معرفی کتاب: پنج فیلمنامه آندری تارکوفسکی

0

تصویرها و واژه‌ها

آندری تارکوفسکی شانزده سال و اندی پیش درگذشت. اندکی پس از مرگش در ایران بابک احمدی کتابی درباره او منتشر کرد، و هم‌زمان، فیلم‌هایش را (به شکلی استثنایی) دو سال پیاپی در جشنواره فیلم فجر نمایش دادند و بعدتر نیز تمام فیلم‌هایش تک‌تک در تهران به نمایش عمومی درآمد. در آن فضای محدودِ نمایش ِ فیلم‌های خارجی در دهه ۱۳۶۰، نمایش ِ فیلم‌های او (با سانسورِ نسبتا اندک، به نسبتِ فیلم‌های دیگران) و خواندنِ کتاب و مقالات بابک احمدی، برای یک نسل از سینمادوستانِ تشنه دیدن و دانستن موهبتی بود. برای بسیاری از آنان، برخلافِ تصورِ معدودْ مخالفانِ پرسروصدای این فیلم‌ها در ایران، تارکوفسکی عملاً دریچه‌ای بود به دنیای شگفت‌انگیزِ هنر سینما. برای کسانی دیگر، از نسل‌های دیگر، این دریچه می‌توانست سینماگری دیگر باشد. هیچکاک و جان فورد برای نسلِ پیش از آن، و جارموش و دیوید لینچ برای نسل جوانِ امروز. اما آن‌چه مخالفان تارکوفسکی را در مخالفت‌شان جَری‌تر می‌کرد، هم‌چنین حمایت بنیاد فارابی بود از نوعی سینمای مبهم و تعریف‌نشده دینی که تصور می‌شد تارکوفسکی سردمدار آن است. درواقع اشاعه‌دهندگانِ دولتی تارکوفسکی و مخالفانِ سرسختش در مورد او و فیلم‌هایش دچار سوءتفاهم مشترکی بودند. اما آن نسل از سینمادوستان که تارکوفسکی دریچه آشنایی‌شان با سینما بود از این سوءتفاهم مبرا ماند. در تمام این سال‌ها بحث موافقان و مخالفان کم‌وبیش ادامه داشته. خیلی از مخالفانْ علاقه به تارکوفسکی را یک موج تلقی کرده‌اند که اکنون فروکش کرده. می‌گویند دوران تارکوفسکی به سر رسیده، که اگر این‌طور بود بایستی خیلی زودتر از این‌ها دوران آنتونیونی و برگمان و هیچکاک و جان فورد و داستایفسکی و شکسپیر نیز به‌سر می‌رسید، و نرسید. هنر والا به دورانی خاص تعلق ندارد، بلکه متعلق به همه دوران‌هاست.

مخالفان تارکوفسکی که چندان نظرات‌شان را مکتوب نکرده‌اند، ولی میان نظرات آن‌ها در ایران و دیدگاه‌های مخالفی که در خارج (به‌ویژه در امریکا در سال‌های دورتر) ابراز شده (و مقداری از آن در زندگی‌نامه انتهای کتاب منعکس است) شباهت‌هایی هست. مهم‌ترین دلیل، احتمالاً ریتم است. سینمای تارکوفسکی را ملال‌آور، کند و حتی کشنده می‌نامند. این یک اختلافِ سلیقه اساسی‌ست، میان دیدگاهی که (فقط) ریتم عمومی سینمای امریکا را می‌پسندد و دیدگاهی که ریتم باوقار و باطمأنینه سینمای اروپا را هم دوست دارد. ریتم سینمای تارکوفسکی از ریتم عمومی سینمای موسوم به سینمای هنری اروپا (چندان) آهسته‌تر نیست. کسانی که سینمای او را به این دلیل نمی‌پسندند، قاعدتا بایستی با فیلم‌های آنتونیونی، فاسبیندر، آنگلوپولوس و حتی کیشلوفسکی نیز مشکل داشته باشند. تازه، از تارکوفسکی کندتر هم هست. مثلاً برخی از فیلم‌های شانتال آکرمن (ازجمله ژان دیلمن).

