پولیپ روده چیست و چطور تشخیص و درمان داده می‌شود؟
انواع پولیپ
پولیپ‌ها چند نوع هستند؛ پولیپ‌های منفرد که در قسمت انتهایی روده بزرگ هستند مشکل چندانی ندارند و به راحتی و بدون جراحی باز برداشته می‌شوند ولی پولیپ‌های بدخیم یا متعدد باید با عمل جراحی همراه بخشی از روده بزرگ برداشته شوند. گاهی فرد به بیماری پولیپوز مبتلاست یعنی سراسر روده بزرگ حاوی پولیپ‌های متعددی است. در این افراد مقدار روده برداشته‌شده حین جراحی خیلی بیشتر است چون احتمال سرطان روده بزرگ در بیماری پولیپوز به مرور افزایش می‌یابد.
پولیپ‌ها چه نوع ضایعه‌هایی هستند؟
پولیپ به مجموعه‌ای از ضایعه‌های قارچی‌شکل گفته می‌شود که محل اصلی رشد آنها در مخاط است. پولیپ‌ها در هر جایی از بدن که بافت مخاطی دارد مانند مخاط دستگاه تنفس، دستگاه ادراری یا گوارشی رشد می‌کنند ولی مهم‌ترین پولیپ‌هایی که از نظر بالینی اهمیت دارند و پیگیری و درمان آنها الزامی است پولیپ‌های دستگاه گوارش هستند که در روده بزرگ قرار دارند اما همین پولیپ‌ها هم انواع مختلفی دارند و همه آنها الزاما خطرناک نیستند.
پولیپ‌ها چند نوع هستند؟
پولیپ‌ها به 2 نوع التهابی و آدنوماتوز تقسیم می‌شوند. پولیپ‌های التهابی همان‌طور که از اسمشان پیداست در اثر التهاب ایجاد می‌شوند. اگر این پولیپ‌ها بی‌علامت باشند نیازی به درمان ندارند ولی اگر بزرگ شوند به اقدام‌های درمانی نیاز دارند چون با بزرگ‌تر شدن پولیپ احتمال انسداد و خونریزی بیشتر می‌شود. درمان اصلی، درمان التهاب زمینه‌ای است مثلا اگر پولیپ معده به‌دلیل هلیکوباکتر ایجاد شده باشد باید هلیکوباکتر درمان شود. پولیپ‌های کوچک معمولا مشکل خاصی ایجاد نمی‌کنند.
کدام نوع از پولیپ‌ها خطرناک هستند؟
پولیپ‌های آدنوماتوز یا پیش‌بدخیم مهم هستند. این نوع پولیپ‌ها حتما باید نمونه‌برداری و به آزمایشگاه آسیب‌شناسی فرستاده شوند تا بر اساس جواب آزمایشگاه از نظر تعداد، نوع، اندازه و… تصمیم گرفته شود بیمار به چه درمانی و چه نوع پیگیری‌ای نیاز دارد. پولیپ‌های آدنوماتوز در روده بزرگ دیده می‌شوند و علت زمینه‌ای متعدد به‌خصوص ژنتیکی دارند یعنی اگر در یک فرد از خانواده، پولیپ آدنوماتوز دیده شود، احتمال اینکه در بستگان درجه اول مثل فرزندان بیمار پولیپ دیده شود زیاد است.
آیا غیر از ژنتیک عوامل محیطی هم در بروز بیماری تاثیر دارد؟
رژیم غذایی در ایجاد پولیپ اهمیت زیادی دارد. اثبات شده مصرف گوشت قرمز و چربی زیاد و مصرف اندک میوه و سبزی‌ها احتمال بروز پولیپ را در روده بزرگ افزایش می‌دهد، بنابراین همه افراد به‌خصوص کسانی که پولیپ دارند یا در خانواده‌شان فردی مبتلا به پولیپ وجود دارد، باید به تغذیه درست دقت کنند. برخی از منابع نیز سیگار را عامل مهمی در بروز پولیپ روده می‌دانند که حتما باید ترک شود.
