سفید) نشان دهد، با کامپیوتر سینک می‌شد و بسیاری قابلیت‌های عجیب و غریب دیگر داشت که اکنون دیگر امکاناتی پیش پا افتاده محسوب می‌شوند. این گوشی خواستنی، SL45 نام داشت.

به هر حال، در سال 2011 زیمنس که تمام 17 نیروگاه انرژی هسته‌ای آلمان را ساخته است، اعلام کرد که به واسطه درس گرفتن از فجایع فوکوشیما و تغییر سیاست‌های دولت آلمان در زمینه انرژی، قصد دارد از صنایع هسته‌ای کناره‌گیری کند.

زیمنس و زیرمجموعه‌هایش در حال حاضر بیش از 360هزار نفر کارمند در 190 کشور دنیا دارد و درآمد ناخالص آن در سال 2011 برابر 73.5 میلیارد یورو اعلام شده است. ریاست هیات مدیره این شرکت در حال حاضر برعهده گرهارد کروم (Gerhard Cromme) است و سهام این شرکت در بورس فرانکفورت و نیویورک عرضه می‌شود.