دلیل دیگر می‌تواند پیچیدگی باشد. این نیز یک ویژگی عمومی سینمای اروپاست. از این نظر شاید آینه نمونه‌ای افراطی (و البته شگفت‌انگیز) محسوب شود، ولی فیلم‌های پیچیده‌تری نیز می‌توان سراغ گرفت. از جمله سال گذشته در مارین‌باد (آلن رنه) و سلین و ژولی قایق‌سواری می‌کنند (ژاک ری‌وت) (که برخی از مخالفان تارکوفسکی در ایران، این فیلم دوم جزو ده فیلم زندگی‌شان است!). دلیل دیگر می‌تواند بیان‌گرایی باشد. تارکوفسکی آشکارا در برخی از فیلم‌هایش نقش یک مصلح اجتماعی را به‌عهده می‌گیرد. آری، این می‌تواند ایراد باشد، هرچند که فیلم‌هایش (هم‌چون رمان‌های داستایفسکی) عملاً پیچیده‌تر از آن است که به ایده‌های سازنده‌اش تقلیل پیدا کند. تازه، این ایراد مطلقا در مورد آینه صادق نیست.

فیلم‌های تارکوفسکی را (بیش‌تر) با تصاویر جادویی‌اش به‌یاد می‌آوریم. اما در این‌جا با «واژه‌ها» سروکار داریم؛ واژه‌هایی که جانشینِ آن تصاویر جادویی شده‌اند؛ واژه‌هایی که پیش از شکل‌گیری آن تصاویر شکل گرفته‌اند، و عملاً آن تصاویرْ جانشینی برای این واژه‌ها هستند. تجربه خواندنِ یک فیلمنامه تارکوفسکی‌وار چگونه تجربه‌ای‌ست؟ این شاید برای تمام عاشقانِ آن تصاویر جادویی سؤالی کلیدی بوده. و اینک این کتاب می‌تواند پاسخی باشد به این سؤال.

تارکوفسکی (شاید همچون تمام نوابغ) موجود متناقضی بود. پیش‌تر در مقاله‌ای (در مجله فیلم، به مناسبتِ دهمین سالمرگش) به تناقضی اشاره کرده بودم که میانِ تارکوفسکی شاعر و تارکوفسکی مصلح به‌چشم می‌خورد. اینک به بهانه این کتاب می‌توان به تناقضی دیگر اشاره کرد (که بابک احمدی در مقاله‌اش در همین کتاب استادانه به آن پرداخته است): میانِ کسی که تصاویر سینمایی را مستقل از کلامِ مکتوب می‌دانست، و کسی که فیلمنامه‌هایی به‌شدت ادبی می‌نوشت. همکاران تارکوفسکی در نگارش این فیلمنامه‌ها متفاوتند، ولی گرایش به توصیف‌های ادبی (در سنت فیلمنامه‌نویسی) غیرمتعارف در همه آن‌ها به‌چشم می‌خورد. و این نشانگر آن است که این گرایش بیش از هر کسی به سلیقه خود او مربوط است. فیلمنامه‌های تارکوفسکی عملاً همان‌گونه‌اند که از کسی همچون او می‌توان انتظار داشت: افراطی (به مفهوم مثبتِ کلام). این شاید برای تمام پیروانِ مکتب سیدفیلد در فیلمنامه‌نویسی یک شوک باشد که کسی در فیلمنامه‌اش به‌عنوان شرح صحنه بنویسد: «…بزی سیاه، در حال نشخوار، با چشمانی همچون انگورهای رسیده به ایوان نگاه می‌کند…» این یک تعبیر ادبی ناب است، که فیلمنامه‌نویسان حرفه‌ای پیرو سنت هالیوود نوآموزانِ خود را از آن برحذر می‌دانند. اما چیزی که فیلمنامه‌نویسان کلیشه‌ای نمی‌دانند، این است که این فیلمنامه‌ها «فضا» دارند، و خاصیت‌شان این است که هر کسی از گروه تولید که آن‌ها را بخواند، دقیقا متوجه می‌شود که با چه جور فیلمی روبه‌روست.

