چرا حتی وقتی مستقیما چهره کسی را زیر نظر نداریم، متوجه خیره شدن‌اش به خودمان می‌شویم؟

آیا تا به حال برایتان پیش آمده که حس کرده باشید، از پشت سر کسی به شما نگاه می‌کند؟ آیا سنگینی و بار نگاه دیگران را تجربه کرده‌اید؟ گاهی وقت‌ها ما متناسب با میزان زُل زدن دیگران، فشار نگاه یا به تعبیر ادبا و شعرا، تیر نگاه دیگران را حس می‌کنیم؟

آیا این مسئله توجیه علمی دارد؟

در سیستم ادراکی مغز ما، بخشی از مغز برای تشخیص نگاه دیگران تخصص یافته است. البته خیلی از پستانداران دیگر هم می‌توانند متوجه نگاه دیگر جانداران بشوند، ولی سیستم تشخیص نگاه خیره انسان، برای این امر بیشتر تخصص یافته است و می‌تواند این کار حتی اگر فاصله‌ای بین ما و افراد دیگر وجود داشت باشد، انجام بدهد.

اگر مستقیما شخصی به ما نگاه بکند و چهره او روبروی ما باشد که کار نسبتا ساده است. اما در سایر موقعیت‌ها مغز بر اساس زاویه سر و بدن با هم، متوجه می‌شود که روی کسی به طرف ماست و از این امر تعبیر به خیره شدن او سمت ما می‌شود.

وقتی تنه کسی با ما زاویه داشته باشد، اما سر او مستقیم سمت ما باشد، ما می‌توانیم بالافاصله مچ آن شخص را بگیریم و متوجه زل زدن او بشویم.

چیز جالب دیگر، شکل متفاوت چشمان ما با چشمان دیگرات حیوانات است. قرنیه و مردمک‌ها ما از قرنیه‌ها و مردمک‌های حیوانات دیگر تیره‌تر است و صلبیه یا همان سفیدی چشمان ما، نسبت به سایر جانداران، نسبت بیشتری از بخش قابل رؤیت کره چشم ما را اشغال می‌کند.
این مطلب، کنتراست چشمان را بیشتر می‌کند، بنابراین حتی اگر مغز ما از روی زاویه بدن و سر، متوجه نگاه خیره نشود، می‌تواند در کسری از ثانیه متوجه این شود که نگاه کسی به سمت ماست.

در آزمایشی مشخص شد که اگر این کنتراست به نحوی کم شود، مثلا اگر کسی عینک آفتابی به چشم بزند، میزان تشخیص زل زدن، کمتر می‌شود.

البته بخش دیگری از مطلب، به سیستم روانی و تعاملات ما با شخص زل‌زننده برمی‌گردد، هر چقدر تعامل ما با کسی بیشتر باشد و بده بستان عاطفی ما با او بیشتر باشد، بیشتر می‌توانیم حدس بزنیم که چه وقت بیشتر حواس شخصی با ماست و در موارد زیادی تنها با این مکانیسم پیشبینی روانی، حدس می‌زنیم که نگاه خیره کسی روی ماست.

مکانیسم تشخیص خیرگی، یک مکانیسم حیاتی برای ماست، چه آن زمان که انسان در ده‌ها هزار سال پیش، برای پیشبینی حملات دیگر انسان‌ها یا حیوانات محتاج این اطلاعات بود و چه زمانی که باید تعاملات خود را با همگروه‌های انسانی خود با همین مکانیسم تقویت می‌کرد. در جوامع مدرن کنونی هم، ما سخت محتاج این مکانیسم تشخیصی هستیم، چون خیلی موارد موققیت‌های اجتماعی و کاری و احساسی ما، نیازمند تشخیص زودهنگام خیرگی اطرافیان ما روی ماست!

منبع