آیا وجود پولیپ در روده علامت خاصی دارد؟
اغلب پولیپ‌ها بدون علامت‌اند یا علائم خفیف و غیرمشهودی دارند. مثلا هرازگاهی خونریزی می‌کنند و این خونریزی هم به چشم دیده نمی‌شود مگر اینکه بیمار آزمایش مدفوع بدهد. البته در بعضی از بیماران خونریزی واضح است و حتی در آزمایش خون میزان هموگلوبین پایین است. گاهی هم پولیپ‌ها آنقدر بزرگ می‌شوند که انسداد ایجاد می‌کنند و بیمار دچار اختلال در اجابت مزاج می‌شود.
دقیق‌ترین روش برای تشخیص پولیپ کدام است؟
بهترین روشی که پولیپ را نشان می‌دهد کولونوسکوپی است. کولونوسکوپی امکان مشاهده مستقیم را برای پزشک فراهم می‌کند. قبل از کولونوسکوپی بیمار باید ناشتا باشد و داروهای مسهل و آب فراوان مصرف کند. روش‌های تشخیصی دیگر مانند عکسبرداری با باریم نیز کمک‌کننده است.
پولیپ‌ها را با جراحی خارج می‌کنند؟
درمان اصلی پولیپ، برداشتن پولیپ حین کولونوسکوپی است. در این روش پایه پولیپ با ابزارهای خاصی سوزانده می‌شود و بعد از جدا شدن آن پولیپ از روده خارج خواهد شد. پولیپ‌هایی که خیلی بزرگ هستند یا چسبندگی جداری دارند و به هر علتی با کولونوسکوپی قابل برداشتن نیستند باید جراحی شوند. در این بیمار نیز به احتمال زیاد یکی از این موارد وجود داشته که جراح مجبور به عمل جراحی باز شده است.
چه زمانی بخشی یا تمام روده بزرگ برداشته می‌شود؟
گاهی در روده بیمار صدها شاید هم هزارها پولیپ ریز وجود دارد که امکان خارج شدن یک به یک آنها وجود ندارد و احتمال بدخیم‌شدنشان در آینده بالاست. در این مواقع جراح ترجیح می‌دهد برای حفظ سلامت بیمار بخشی از روده را بردارد.
بعد از برداشتن پولیپ چه کاری انجام می‌شود؟
پولیپ به آسیب‌شناسی فرستاده می‌شود تا بر اساس نوع آن تصمیم‌گیری شود. در بسیاری از موارد اگر پایه به خوبی برداشته شده باشد احتمال عود همان پولیپ خیلی کم است و نیازی هم به اقدام‌های دیگر نیست فقط بیمار باید پیگیری شود چون احتمال اینکه پولیپ‌ها در جای دیگری از روده بزرگ رشد کنند، وجود دارد. همچنین ممکن است جواب آسیب‌شناسی احتمال بدخیم شدن پولیپ را در آینده گزارش کند. در این بیماران کولونوسکوپی‌ها به فاصله کمتری از هم انجام می‌شوند. البته خیلی مهم است که بدانیم سابقه سرطان روده در خانواده بیمار وجود داشته یا نه. این موضوع برای پیگیری‌های بعدی بسیار مهم است. پولیپ‌های پیش‌بدخیم ممکن است طی 1 تا 5 سال به پولیپ بدخیم تبدیل شوند.
آیا نیازی هست بستگان بیمار از این جهت بررسی شوند؟
اگر در فردی پولیپ خانوادگی تشخیص داده شود بستگان درجه اول نیز باید بررسی شوند. در این بیمار نیز فرزندان باید از 12 سالگی به بعد بررسی شوند. بررسی ژنتیکی کمک می‌کند تا نوع نشانگان نیز مشخص شود. البته درصد پولیپ‌هایی که از نشانگان فامیلی پیروی می‌کنند خیلی کمتر است. پیگیری به این دلیل است که جلوی بزرگ شدن پولیپ و انسداد روده گرفته شود و مهم‌تر از همه پولیپ‌های پیش‌سرطانی تشخیص داده و زود خارج شوند.