علاوه بر این، این تعابیر ادبی کمک می‌کند که این فیلمنامه‌ها مستقل از آن تصاویر جادویی، به حیات خود ادامه بدهند. و درواقع این‌جا با آثار هنری (کم‌وبیش) مستقلی طرف هستیم، به همین دلیل تفاوت‌های نسبتا فراوانِ این متن‌ها را با فیلم‌ها نادیده گرفتیم. متن‌ها (همان‌طور که در مقدمه‌های جداگانه ناتاشا سینه‌سیوز اشاره شده) هیچ‌کدام از فیلم پیاده نشده، و همگی متن مکتوب بوده، منتها به لحاظ شرح و بسط با هم فرق دارند. (تاریخ انتهای هر متن نشان‌دهنده نوشته‌شدنِ متن پیش از تولید فیلم است). بنابراین اگر در فیلمنامه کودکی ایوان نماها با عدد مشخص شده، یا در فیلمنامه سولاریس شماره پرده‌های فیلم در متن مشخص شده، این تصور فیلمنامه‌نویسان از فیلمی‌ست که قرار بوده ساخته شود، (که شاید برای دست‌اندرکارانِ حرفه‌ای تولید فیلم در ایران چنین جزئیاتی عجیب و بیهوده جلوه کند!)

این فیلمنامه‌ها حد نهایی گونه‌ای فیلمنامه‌نویسی‌ست که متن را به رمان نزدیک و از توصیف عینی صِرف دور می‌کند. با این حال دقت عمل نشان می‌دهد که نه‌فقط این نوع آزادی در فیلمنامه‌نویسی در کار بزرگانی همچون ژان کوکتو، گراهام گرین و اینگمار برگمان کم‌وبیش وجود دارد، بلکه حتی کسانی که در سنت فیلمنامه‌نویسی سینمای امریکا کار می‌کنند نیز چندان به اصلِ محدودشدن به توصیفِ عینی پایبند نیستند (مثالش فیلمنامه بزرگراه گم‌شده است). با این حال شاید هیچ‌کس در این راه به حد تارکوفسکی پیش نرفته باشد. این فیلمنامه‌ها می‌تواند برای فیلمنامه‌نویسان جوان درسی باشد یگانه، برای محدودنشدن در قالب‌های تنگِ کلاس‌های آموزشی؛ البته به شرطی که عشق به ادبیات را نیز از تارکوفسکی بیاموزند.

این نخستین شماره ویژه مجموعه «صد فیلمنامه» است که امیدواریم هر ده شماره یک‌بار بتوانیم این تجربه را تکرار کنیم. قرار است در هر شماره روند (پنجاه، شصت،…)، به فیلمسازی بزرگ بپردازیم، و چند فیلمنامه از او را در یک مجلد قرار دهیم. در این کتاب به لحاظ رسم خط (به‌ویژه همزه و «ی» و برخی جزئیات دیگر) سلیقه هر مترجم را محترم شمردیم. بابک احمدی و صفی یزدانیان نیز لطف کردند و برای این کتاب مقاله‌ای اریژینال نوشتند، و چه خوب، چون حیف بود این کتاب به‌نام این دو مزین نباشد.

مجید اسلامی


پنج فیلمنامه آندری تارکوفسکی

پنج فیلمنامه آندری تارکوفسکی (صد سال سینما، صد فیلمنامه)
نویسنده : آندری تارکوفسکی
مترجم : مجید اسلامی ، نغمه ثمینی ، هادی چپردار


اگر خواننده جدید سایت «یک پزشک»  هستید!
شما در حال خواندن سایت یک پزشک (یک پزشک دات کام) به نشانی اینترنتی www.1pezeshk.com هستید. سایتی با 18 سال سابقه که برخلاف اسمش سرشار از مطالب متنوع است!
ما را رها نکنید. بسیار ممنون می‌شویم اگر:
- سایت یک پزشک رو در مرورگر خود بوک‌مارک کنید.
-مشترک فید یا RSS یک پزشک شوید.
- شبکه‌های اجتماعی ما را دنبال کنید: صفحه تلگرام - صفحه اینستاگرام ما
- برای سفارش تبلیغات ایمیل alirezamajidi در جی میل یا تلگرام تماس بگیرید.
و دیگر مطالب ما را بخوانید. مثلا:

ریز علی خواجوی فرنگی‌ها: چگونه کیت شلی یک قطار را نجات داد؟

در سال 1901، راه آهن شیکاگو و شمال غربی، پل جدیدی را بر روی رودخانه Des Moines در بون، آیووا، در آمریکا افتتاح کرد. این پل رسماً پل راه‌ بون نام گرفت، اما اما مردم محلی به سرعت به آن لقب پل‌های بالای کیت شلی را دادند، به یادبود بانوی قهرمان…

