ایرانیان، نخستین سازندهٔ آلیاژ فلزات
هرروز که از تاریخ این کشور کـهنسال می‌گذرد گنجینه‌هائی جدید از تمدن قدیم آن گشوده می‌شود. این گنجینه‌ها یا اکتشافات نـمایانگر عظمت این سرزمین بـاستانی اسـت. اشیاء مفرغی (برونز) که تاکنون در بسیاری از نواحی ایران، که سابقاً مراکز تمدنهائی قدیم را تشکیل می‌داده‌اند، کشف شده است نشان‌دهندهٔ این حقیقت است. چون قدمت بعضی از این مفرغ‌ها به پنج یا احتمالاً شش هزار سال قبل از میلاد می‌رسد از این‌رو می‌توان گفت که اجداد ما در آنموقع به آلیاژ مس و قلع پی برده و با فلز مفرغ یا برونز 2 آشنائی کامل داشته‌اند. از این‌رو دومین دورهٔ فلزات را دورهـء مـفرغ یا برونز نامیده‌اند. از سوی دیگر، کان سنگ‌های مس مانند: مالاکیت 3، آزوریت 4، کالکوزین 5 و کالکو پیریت 6 در اکثر مظاهر ژیزمانهای مس ایران در آذربایجان-اهر (لونگون) میانج-سبزوار-انارک (تل مسی) کرمان (بهر آسـمان)-مـس سرچشمه-رفسنجان و جز اینها شناخته شده است و همچنین قلع 7 که برای تهیهٔ مفرغ بکار می‌رفته است در اطراف یزد (ناحیهٔ تفت و بعضی از نواحی دیگر) شناخته گردیده است و ضمناً چون ایـرانیان بـا چینیان دادوستد داشته‌اند یکی از واردات مهم در ازمنهٔ قدیم قلع بوده است زیرا مظاهر (استانیفر) در چین فراوان است. گرچه نخستین کسانی که به فلز مس آشنائی حاصل نمودند و صنایعی از آنان بـیادگار مـانده اسـت، قبایل جزیرهٔ قبرس (سایپروس) در مـدیترانه و لیـگورهای سـاکن شمال ایتالیا هستند ولی جای هیچگونه شک نیست کـه ایـرانیان نخستین اقوامی هستند که از کیمیاگری برموز آلیاژها پی برده و از مس و قلع، فلز دیگری بنام مفرغ یا برونز، تهیه نموده‌اند. کـشف ایـنهمه آثـار مفرغی نشانهٔ مهارت کاملی است که در این دانش داشته‌اند. البـته پس از ایرانیان، مصریان این فلز را استعمال نموده و سپس فلز مزبور از راه دریا باسپانیا و فرانسه و انگلستان و دیگر ممالک اروپائی وارد گردیده اسـت. بـیش از یـک قرن است که، ابزار و ادوات مفرغین فراوان از قبیل انواع و اقسام خـنجر-شـمشیر-غلاف شمشیر-گرز-آئینه-تیر-قیچی- انگشتر-سوزن-گوشواره-سنجاق-دستبند-جام-پیاله-دهنه اسب-تـبر-کـوزه- قـلاب-داس-اره-تیغ: در نقاط مختلف کشور ایران مانند: رضائیه-اردبیل-آستارا- گرگان (تورنگ تـپه) آمـلش (قـریه توماجان و امام) کلاردشت قائن (خونک پایدار) خرم آباد (لرستان) کردستان-دامغان (تپه حصار) کـاشان-(سـیلک نـزدیک فین) نهاوند (تپه کیان) ایلام (گل‌چوار) خوزستان ناحیه چغازنبیل سی کیلومتری جنوب شرقی شـوش، کـشف کرده‌اند. بیشتر این ادوات مفرغین توسط باستان‌شناسان فرانسوی و ایرانی مانند: دمرگان-گدار- دومـکنم-گـیرشمن-اسـتورا-صمدی-نگهبان-مصطفوی و سایر باستان‌شناسان مخصوصاً انگلیسی‌ها و آلمانها از دل خرابه‌های ایران‌زمین بیرون آمده‌ست و هم‌اکنون در مـوزه لوورپاریـس و بری تیش میوزئم لندن نگاهداری می‌شود. بطور کلی می‌توان گفت که قبایل جـزیره قـبرس (سـایپروس) نخستین قومی هستند که با فلز مس آشنا گردیده‌اند و سپس ایرانیان به آلیاژ قلع و مـس پیـ برده و مفرغ یا (برونز) را تعبیه نمودند. بنظر می‌رسد که مفرغ نخستین مـرتبه در شـوش 8 پایـتخت داریوش کبیر بکار رفته است. تمدن مفرغ تقریباً از پنج یا شش هزار سال قبل از مـیلاد در ایـران شـروع گردید در صورتیکه در اروپا این تمدن از دو هزار و پانصد سال قبل از میلاد شروع شد و تـا دو هـزار سال ادامه داشته است.
مردمان دورهٔ مفرغ، مردگان خود را می‌سوزاندند و خاکستر آنرا دفن می‌کردند در این خـاکسترها عموماً آلات تزئینی یافت می‌شود. در دوره مفرغ، انسان‌های براکی سفال که بزبان لاتینی (هومو آلبـی نـوس) نامیده می‌شود، فرانسه و انگلستان و شمال ایتالیا و قـسمتی از سـوئیس سـکنا داشتند. بعد از دورهٔ مفرغ، دورهٔ آهن شـروع می‌گردد. آثار تمدن این دوره در سوئیس و اتریش شناخته شده است و از 900 سال قبل از میلاد تـا ظـهور مسیح ادامه داشته است. در اوایـل دورهـء آهن عـلاوه بـر ادوات مـفرغین، خنجرهای آهنی نیز شناخته شده اسـت. در اتـریش، علاوه بر سکه‌های مفروغین تقریباً 600 عدد سکهٔ آهنین کشف گردیده‌اند. در اواخر دورهـء آهـن که از 500 قبل سال از میلاد تا ظـهور مسیح طول کشیده اسـت، خـنجرهای کوتاه و بزرگ آهنی ساخته می‌شده اسـت.
(1)- Aliag
(2)- Bronze
(3)- Malachite
(4)- Azurite
(5)- Caleosine
(6)- Ckalcopyrite
(7)- Etain
(8)- Suse
منبع: مجله گوهر , فروردین 1355
