مـنشور مترجمان

اتحادیه بین المللی مرجمان که به‌طور اختصار F.I.T خوانده می‌شود در سـال 953 از بـهم پیـوستن انجمن‌های ملی مترجمان بوجود آمد. حمایت از مترجمان در سطح جهانی، شناساندن نقش ترجمه در جهان امروز و پیـشبرد کیفیت ترجمه را می‌توان از هدفهای اساسی این اتحادیه دانست. تشکیل کنگره‌های بین المللی تـرجمه، و انتشار” BABEL “که ارگان رسـمی اتـحادیه است و با کمک یونسکو منتشر می‌شود از فعالیتهای بارز F.I.T است. در این اتحادیه کمیته‌های گوناگونی فعالیت دارند که مهم‌ترین آنها کمیته جوائز، کمیته آموزش، کمیته حق مؤلف، کمیته کتابشناسی و کمیته منشور مترجمان‌اند. کـمیته اخیر پس از ده سال تلاش، منشور مترجمان را که درواقع اساسنامهٔ حرفه مترجمی است و حقوق و وظایف مترجم را به صراحت بیان می‌دارد، تدوین کرد. متن این منشور که به دو زبان انگلیسی و فرانسه تنظیم شده در چـهارمین کـنگره بین المللی مترجمان که به مناسبت دهمین سالگرد F.I.T در سال 1963 در شهر قدیی دوبرونیک Dobrovnik یوگسلاوی تشکیل یافته بود، به شرح زیر اعلام شد.

(1 ). La Federation International dea Traducteurs

با توجه به اینکه ترجمه به عنوان فعالیتی دائمـی، ضـروری و جهانی در دنیای امورز پذیرفته شده است، و با فراهم آوردن امکان مبادلات فکری و مادی بین ملتها موجب غنای زندگی آنها می‌شود و به تفاهم بیشتر میان مردم کمک می‌کند؛

و صرف نظر از شـرایط گـوناگونی که ترجمه در آن انجام می‌گیرد اکنون بایستی آنرا به عنوان حرفه‌ای مستقل و شناخته‌شده به حساب آورد، و به منظور آنکه

پاره‌ای اصول کلی که پیوند جدائی‌ناپذیری با حرفه ترجمه دارد رسماً وضع شـود و اعـتبار و سـندیت داشته باشد، بویژه به قـصد

-تـاکید بـر وظیفه اجتماعی ترجمه،

-وضع حقوق و وظایف مترجم،

-پی‌ریزی شالوده نظامنامه مترجمان،

-اصلاح شرایط اقتصادی و فضای اجتماعی منسب برای پرداختن به تـرجمه، و تـوصیه دسـتور العملهائی برای مترجمان و سازمان حرفه‌ای آنها، تا بـدین تـرتیب به شناخت ترجمه به عنوان حرفه‌ای مستقل و مشخص کمک شود.

اینک متن بیانیه را اعلام می‌دارد تا به عنوان اصـول راهـنما، مـترجمان حرفه‌ای را بکار آید.

بخش اول: وظایف کلی مترجم

1 -هدف ترجمه بـه عنوان یک فعالیت فکری، انتقال متون ادبی، علمی و فنی از زبانی دیگرست و همین انتقال طبعاً مستلزم ایجاد تکالیفی بـرای مـترجمان اسـت.

(*) این منشور از کتاب ده سال ترجمه، ترجمه شده است با ایـن مـشخصات: “The Translator,s Charter”in Ten Years of‌ Translation‌ (Oxford‌,Pergamon Press,7691 )PP 762 -972

2 -صرف نظر از هرنوع رابطه یا قراردادی که مترجم درمقابل استفاده‌کننده [یا ناشر] دارد مسئولیت مستقیم هرترجمه بـا خـود اوسـت.

3 -مترجم نباید تعبیراتی از خود به قسمتهائی از متن که مورد تأییدش نیست بـیفزاید، چـه ایـن برخلاف تعهدات حرفه‌ایش است.

4 -ترجمه باید دقیق و امین باشد و دقیقاً محتوا و شکل متن اصـلی را ارائهـ نـماید. و این امانت همانا تعهد اخلاقی و قانونی مترجم است.

5 -ولی ترجمهٔ امین را نباید با ترجمهٔ تـحت اللفـظی اشتباه کرد زیرا امانت در ترجمه مانع از آن نمی‌شود که اثر ترجمه‌شده بتواند شکل و فـضا و مـفهوم عـمیق‌تری که در زبان و کشور دیگر قابل درک باشد بخود گیرد.

6 -مترجم لازمست زبانی را که از آن ترجمه مـی‌کند بـخوبی بداند و مخصوصاً به زبانی که متن را بدان برمی‌گرداند کاملاً مسلط باشد.

7 -مترجم بـاید در عـین حـال اطلاعات عمومی وسیعی داشته باشد و به حد کفایت از موضوع ترجمه آگاه باشد و از پذیرفتن ترجمه‌ای کـه از عـهده او خارج است خودداری کند.