داستان تکامل اتاق خواب‌ها از دوران انسان‌های اولیه تا اتاق‌ خواب‌های هوشمند + گالری عکس

تکامل اتاق خواب‌ها تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تغییرات فرهنگی، فناوری و اجتماعی قرار گرفته است. با گذشت زمان، اتاق خواب‌ها از فضا‌های خواب ساده به پناهگاه‌ها و آسایشگاه‌های چند منظوره و شخصی تبدیل شده‌اند.مروزی کوتاه بر تکامل آنها:…

خانه‌هایی با طراحی عجیب که باید در مورد فلسفه وجودی‌شان فکر کرد!

سلیقه است دیگر. وقتی که کسی پول کافی داشته باشد و تنها حرف و سلیقه خودش برایش مهم باشد و اعتمایی به مد روز و حرف مردم نکند، ممکن است خانه‌اش را عجیب و غریب طراحی کند.البته گاهی این کاربری‌های متفاوت هستند که باعث ایجاد این خانه‌های عجیب…

سرژ ورونوف: پزشکی که بیضه‌های میمون‌ها را به مردها پیوند می‌زد تا آنها را جوان کند!

یکی از پر شورترین ارائه‌ها و سخنرانی‌ها در کنگره بین‌المللی جراحان در لندن در سال 1923 توسط جراح فرانسوی متولد روسیه به نام سرژ ورونوف انجام شد.سه سال پیش‌تر، ورونوف با آزمایش‌های بحث‌برانگیز پیوند غده‌ که به ادعای خودش آدم‌ها را چند…

صندلی‌های بامزه طراحی شده با هوش مصنوعی توسط بونی کاره‌را

تصور کنید وارد اتاقی می‌شوید و صندلی‌ای را می‌بینید که شبیه یک قاچ هندوانه غول‌پیکر است، همراه با پوست و دانه‌هایش. یا صندلی‌ای که شبیه آناناس سیخ‌دار است، با لبه های تیز و اندرون نرمش؟این دنیای بونی کاره‌را است، هنرمند با استعداد سه…

اگر نسخه پنجابی سریال بریکینگ بد ساخته می‌شد!

بریکینگ بد یک سریال تلویزیونی درام تلویزیونی بسیار محبوب آمریکایی است که از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ از شبکه AMC پخش می‌شد. این سریال توسط وینس گیلیگان ساخته شد و برایان کرانستون در نقش والتر وایت، معلم شیمی دبیرستانی که به سرطان ریه مبتلا است و…
آگهی متنی در همه صفحات
دکتر فارمو / موتور فن کویل / شیشه اتومبیل / نرم افزار حسابداری / خرید سیلوسایبین / هوش مصنوعی / قیمت وازلین ساج / مقاله بازار / شیشه اتومبیل / قیمت ایمپلنت دندان با بیمه /سپتیک تانک /بهترین دکتر لیپوماتیک در تهران /بهترین جراح بینی در تهران / آموزش تزریق ژل و بوتاکس / دوره های زیبایی برای مامایی / آموزش مزوتراپی، PRP و PRF /کاشت مو / مجتمع فنی تهران /قیمت روکش دندان /خدمات پرداخت ارزی نوین پرداخت / درمان طب / لیست قیمت تجهیزات پزشکی / دانلود آهنگ / سریال ایرانی کول دانلود / دانلود فیلم دوبله فارسی /داروخانه اینترنتی آرتان /اشتراك دايت /فروشگاه لوازم بهداشتی /داروخانه تینا /لیفت صورت در تهران /فروش‌ دوربین مداربسته هایک ویژن /سرور مجازی ایران /مرکز خدمات پزشکی و پرستاری در منزل درمان نو /توانی نو / ثبت برند /حمل بار دریایی از چین /سایت نوید /پزشک زنان سعادت آباد /کلاه کاسکت / لمینت متحرک دندان /فروشگاه اینترنتی زنبیل /ساعت تبلیغاتی /تجهیزات پزشکی /چاپ لیوان /خرید از آمازون /بهترین سریال های ایرانی /کاشت مو /قیمت ساک پارچه ای /تولید محتوا /دانلود نرم افزار /

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

••4 5