پزشکی به زبان ساده: گاستروانتریت یا اسهال و استفراغ
شاید تصور شما این باشد که نوشتن در مورد بیماری اسهال و استفراغ که یک بیماری ساده و پیش پا افتاده می‌نماید بیهوده است. در صورتی که عملا در بعضی از بازه‌های زمانی همین بیماری معضلی است برای سیستم بهداشت و درمان در کشورمان و متأسفانه هنوز هم که هنوز است، مردم شناخت مناسبی در مورد برخورد با این بیماری ندارند.
در «یک پزشک» بنا نداریم که درسنامه بنویسیم. اگر این قصد را داشتیم به چند درسنامه معتبر را معرفی می‌کردیم. در «یک پزشک» می‌خواهیم در سری پست‌های «پزشکی به زبان ساده»، با ارائه فکت‌هایی افق دید و برداشت شما را تغییر بدهیم و یک بینش، هر چند مختصر نسبت به بیماری‌ها در شما ایجاد کنیم.
یک اشتباه رایج:
یک اشتباه که در ویزیت بیمارهایم متوجه آن شده‌ام این است که مردم هر اسهال و استفراغی را ناشی از مسمومیت یا بیماری‌های میکروبی و انگلی می‌دانند. در صورتی که متناسب با سن و وضعیت بیمار، ممکن است استفراغ و اسعال علل دیگری داشته باشد:
– شما ممکن است سوء جذب داشته باشید. ممکن است نتوانید فراورده‌های لبنی و مخصوصا شیر را به خوبی هضم کنید (عدم تحمل لاکتوز).
– اسهال شما طولانی شده؟ به صورت متناوب اسهال می‌گیرید؟ در آزمایشات مدفوع هیچ چیز انگل خاصی دیده نمی‌شود؟ شما باید از نظر بیماری‌های التهابی روده مورد بررسی قرار بگیرید.
– نوزاد یا شیرخوار شما استفراغ جهنده دارد؟ او ممکن است دچار انسداد دریچه خروجی معده باشد.
بنابراین تصور نکنید که چیزی ساده‌تر از اسهال و استفراغ پیدا نمی‌شود.
علل اسهال و استفراغ:
– ویروس‌ها بیشترین عامل ایجادکننده عفونت دستگاه گوارش هستند (30 تا 40 درصد موارد): روتاویروس، آدنوویروس‌های روده‌ای، آنتروویروس‌های روده‌ای، آستروویروس‌ها، کالسی‌ویروس و ویروس نوروالک.
پس اگر پزشک شما برای شما آنتی‌بیوتیک ننوشت و یک سری داروهای ساده برای شما تجویز کرد، بی‌جهت پزشک خود را تعویص نکنید یا تقاضای تجویز آنتی‌بیوتیک نکنید! چون آنتی‌بیوتیک هیچ تأثیری روی ویروس‌ها ندارد.
– باکتری‌ها: اشرشیاکولی، کامپیلوباکترژوژنی، سوش‌های آکرومونا، شیگلا، سالمونلا، استافیلوکوک طلایی، سوش‌های ویبریو، سوش‌های یرسینیا، سوش‌های کلستریدیوم، باسیلوس‌سرئوس، لیستریامونوسیتوژن.
– دلایل اسهال خونی: یرسینیا، کامپیلوباکتر، شیگلا، سالمونلا، اشرشیاکولیO157، کلستریدیوم
– انگل‌ها: ژیاردیا، کریپتوسپوریدیوم، انتاموباهیستولیتیکا و غیره.
همه‌گیرشناسی بیماری:
– دومین علت مراجعه به پزشک است.
– بروز 1 تا 5.2 بار در سال برای هر بچه در ایالات متحده است و لابد در کشورهای در حال توسعه بسیار بیشتر!
– حداقل 4 میلیون نفر در سال و در جهان بر اثر این بیماری می‌میرند.
– انتقال: مدفوعی، دهان، از طریق غذا، قطرات تنفسی
علائم و نشانه‌ها
از دست دادن آب بدن (دهیدراتاسیون)، تهوع و استفراغ، اسهال آبکی- موکوسی با یا بدون خون، یبوست در مراحل ابتدایی
– – دلپیچه و درد شکم
– تب ممکن است وجود نداشته باشد.
– به خود پیچیدن، درد عضلانی، بی‌اشتهایی
تشخیص:
نکته: در هر اسهال و استفراغی انجام آزمایش مدفوع ضروری نیست. در این زمینه معیارهایی علمی برای انجام آزمایش وجود دارند.
– تشخیص کلینیکی، اندازه‌گیری الکترولیت‌ها برای اختلالات و دهیدراتاسیون، وزن مخصوص ادرار
– گلبول‌های سفید در مدفوع (در موارد تهاجمی مثل اشرشیاکولی، شیگلا و کامپیلوباکتر دیده می‌شود)
– کشت مدفوع (مخصوصاً اگر فرد خیلی بدحال به نظر برسد و یا اسهال خونی باشد)
– تصویربرداری در صورتی‌که استفراغ بدون اسهال داشته باشیم حتماً باید انجام گیرد (انسداد، ولولوس و یا نشان‌دهنده افزایش فشار داخل جمجمه‌ای باشد)
درمان
– برگرداندن مایع از دست‌رفته به بیمار (چه از طریق دهانی و چه از سرم). رکن اصلی درمان همین است!