8 -مترجم بایستی از هرگونه رقابت نادرست در حرفه خویش اجـتناب ورزد و مخصوصاً نـبایستی هیچگونه دستمزدی را که کمتر از مبلغی است که به‌وسیلهٔ قانون، مقررات، سنن و یا سازمان حرفه‌ایش تـعیین شـده بـپذیرد.

9 -بطور کلی مترجم نه بایستی به دنبال کاری باشد که سبب تـحقیر خـود یا حرفه‌اش شود و نه آنرا بپذیرد.

10 -مترجم باید منافع قانونی استفاده‌کننده از ترجمه را محترم بشمارد و هر گـونه اطـلاعات را که از طریق ترجمه به آن دست یافته است، به عنوان راز حرفه‌ای تلقی کـند.

11 -از مـترجم انتظار می‌رود که به عنوان مؤلف ثـانوی اثـر تـعهدات خاصی را با در نظر گرفتن تعهدات متن اصـلی، بـپذیرد.

12-مترجم بایستی اجازهٔ ترجمه را از مؤلف متن اصلی یا از استفاده‌کننده آن کسب نماید و علاوه‌براین تـمام حـقوقی را که به مؤلف تفویض شـده مـراعات نماید.

بـخش دوم: حـقوق مـترجم

13 -هر مترجمی بایستی از کلیهٔ حقوقی که نـاشی از تـرجمهٔ او است و کشور حوزه فعالیتش به دیگر پدیدآورندگان آثار فکری اعطاء می‌کند، بـرخوردار شـود.

14-هرترجمه‌ای به عنوان آفرینش فکری بـایستی مانند آثار مشابه از حـمایت قـانونی برخوردار شود.

15-بنابراین مترجم بـا تـرجمه‌اش صاحب حق مؤلف می‌شود و در نتیجه از همان امتیازات مؤلف متن اصلی برخوردار می‌شود.

16-بـنابراین مـترجم باید از کلیه حقوق معنوی و ارثـی حـاصل از تـرجمه‌اش برخوردار شود.

17 -حـاصل آنـکه مترجم مترجم در تمام طـول حـیات خویش از حق شناسائی به عنوان پدیدآورنده ترجمهٔ خود برخوردار خواهد بود که از آن میان مـوارد زیـر هستند:

الف) نام مترجم باید به وضـوح و بـدون ابهام هـربار کـه تـرجمه‌اش مورد استفاده همگانی قـرار می‌گیرند ذکر شود.

ب) مترجم حق دارد که با هرگونه حذف و تحریف یا جرح و تعدیل ترجمه‌اش مـخالفت ورزد.

ج) نـاشران و سایر استفاده‌کنندگان از ترجمه نباید بدون رضـایت قـبلی مـترجم در تـرجمه تـغییراتی بدهند.

د) مترجم حـق دارد هـراستفاده نادرستی از ترجمه‌اش را منع کند و بطور کلی، در برابر هرگونه غرض‌ورزی که به حیثیت و اعتبارش لطمه وارد آورد بایستد.

18-عـلاوه‌براین، حـق انـحصاری برای اجازهٔ انتظار، نمایش، پخش از طریق رادیـو و تـلویزیون، تـرجمهٔ مـجدد، اقـتباس، جـرح و تعدیل یا تغییر و تبدیل ترجمه و به‌طورکلی حق استفاده از ترجمه به هرشکلی برای مترجم محفوظ است.

19 -برای هرگونه استفاده عمومی از ترجمه‌اش، مترجم حق دارد دستمزدی را که به‌وسیله قرارداد یـا قانون قطعیت یافته است کسب کند.

بخش سوم: موقعیت اجتماعی و اقتصاد مترجم

20 -مترجم باید ز تأمین زندگی خود مطمئن شود تا بتواند با کفیت و لیاقت وظیفه اجتماعی را که به او واگذار شـده اسـت، انجام دهد.

21 -مترجم باید از موفقیت ترجمه خویش سهمی داشته باشد، بویژه از منافع مادی حاصل از اثری که ترجمه است سودی متناسب ببرد.

22 -باید دانست که ترجمه نیز می‌تواند بصورت واگـذاری انـجام گیرد و حقوق مادی‌ای غیر از منافع تجارتی که صرفاً به ترجمهٔ اثر تعلق می‌گیرد حاصل نماید.

23 -حرفهٔ مترجمی نیز مانند دیگر حرفه‌ها بایستی از هـمان حـمایتی که در هر کشوری از طریق نـظارت بـر قیمتها، توافق‌های صنفی و قراردادهای رسمی و غیره برای سایر مشاغل فراهم آمده است برخوردار شود.

24 -مترجمان هرکشور باید از تمام مزایائی که به پدیدآورندگان آثار فـکری اعـطاء می‌شود برخوردار شوند؛ از تـمام مـزایای بیمه‌های اجتماعی مانند حقوق بازنشستگی، بیمه درمانی، حقوق دوران بیکاری و کمک هزینه خانواده بهره‌مند گردند.

بخش چهارم: انجمن‌ها و اتحادیه‌های مترجمان

25 -همگام با صاحبان دیگر مشاغل، مترجان باید از حق تشکیل انجمن‌ها و اتـحادیه‌های حـرفه‌ای برخوردار شوند.

