راز دایره‌های تهی از گیاه در آفریقای جنوبی

انسان‌ها هر زمان توضیحی علمی برای یک پدیده نداشته باشند، دست به دامان خرافات و ماوراءاطبیعه می‌شوند، دانش در طی سده‌ها به تدریج از حجم این خرافات کم کرده است، البته اگر ذهن‌های آدمیان بخواهد که قبول کنند!

یکی از پدیده‌های شگفت‌انگیز را در کشتزارها و زمین‌های پوشیده از رستنی‌های دیگر شاهد بودیم، به صورت که در بعضی کشتزارها بدون دلیل، مناطقی به صورت دایره‌های تقریبا منظم، تهی از هر گونه گیاه می‌ماند. هیچ توضیح منطقی هم برای این پدیده پیدا نمی‌شد، مثلا ترکیب خاک دایره‌های عقیم، با ترکیب خاک مناطق همجوار تفاوت خاصی نداشت.

ذهن خیال‌پرداز انسان‌ها به تدریج افسانه‌هایی مثل رادیواکتیو بودن خاک، دست داشتن موجودات فرازمینی یا حتی اژدهای مخفی در اعماق زمین را برای توجیه این پدیده ساخت و این باور حتی به صورت اعتقادی سنتی هم درآمد.

این دوایر، بیش از همه در خاک آفریقای جنوبی پیدا می‌شوند.

دانشمندان از مدت‌ها پیش سعی کرده‌اند که پاسخی برای این مسئله بیابند.

همین دو ماه پیش بود که یک دانشمند آلمانی دانشگاه هامبورگ به نام «نوبرت یورگنز» بعد از شش سال پژوهش و 40 سفر به آفریقا اعلام کرد که موفق به حل کردن قضیه شده است، او نوعی از موریانه صحرایی را عامل ایجاد این دوایر دانست. نام علمی این موریانه Psammotermes alloceru است.

او توضیح داد که این موریانه با خوردن ریشه گیاهان قبل از سبز شدن آنها، دوایری خالی از گیاه ایجاد می‌کنند، تا آب باران در این دوایر به دام بیفتد.

با افزایش جمعیت این موریانه‌ها، به تدریج قطر دایره‌ها بیشتر می‌شود. او این دوایر را جلوه‌ای از مهندسی بوم‌شناسی توسط موریانه‌ها دانست.

اما یک دانشمند دیگر به نام کریستین فرناندز اوتو از دانشگاه بروکسل بلژیک به نوع دیگری به قضیه نگاه کرده است.

او با شبیه‌سازی کامپیوتری نشان داده است که ایجاد این دوایر نتیجه طبیعی رقابت گیاهان در آب و هوای خشک برای دستیابی به آب است.

این دانشمند یک مدل کامپیوتری درست کرده است و نشان داده است که وقتی حجم انبوه گیاهانی را داشته باشیم که هر یک می‌خواهد به تناسب اندازه نفوذ ریشه خود، آب را بمکند، لاجرم مناطق اینچنینی تشکیل می‌شود.

به زبانی ساده، اگر گیاهان یک کشتراز گسترده را در یک شرایط آب و هوایی خشک در نظر بگیریم، هر چقدر پیش برویم، ریشه‌های آنها برای دسترسی به آب گسترده‌تر می‌شوند، فاصله‌شان از هم کمتر و کمتر می‌شود، تا جایی که میزان نزدیکی ریشه‌ها به یک حد آستانه می‌رسد، طوری که دیگر نزدیکی بیشتر ممکن نمی‌شود، در اینجاست که ناگهان، به یک منطقه تهی از گیاه می‌رسیم.

جالب است که این مدل می‌تواند توضیح بدهد که چرا دایر در منطق خشک‌تر، بزرگ‌تر هستند، جایی که رقابت گیاهان برای دسترسی به آب بیشتر است. در اینجا سیستم ریشه‌های گیاهان بزرگ‌تر و توسعه‌یافته‌تر است و بنابراین مناطق کچلی هم بزرگ‌تر می‌شود.

در مناطقی از نامیبیا و آفریقای جنوبی که خشک‌تر هستند، دایره‌های خالی از گیاه هم بزرگ‌تر هستند و به 10 متر هم می‌رسند.

به این ترتیب این مدل شبیه‌سازی شده هم علت ایجاد دایره‌ها و شکل آنها و هم اندازه آنها را توضیح می‌دهد.

حالا دیگر مشکل ما این است که کدام یکی از این توجیه‌های علمی را بپذیریم!

 منبع: + و + و +