500 روز سفر خیالی به مریخ

مسکو، سوم ماه ژوئن سال 2010 . در میان حضور گسترده خبرنگاران و فلاش بی امان دوربین ها شش مرد پا به درون مجموعه ای از اتاقهای بدون پنجره و ساکت می گذارند و درهای محکم و سنگین این مجموعه پشت سر آنها بسته می شود. در این اتا قها به جز صدای خفیف تهویه، هیچ صدای دیگری به گوش نمی رسد. این گروه شش نفره در ابتدا بسیار هیجان زده بودند و درگیر انجام آزمایشهای علمی و مراقبت از گیاهان خود در گلخانه ی خویش. اوقات فراغتشان نیز به تماشای فیلم، مطالعه و صحبت با یکدیگر می گذشت. گاهی اوقات نیز مسئولان مختلف به دیدن آنها می آمدند و از طریق ارتباط ویدیویی احوالشان را جویا می شدند. آرام آرام ارتباطات این شش مرد با بیرون کمتر و کمتر می شد، حالا دیگر ارتباط تلفنی وجود نداشت و ایمیل ها هم پس از تاخیرهای طولانی به دستشان می رسید. آنها به مراقبت از کپسول خویش که حالا دیگر محل زندگی شان شده است می پردازند. هفته در این شرایط معنایی ندارد و سرنشینان برای کارهای خود برنامه های ده روزه ای را تعبیه کرده اند که هر سه تای این دوره ها می شود یک ماه، مثلا حمام کردن تنها هر ده روز یکبار امکانپذیر است.

روزها می آیند و می روند و این گروه که از سه روس، دو اروپایی و یک چینی تشکیل می شود، روزهای مهم فرهنگی خویش را با دیگران جشن می گیرند و همگی در این مراسم مانند یک خانواده شرکت می کنند. روزهای تولد سرنشینان نیز یکی پس از دیگری فرا می رسد و هدایایی که از پیش و با دقت فراوان برای چنین روزهایی ذخیره شده اند، اهدا می شوند. در فوریه سال 2011 این سفر شبیه سازی شده آنها را به نزدیکی های مریخ می رساند. یکی از فضانوردان از توانایی های برنامه نویسی خود بهره می برد تا پنجره ای رایانه ای را به سوی سیاره مقصد باز کند. در این پنجره، سیاره مریخ از یک نقطه کوچک آرام آرام تبدیل به جرمی می شود که تمامی صفحه نمایشگر را فرا می گیرد. سپس سه تن از آنان لباسهای فضانوردی خود را بر تن کرده و پرچم ها را در محدوده شنی طراحی شده قرار می دهند. آنگاه به درون کپسول خویش بازمی گردند و سفر خیالی خویش را به سوی خانه آغاز می کنند. ماه ژوئن است و پس از گذشت یک سال، هنوز این شش مرد در این جعبه فضایی هستند. روزها بیش از پیش رنگ و بوی یکنواختی به خود می گیرند و فضانوردان با مشغول کردن خود به انجام کوچکترین کارها، سعی در درگیر نگاه داشتن ذهن خود دارند. غذاها خوب اما خسته کننده اند در نوامبر 2011 بالاخره سفر جانکاه این فضانوردان به پایان رسید و پس از 520 روز، فضاپیمای خیالی بر زمین نشست و آنان پای بر زمین گذاشتند. پس از پشت سر گذاشتن انبوه سوالات خبرنگاران، این گروه دوباره به شهروندانی عادی تبدیل شدند که البته هرگز واقعا به مریخ نرفته اند و کسی نمی داند آنها چطور با این مسئله کنار خواهند آمد.