26 -کار این سازمانها باید علاوه بر دفاع از منافع مادی و معنوی مترجمان، کوشش در جهت اعتلای معیارهای ترجمه و تمام مطالب مربوط به آن باشد.

27 -این سازمانها بایستی از نفوذ خود بر مـقاومت اجـتماعی در تعیین و تـرویج معیارهای قانونی و مقررات مربوط به حرفه مترجمی استفاده کنند. 28 -این سازمانها باید بکوشند به منظور بررسی مـسائل و مشکلات مشترکان و یافتن راه حل برای آنها، یا سازمانهائی که استفاده‌کننده از تـرجمه هـستند (انـجمن‌های ناشرین، مؤسسات صنعتی و بازرگانی، دستگاه‌های عمومی و خصوصی، مطبوعات و غیره) ارتباط دائمی برقرار سازند.

29 -اتحادیهٔ مترجمان باید بـرای ‌ نـظارت بر کیفیت تمام آثاری که در کشورشان ترجمه می‌شود با بنیادهای فرهنگی، انجمن نـویسندگان، شـعبه‌های مـلی انجمن قلم، منتقدان ادبی، انجمن‌های دانشوران، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقات علمی و فنی در تماس باشند.

30 -اتحادیه‌های مـترجمان بایستی صلاحیت آنرا داشته باشند که به عنوان داور و کارشناس درمورد اختلاف‌آرائی که بـین مترجمان و استفاده- کنندگان از تـرجمه پیـش می‌آید، دخالت کنند.

31 -اتحادیه‌های مترجمان حق دارند در آموزش و استخدام مترجمان نظر بدهند و با سازمانهای تخصصی و دانشگاهها در تعقیب هدفهای خود همکاری کنند.

32 -اتحادیه‌های مترجمان بایستی کوشش کنند اطلاعات مورد نیاز مترجمان را از تـمام منابع گردآوری کنند و به شکل کتابخانه، آرشیو، مجله و خبرنامه در اختیار آنان قرار دهند و بدین منظور باید به ارائه خدمات اطلاعات نظری و علمی و برپاداشتن مجالس گفت‌وشنود و گردهم‌آئی اقدام نمایند.

بخش پنجم: سازمان‌های مـلی و اتـحادیه بین المللی مترجمان

33 -وقتی در کشوری چندین گروه مترجم دارد که طبق منطقه یا درجه، سازمان یافته‌اند به نفع چنین گروههائی است که فعالیت‌های خود را در یک سازمان مرکزی هم‌آهنگ کنند و در عین حـال اسـتقلال خود را نیز حفظ نمایند.

34 -در کشورهائی که انجمن‌ها یا اتحادیه مترجمان هنوز بوجود نیامده، پیشنهاد می‌شود که مترجمان با همکاری یکیدیگر به پی‌ریزی چنین سازمانهای ضروری برطبق مقررات قانونی اقـدام نـمایند.

35 -از سازمانهای ملی مترجمان دعوت می‌شود برای اطمینان از حصول هدفهایش که با همکاری مشترک در سطح جهانی، میسر است به اتحادیه بین المللی مترجمان (F.I.T) بپیوندند.

36 -مترجمان باید به میل خود بـه سـازمانهای مـلی‌شان بپیوندند و این موضوع درمورد انـجمن‌ها بـرای پیـوستن به اتحادیه بین المللی مترجمین هم صدق می‌کند.

37 -اتحادیه بین المللی مترجمان باید از حقوق مادی و معنوی مترجمان در سطح بین المللی دفـاع کـند، بـا موضوعات پیشرفتهای نظری و عملی مربوط به ترجمه آشـنا بـاشد و کوشش کند که به گسترش تمدن در سراسر گیتی کمک نماید. 38 -اتحادیه بین المللی مترجمان می‌تواند با معرفی مترجمان در سـطح بـین المـللی و خصوصاً از طریق رابطه با سازمانهای دولتی، غیر دولتی و فراتر از حـد و مرز ملی، با شرکت کردن در دیدارها و گفت‌وشنودهائی که احتمال می‌رود به حال مترجمان و ترجمه در سطح جهانی مفید بـاشد، بـا انـتشار ترجمه‌ها و مترجمان را مورد بررسی قرار دهد به هدفهای خود دست یـابد.

39 -بـطورکلی اتحادیه بین المللی مترجمان باید فعالیت انجمن‌های هر کشوری را در سطح بین المللی گسترش دهد، تلاش‌هایمان را هـم‌آهنگ سـازد و خـط مشی مشترکان را معین نماید.

40-انجمن‌های ملی و اتحادیهٔ بین المللی مترجمان که سـازمان مـرکزی انـجمن‌های ملی است نیروی لازم برای پی‌گیری هدف‌های حرفه‌ای خود را از یکپارچگی موجود بین مترجمان و حیثیت فـن تـرجمه کـه مآلا به تفاهم خود را از بین ملتها و گسترش فرهنگ در سراسر گیتی می‌انجامد به دست مـی‌آورند.

ترجمه: ع.رضائی

منبع: نامه انجمن کتابداران ایران , دوره هشتم، تابستان 1354