رژیم ضدپولیپ؛ کم‌چرب و پرفیبر
سومین سرطان شایع در کشور ما سرطان روده بزرگ (سرطان کولورکتال) است. البته نقش ژنتیک و تغییرات ژنی در بروز این سرطان بسیار مهم است ولی اثبات شده؛ تغذیه بد می‌تواند روند سرطان را تسهیل کند. بیمارانی که رژیم غذایی کم‌فیبر دارند بیشتر در معرض خطر هستند. بیشترین فیبر در میوه‌ها و صیفی‌جات تازه وجود دارد. افراد باید دقت کنند آبمیوه فیبر کافی ندارد و به هیچ‌وجه جایگزین میوه نمی‌شود. نان و غلات نیز باید از نوع کامل باشد. وقتی سهم دریافتی از فیبرها متعادل و کافی باشد احتمال بروز سرطان روده بزرگ به حداقل خواهد رسید. اگر بیماری دچار پولیپوز روده و از نوع خونریزی‌دهنده باشد قبل از عمل جراحی باید رژیم غذایی خود را کم‌فیبر کند چون مصرف فیبر حرکات دودی روده را زیاد می‌کند و احتمال خونریزی مکرر از پولیپ خیلی بیشتر می‌شود ولی بعد از جراحی و بهبود می‌تواند رژیم غذایی پرفیبر را از سرگیرد. همچنین فرزند این بیمار که استعداد پولیپ دارد باید رژیم پرفیبر داشته باشد. سیگار و الکل نیز باید ترک شود. چنین بیمارانی باید بیشتر آب مصرف کنند و از نوشیدن چای و نسکافه که اسمولاریته بالاتری دارند، پرهیز کنند. مصرف قند و شکر و چربی‌های اشباع باید به حداقل برسد و فعالیت فیزیکی و ورزش هم فراموش نشود. افراد دچار پولیپ یا مستعد پولیپ بهتر است کمتر از گوشت قرمز استفاده کنند و گوشت میگو، ماهی و ماکیان را در برنامه غذایی خود بگنجانند ولی بیماران مبتلا به پولیپ خانم نمی‌توانند مصرف گوشت قرمز را محدود کنند چون بیشترین منبع غذایی آهن در گوشت قرمز وجود دارد و خانم‌ها به‌دلیل شرایط فیزیولوژیکی‌ای که دارند، نیاز زیادی به آهن دارند ولی گوشت قرمزی که مصرف می‌کنند باید کم‌چرب باشد و به تناوب مصرف شود.
اقدام‌های درمانی فقط شامل بیماران نیست بلکه بستگان بیمار مانند فرزندان و خواهر و برادرها هم باید بررسی شوند. بستگان درجه یک باید با فواصل تعیین‌شده کولونوسکوپی شوند. سن شروع آن از 13 تا 15 سالگی است. کولونوسکوپی به این دلیل انجام می‌شود که به محض اینکه پولیپ‌ها ظاهر شدند، برداشته شوند. بیمارانی که پولیپ‌های متعددی دارند ممکن است در معده و روده باریکشان هم پولیپ دیده شود که اینها نیز باید برداشته شوند. این بیماری در ایران شایع است و همه افراد باید بعد از 50 سالگی یک بار کولونوسکوپی شوند تا اگر پولیپی دیده شد تحت نظر قرار گیرد. خیلی از بیماران از اینکه بخشی از روده برداشته می‌شود نگران هستند ولی بدن انسان طوری است که خودش را با این وضعیت مطابقت می‌دهد. البته برداشتن کل روده باریک یا روده بزرگ با حیات انسان منافات دارد و حتما باید حداقل 80 تا 100سانتیمتر از روده باریک و حداقل یک‌سوم روده بزرگ باقی بماند. البته هرچه میزان برداشتن روده بیشتر باشد قطعا عوارض مربوط به آن نیز بیشتر خواهد شد. البته در روزهای نخستین بعد از عمل ممکن است کمی قوام مدفوع تغییر کند که آن هم به مرور برطرف می‌شود. بعد از عمل مکمل‌های دارویی برای بیماران تجویز می‌شود که به صورت موقتی است و نیازی به ادامه آن تا درازمدت نیست.
گاهی لازم است بستگان بیمارانی که پولیپ‌های بدخیم دارند آزمایش ژنتیک شوند. بررسی‌های ژنتیکی، هزینه بسیار بالایی دارند و از عهده هر خانواده‌ای برنمی‌آید. بستگان فردی که پولیپوز فامیلی دارد بهتر است از نظر ژنتیکی بررسی شوند و اگر مشکلی وجود داشت کولونوسکوپی زودتر شروع شود.
