سنکوپ یا غش چیست و چه علت‌هایی دارد؟

سنکوپ یا غش به معنای از دست دادن ناگهانی و موقت هوشیاری است که ممکن است از علل مختلف قلبی و غیرقلبی باشد (جدول 2 ـ 10). منظور از پیش سنکوپ (سیاهی رفتن چشم) احساس حالت شروع سنکوپ است بدون آنکه هوشیاری واقعآً از دست برود. در بیشتر موارد این امر ناشی از علل قلبی ـ عروقی است که منجر به افت ناگهانی فشار خون و کاهش خونرسانی دو طرفه قشر مغز یا ساقه مغز می‌شوند. بیماری‌های عروقی مغز به ندرت باعث بروز سنکوپ می‌شوند مگر در صورت درگیری دو طرفه شریان کاروتید یا درگیری شریان ورتبروبازیلر.

مهم‌ترین بخش از بررسی بیمار مبتلا به سنکوپ، گرفتن تاریخچه دقیق از خود بیمار و از اطرافیان شاهد سنکوپ است. موقعیتی که سنکوپ در آن اتفاق افتاده ممکن است علت آن را مشخص کند. برای مثال، اگر سنکوپ حین بلند شدن از وضعیت درازکش یا نشسته اتفاق بیافتد ناشی از افت فشار خون وضعیتی (orthostasis) است. سنکوپ حین فعالیت ناشی از بیماری انسدادی قلب مثل تنگی دریچه میترال یا آئورت، یا کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک است. غش کردن هنگام زورزدن، سرفه و ادرار کردن ناشی از کاهش بازگشت وریدی توسط مانور والسالوا است. بروز تپش قلب پیش از سنکوپ احتمال آریتمی را مطرح می‌کند. سنکوپ ضمن فشارهای روحی نشانه حملهٔ وازوواگال است. بعضی از علائم دال بر علل غیرقلبی است: مثلاً بی‌اختیاری ادرار یا تشنج تونیک ـ کلونیک نشانه صرع است. در مواردی که علل قلبی باعث سنکوپ شده‌اند، بیمار سریعاً هوشیار می‌شود (کمتر از 5 دقیقه). در صورت طولانی‌تر شدن این زمان، علل غیرقلبی مطرح است. بررسی داروهای مصرفی بیمار مهم است چرا که داروها ممکن است علت اُفت فشارخون یا آریتمی و درنتیجه سنکوپ باشند.

معاینه فیزیکی شامل بررسی، تغییرات ارتواستاتیک در تعداد ضربان و فشار خون، معاینه قلبی کامل به خصوص از نظر سوفل‌های قلبی، معاینه عصبی و ماساژ سینوس کاروتید در صورت احتمال حساسیت سینوسی کاروتید (اگر حساسیت سینوس کاروتید براساس شرح حال مطرح است)، می‌باشد. نوار قلب با ثبت 12 اشتقاق باید گرفته شود که به کمک آن یا علت سنکوپ مشخص می‌شود (مثلاً بلوک کامل قلبی) یا اختلالاتی که نیاز به بررسی بیشتر دارند (مثل انفارکتوس قلبی پیشین، ضایعات سیستم هدایتی، VT غیرمداوم، یا موج دلتای سندرم WPW)، مشخص می‌شوند.

بررسی‌های بیشتر قلبی در برخی بیماران مفید است. اکوکاردیوگرام تنها در مواردی لازم است که احتمال وجود بیماری ساختاری قلب یا آریتمی مطرح است. برای ثبت آریتمی‌های احتمالی می‌توان از مانیتور سیار (هول‌تر) یا مانیتور واقعه‌نگر به مدت 24 ساعت، استفاده کرد. در بیماران مبتلا به سنکوپ مکرر که شواهد مشکلات ساختاری یا آریتمی ندارند و بیمارانی که شرح حال آنها، احتمال سنکوپ وازوواگال یا عصبی ـ قلبی را مطرح می‌کند، آزمون «تیلت» (مراجعه شود به مطالب قبلی) کمک‌کننده است. در صورتی که تاریخچه بیمار، ECG، یا هولتر مانیتورینگ دال بر احتمال تاکی‌آریتمی یا برادی‌آریتمی به عنوان علت سنکوپ باشد، انجام آزمون الکتروفیزیولوژیک ضروری می‌باشد (مراجعه شود به مطالب قبلی). البته در بیماران با ECG حین استراحت طبیعی و عدم وجود بیماری ساختاری قلب ارزش تشخیصی آزمون EP چندان زیاد نیست و به ندرت استفاده می‌شود. شکل 11 ـ 10 نحوهٔ برخورد تشخیصی با بیمار مبتلا به سنکوپ را نشان می‌دهد. علیرغم همهٔ این اقدامات تشخیصی، در بیش از 30% موارد، علت نامشخص است. خوشبختانه می‌توان به این دسته از بیماران در مورد پیش‌آگهی خوب بیماری‌شان اطمینان داد.