– نکته بسیار مهم: اجتناب از مخدرها: آنتی‌کولینرژیک‌ها یا جذب‌کننده‌ها در کودکان. بی‌جهت درخواست مسکن نکنید. داروهایی که عوام به عنوان ضداسهال می‌شناسند و با کند کردن حرکت روده، خروج مدفوع را کم می‌کنند، هیچ جایگاهی در درمان ندارند. سر خود از داروخانه‌های این داروها را نگیرید. (مثل دیفنوکسیلات را!)
– شروع آنتی‌بیوتیک مناسب در همه موارد باکتریایی بیماری
– آنتی‌بیوتیک‌ها به‌خصوص در عفونت سالمونلایی در کوچک‌ترها، افرادی که ایمنی پایین‌تری دارند و کودکان بدحال استفاده شود. اگر فردی علائم کلستریدیوم‌دیفسیل را داشت، حتماً از طریق مترونیدازول خوراکی درمان شود.
– در مورد تغذیه با شیر مادر و یا کمکی کامل باید ادامه پیدا کند. (تصور بسیار غلط پیشینیان همین بود که در اسهال، شیر و مایعات کودکان و شیرخوران را قطع می‌کردند و روند بدحالی و متأسفانه مرگ عزیزان خود را تسریع می‌کردند.)
پیش‌آگهی و سیر بالینی
– اگر مایعات به بیمار به صورت صحیح داده شود برگشت بیماری، طبیعی است.
– کم‌آبی در بچه‌های کوچک‌تر، احتمال مرگ‌ومیر را بیشتر می‌کند.
– ممکن است مریض تشنج پیدا کند، به‌خصوص به دلیل شیگلا یا اشرشیاکولی خون‌ریزی‌دهنده و یا به دلایل دیگر مثل کاهش سدیم، پاره‌شدن کولون، انسفالوپاتی مسمومیتی.
– عفونت منطقه‌ای امکان دارد منجر به عفونت ولوواژنیت (عفونت سیستم تناسلی در خانم‌ها) و یا عفونت دستگاه ادراری باشد.
– عفونت دوردست منجر به باکتریمی (ورود عفونت به خون)، اندوکاردیت (عفونت سطح داخلی قلب)، آرتریت (التهاب مفصل)، عفونت استخوانی، عفونت مننژیت، پنومونی (سینه‌پهلو)، هپاتیت، عفونت بافت نرم، پریتونیت (التهاب محوطه شکم)، بیماری‌های ناشی از ایمنی مثل اریتماندوزوم، آنمی همولیتیک (کم‌خونی ناشی از حل شدن گلبول‌های قرمز) و گلومرولونفریت شود.
دانستن این قسمت از آن جهت مهم است که مثلا اگر دچار اسهال و بعد از آن تغییر رنگ ادرار شدید، باید این آمادگی ذهنی را داشته باشید که دچار عوارض ناشی از اسهال شده‌اید و باید از نظر کلیه مورد بررسی قرار بگیرید.
پس می‌بینید که اسهال و استفراغ بیماری ساده‌ای نیست و تصورات اشتباهی در جامعه ما در مورد آن در سطوح مختلف وجود دارد.
ممنون دکتر
خیلی از مردم فکر می کنند دکتر خوب دکتریه که دارو زیاد بده. تا اونجایی که شنیدم در کشورهای توسعه یافته دکترها خیلی کم و فقط در صورت لزوم دارو تجویز می کنند. و مردم اونجا هم خیلی کمتر از ما دارو مصرف می کنند. اگر این مطلب درسته لطفا شما که رسانه ای دارید راجع به این مساله هم آگاهی رسانی کنید.
سلام من نشانه های بیماری بولیمی رو دارم که واسه چند نفر از دکترهای اطرافم واقعا جای سوال داشت که چرا اینجوری شدم…میشه یه مختصری راجع بهش بهم اطلاعات بدین
تو فیلم جنگیر دلیل استفراغ اون بچه که جنی شده بود چی بود دکتر؟
از نظر پاراکلینیکی بدنش مشکل جذب جنترولوز داشت
بهش مایعات دادیم الان حالش خوبه
سلام و درود
و سپاس از پست‌های خوبتون.
دکتر سایت پزشکی به ساده رو چرا دیگه بروز نمی‌کنید؟؟
سایت جانبی باعث عدم تمرکز من می‌شد. بهتره همه فعالیت‌ها در یک جا جمع باشند. همون مطالب پزشکی را که می‌خواستم بنویسم، اینجا می‌یارم. میزان مخاطب هم بیشتر خواهد بود.
مرسی دکتر
سلام.ممنون از این پست کاربردیتون که همیشه درنظر دارین.
من چندسالی یه بار میگیرم ولی هروقت بگیرم بدجوری میگیرتم. کلا مریضیه بدیه
میشه در مورد کما و زندگی نباتی و مرگ مغزی هم پستی کار کنید؟
چ مبحثه …
ولی خوندم تا اخر