آزمون استقامت

آزمایش مریخ 500 یک آزمون روانشناسی است که بر آن است تا دریابد که آیا انسان می تواند چنین سفری را به سوی سیاره سرخ تاب بیاورد، یا اینکه در میانه راه از لحاظ روانی از هم خواهد پاشید؟ این پژوهش، حاصل همکاری سازمان فضایی اروپا و موسسه تحقیقات زیست پزشکی روسیه است و هدف آن، جمع آوری دقیق اطلاعات و تحلیل جامع این موضوع است که آیا یک گروه خاص از انسانها که به دقت برای این ماموریت انتخاب شده اند، می توانند برای مدت طولانی در فضای محدود فضاپیما دوام بیاورند؟ در سپتامبر سال 2010 باراک اوباما به ناسا اجازه داد تا طرح جورج بوش برای فرستادن دوباره انسان به ماه تا سال 2020 را رها کند و به جای آن، دو پروژه ارسال کاوشگر به سوی یک سیارک تا سال 2025 و به مریخ تا سال های دهه 30 قرن بیست و یک را در دستور کار خود قرار دهد. اما واقعیتِ این چنین سفرهایی، روزمرگی جان فرسایی است که می تواند بر کارکرد ذهن اثرهای قابل توجهی داشته باشد.اعضای گروه درگیر در این آزمایش همگی مرد هستند، اگرچه “پاتریک ساندبلد” که مدیر این پروژه است؛ می گوید این گروه از میان شش هزار نفر داوطلب برگزیده شده اند و هیچ محدودیتی نیز برای حضور داوطلبان زن وجود نداشته است. وی می افزاید: “تعداد قابل ملاحظه ای داوطلب زن نیز در میان این شش هزار نفر حضور داشتند، اما هیچ یک از بانوان نتوانستند به مراحل نهایی راه پیدا کنند، چرا که ما به دنبال افرادی بودیم که از نظر جسمی و روانی آمادگی کامل داشته باشند و اگر زنان نیز می توانستند به این گروه راه پیدا کنند، حتما از آنان در گروه شبیه سازی بهره می گرفتیم.” آزمایش مریخ 500 سایر مشکلات کلیدی ناشی از سفرهای فضایی طولانی مدت را مورد بررسی قرار نمی دهد، چرا که مشکلاتی از قبیل بی وزنی و تاثیر تابش بر روی فضانوردان، در آزمایشهای جداگانه ای در ایستگاه فضایی بین المللی در حال بررسی است. این آزمایش، تنها به موضوع ایزولاسیون (انزوا، تنهایی) می پردازد. هیچکس تا کنون به اندازه این شش نفر از جهان خارج جدا نیفتاده است. رکورد پیشین متعلق به یک فضانورد روسی به نام “والری پولیاکوف” بود که با سپری کردن 438 روز در ایستگاه فضایی “میر” روسیه در حد فاصل سا لهای 94 و 95 به دست آمد. این رکورد تاریخی، در میانه ماه آگوست سال 2010 توسط این شش نفر پشت سر گذاشته شد و تا 520 روز قرنطینه نیز پیش رفت.

این چهار کپسول فضایی به صورت بسیار دقیقی عایق بندی شده اند و گروه موردنظر با زندگی در آن، فضای حقیقی داخل یک فضاپیما را تجربه می کنند. ریموند کچ پل”، رئیس انجمن فنگ شویی، معتقد است که زندگی در فضای تنگ برای مدت طولانی برای انسان مطلقا کار آسانی نیست. وی بر این اعتقاد است که موضوع “رنگ” می تواند در بهبود این فضای کسالت آور موثر باشد. وی م یافزاید: “در این محفظه بسته، عمدتا چوب و فلز وجود دارد و از دیگر عناصر و رنگ ها خبری نیست. مثلا رنگ قرمز می تواند سطح انرژی فضانوردان را بالا نگه دارد و بر انگیزه آنان تاثیر مثبتی داشته باشد. رنگ زرد نیز می تواند نشانه ای از زمین بوده و تاثیر حمایتی بر روان سرنشینان بر جای بگذارد. این موارد به ظاهر کوچک، در یک سفر این چنینی می تواند جنبه های حیاتی داشته باشد.” این ایده را از طریق ایمیل با سرنشینان این فضاپیمای خیالی در میان گذاشتیم و پس از تاخیر ناشی از شبیه سازی شرایط سفر توسط رایانه، دریافتیم که دو سرنشینی که مورد پرسش قرار گرفته بودند هر دو این موضوع را تایید کردند. “دیه گو اربان” پاسخ داد: “ما از احساسات خود استفاده کردیم تا محیط اتاقهای خود و همچنین فضاپیما را به شکل دلخواه خویش تغییر دهیم. ما فیلم هایی را از نمونه های مشابه استفاده شده در دهه نود برای شبیه سازی سفر به ایستگاه فضایی بین المللی مشاهده کردیم، و دریافتیم که با روکشی از فوم یا پلاستیک، وضعیت آن زمان این محیط ها بسیار بدتر از اکنون بوده؛ به طوری که تماشای طولانی مدت آن دیوارها بسیار ناراحت کننده بود. روان شناسان ما تاکید داشتند که استفاده از چوب و رنگ چوب می تواند بسیار در فضاسازی داخلی فضاپیما تاثیرگذار باشد. در ابتدا این ایده برای ما چندان جالب نبود، اما پس از مدتی دریافتیم که چقدر این رنگ در فضای داخلی این محل برای ما موثر بوده است.” “رومن چالزِ” دیگر فضانوردی بود که به ما در تایید این ایده پاسخ داد و گفت: “من در و دیوار اتاقم را با عکس ها و پوسترهایی پوشانده ام که در آنها رنگ آبی غلبه دارد. نمی دانم آیا این کار اتفاقی بوده، یا اینکه در عمق وجودم نیاز عمیقی به آب مرا به این کار واداشته است.”

یکی از اساسی ترین موارد در این ماموریت، آن است که سرنشینان باید خود را مشغول نگاه دارند. آنها بر مبنای برنامه کاری ایستگاه فضایی بین المللی کار می کنند که بر اساس آن، هشت ساعت از شبانه روز به کار اختصاص دارد، هشت ساعت به اوقات فراغت و ورزش و هشت ساعت هم به خواب، که البته همواره یک نفر در شیفت شب کار می کند. این گروه در طول ساعات کاری خود، مجموعه ای از آزمایشها را برای دانشمندان انجام می دهند، از آزمون های آمادگی جسمانی گرفته تا زدن عینک های مخصوص به چشم و تابش فرابنفش در داخل فضاپیما
برای شبیه سازی نور روز. “النا فیش تینگر”، روانشناس سازمان فضایی اروپا که با خدمه این فضاپیمای آزمایشی در ارتباط است، می گوید: “تاثیرات منفی نبود نور خورشید در این محیط، تنها می تواند با پیروی از یک برنامه دقیق برای کار و استراحت و سایر فعالیت ها از قبیل آزمایش های پزشکی در صبح و عصر، انجام آزمایش های علمی در زمان های خاص و حتی برنامه وعده های غذایی روزانه، تا حدی کاهش پیدا کند. نکته جالب اینجاست که همگی می دانستند که این یک فرود خیالی بر روی مریخ خواهد بود؛ اما مشاهدات ما از وضعیت اعضای گروه، حکایت از آن داشت که آنها پیش از فرود بر مریخ و خروج از سفینه چنان هیجانی را تجربه کردند که ضربان قلبشان تا حدود دو برابر حالت عادی افزایش پیدا کرد.” وی بر این اعتقاد است که بخش های پایانی سفر از دشوارترین قسمت ها هستند؛ چرا که در این ایام، حدودا شش ماه از فرود به مریخ که هدف اصلی این سفر بوده می گذرد. از آن لحظه حساس تاکنون، مهم ترین عاملی که باعث شکسته شدن روند یکنواخت حاکم بر این سفر شد، قطع جریان برق بود. “رومن”، یکی از سرنشینان این کشتی خیالی، در وبلاگ “مریخ 500 ” آن ساعت ها را این گونه توصیف میکند: “برای درک وضعیت ما در آن زمان، باید تصویری آخرالزمان گونه را در ذهن خود متصور شوید. ما شش نفر در راهروها و محفظه های تاریک گم شده بودیم، در حالی که دیگر خبری از صدای دوست داشتنی سیستم تهویه نبود. ما حتی به دلیل افت فشار آب در اثر از کارافتادن پمپ ها، نتوانستیم بیش از دو لیتر آب از شیرها برداشت کنیم.”

زنگ خطر

آن شب، هر شش نفر در تاریکی مطلق به خواب فرو رفتند، در اتاقهایی که در اثر از کار افتادن تهویه، آرام آرام گرم می شدند. قطع جریان برق 27 ساعت به طول انجامید، و تنها پس از یک شبانه روز بود که دوباره نور و هوای تازه در فضاپیمای خیالی به جریان افتاد. رومن البته در توصیف جنبه ای دیگر از این واقعه، چنین نوشت: “ما از این واقعه غیرمنتظره لذت بردیم، چرا که این وضعیت با اختلالی که پدید آورده بود، یکنواختی روزهای ما را در هم شکست.” “نیک کاناس”، استاد روا نشناسی دانشگاه سن فرانسیسکو و متخصص در زمینه پروازهای فضایی
طویل المدت است. وی درباره عکس العمل گروه به واقعه قطع برق و اظهار نظر رومن، اعتقاد دارد که: “رومن بیشتر از آنکه با بخش واقعی این واقعه درگیر شده باشد، با قسمت فانتزی آن در تماس قرار گرفته بود؛ چرا که اگر این اتفاق در یک فضاپیمای واقعی می افتاد، به طور قطع واکنش آنها به طور کامل غیر از آن چیزی می بود که نشان دادند. به یاد دارم که در سال 1997 در داخل ایستگاه فضایی میر یک آتش سوزی به وقوع پیوست و خدمه را به حدی مضطرب کرد که می خواستند پیش از آنکه اوضاع در کنترل درآید، ایستگاه را تخلیه کنند. لذا این گروه با اضطراب و وحشت حقیقی این اتفاق روبه رو نشده اند؛ چرا که وقوع این حادثه در شرایط واقعی، به طرز مرگ آوری وحشت آفرین است.”

به هر روی، سفر خیالی این شش مرد پایان یافته است و این گروه اگرچه هرگز گام بر سطح سیاره سرخ نگذاشت، اما نام خود را با افتخار در مسیر تکوین فرایند سفرهای فضایی بشر به ثبت رساند. آنان با زندگی در این محفظه، مرزهای کیهان را یک گام دیگر به ما نزدیکتر کردند.

منبع : شماره 580 مجله دانشمند