معرفی کتاب « زیبایی شناسی فمینیستی »، نوشته کرولین کورسمایر
پیشگفتار دبیر مجموعه
بسیاری از کسانی که در ایران به نحوی از انحا کار فلسفی می‌کنند و با فضای مجازی اینترنت نیز بیگانه نیستند نام دانشنامه فلسفه استنفورد (۱) را شنیده‌اند و چه‌بسا از این مجموعه کم‌نظیر بهره نیز برده باشند. این دانشنامه حاصل طرح نیکویی است که اجرای آن در سال ۱۹۹۵ در دانشگاه استنفورد آغاز شد و همچنان ادامه دارد. به لطف کمک‌هایی که گردانندگان این مجموعه از آنها برخوردار شده‌اند، متن کامل تمامی مقالات این دانشنامه در اینترنت به رایگان و به آسان‌ترین شکل در دسترس خوانندگان علاقه‌مند قرار گرفته است.
نگاهی به ساختار و مندرجات مقاله‌ها و مرور کارنامه نویسندگان آنها، که عموما در حیطه کار خویش صاحبِ نام و تألیفات درخور اعتنا هستند، گواهی می‌دهد که با مجموعه‌ای خواندنی مواجهیم، مجموعه‌ای که غالبا مدخل‌های مناسبی برای ورود به گستره‌های متنوع تأمل فلسفی به دست می‌دهد. به این اعتبار، می‌توان به جرئت گفت کسی که می‌خواهد اولین بار با مسئله یا مبحثی در فلسفه آشنا شود، یکی از گزینه‌های راهگشایی که پیش رو دارد این است که ابتدا به سراغ مدخل یا مدخل‌های مربوط به آن در این دانشنامه برود.
دانشنامه فلسفه استنفورد (به سرپرستی دکتر ادوارد ن. زالتا (۲)) افزون بر این‌که پیوندی فراگیر میان فضای دانشگاهی و عرصه عمومی برقرار کرده، ویژگی‌های درخور توجه دیگری هم دارد. حجم بسیاری از مقاله‌های این دانشنامه چشمگیر است. ظاهرا دست نویسندگان در شرح و بسط کثیری از موضوعات و مباحث باز بوده است. دیگر این‌که در کنار مدخل‌های نام‌آشنا گاه به موضوعات و مسائل کم و بیش بدیعی پرداخته شده است که شاید در نظر اول ورودشان به دانشنامه‌ای فلسفی غریب بنماید و در عین حال خواننده را به بازاندیشی درباره دامنه تفکر فلسفی و نسبت آن با زیست‌جهان خویش فرابخواند. کتابنامه‌های مندرج در پایان مقاله‌ها نیز، که معمولاً به‌دقت تدوین شده‌اند، یکی از محسنات این دانشنامه است که به‌ویژه به کار دانشجویان و محققانی می‌آید که می‌خواهند در زمینه‌ای خاص پژوهش کنند. این را هم نباید از نظر دور داشت که خاستگاه این دانشنامه به هیچ روی موجب نشده است که متفکران و مباحث فلسفه قاره‌ای نادیده گرفته شوند.
انتشار تدریجی این دانشنامه به زبان فارسی و فراهم کردن امکان مواجهه شمار هرچه بیشتری از خوانندگان علاقه‌مند با آن، چه‌بسا استمرار همان غایتی باشد که موردنظر بانیان این طرح بوده است. بر این اساس، در گام نخست انتخابی اولیه از میان مدخل‌های پرشماری که در دانشنامه آمده است صورت گرفته و کار ترجمه آنها به سعی مترجمانی که با این طرح همکاری دارند به‌تدریج پیش می‌رود. ترجمه کل دانشنامه البته غایتی بلندپروازانه است، به‌ویژه با توجه به این‌که هنوز همه مقاله‌های آن به نگارش درنیامده‌اند. با این حال، تلاش بر این است که، در صورت فراهم بودن شرایط، انتشار این مجموعه استمرار پیدا کند و به سرنوشت مجموعه‌هایی دچار نیاید که آغازی چشمگیر داشته‌اند ولی دولتشان چندان پاینده نبوده است.
روال غالب این است که هر کدام از مدخل‌ها در یک مجلد منتشر شود، اما در مواردی که حجم یک مدخل از حداقل لازم برای این‌که به هیئت مجلدی مستقل منتشر شود کمتر باشد، آن مدخل همراه با مدخل دیگری که با آن قرابت موضوعی دارد انتشار می‌یابد. به درخواست دکتر زالتا، نسخه اساس ترجمه‌ها آخرین ویراستی خواهد بود که در بخش آرشیو دانشنامه درج شده است، و همین امر در چاپ‌های مجدد ترجمه‌ها مبنا قرار خواهد گرفت. در مرحله ویرایش، تمامی ترجمه‌ها سطر به سطر با متن انگلیسی مقابله خواهند شد تا عیار کار درخور این مجموعه باشد. در این میان تلاش می‌شود توازن شایسته‌ای میان احترام به سبک و زبان هر مترجم از یک سو و اقتضائات مجموعه از سوی دیگر به دست آید.
طرح انتشار این مجموعه شاید فردی بوده باشد، اما اجرا و اتمام آن البته کاری جمعی است و با تلاش مشترک و همراهی دوستانی میسر می‌شود که به این کار دل می‌سپارند. افزون بر مترجمانی که در این طرح همکاری می‌کنند، سپاسگزار دیگرانی هستم که مساعدتشان پشتوانه اجرای شایسته آن است. به‌ویژه از آقای دکتر زالتا و سایر گردانندگان دانشنامه قدردانی می‌کنم که اجازه دادند مجموعه حاضر به زبان فارسی منتشر شود. همچنین، باید یاد کنم از آقای امیر حسین‌زادگان، مدیر انتشارات ققنوس، که زمینه اجرای طرح را فراهم کردند؛ آقای دکتر سید نصراللّه موسویان، که یاری بی‌دریغشان برای این مجموعه بسیار مغتنم بوده است؛ آقای احمد تهوری، مدیر روابط عمومی انتشارات، که در تسهیل ارتباطات نقش مؤثری داشته‌اند؛ و آقای جهانگیر ملک‌محمدی و یکایک همکاران ایشان در بخش فنی انتشارات، که می‌کوشند این مجموعه با شکل و شمایلی درخور منتشر شود.
مسعود علیا
زمستان ۱۳۹۲
درآمد
«زیبایی‌شناسی فمینیستی»(۳) عنوانی برای نوعی از زیبایی‌شناسی نیست، آن‌چنان که، برای مثال، اصطلاحات «نظریه فضیلت»(۴) و «معرفت‌شناسی طبیعی‌شده»(۵) انواعی از فلسفه اخلاق و نظریه معرفت را توصیف می‌کنند؛ بلکه اشاره به زیبایی‌شناسی فمینیستی به معنای مشخص کردن مجموعه‌ای از چشم‌اندازهاست که پرسش‌های خاصی را درباره نظریه‌ها و فرض‌هایی فلسفی در باب هنر و مقولات زیبایی‌شناختی پی می‌گیرد. فمینیست‌ها به طور کلی به این نتیجه رسیده‌اند که به‌رغم بی‌طرفی و همه‌شمولی ظاهری زبان نظری فلسفه، در واقع تمامی حوزه‌های این رشته نشان جنسیت را در چارچوب‌های مفهومی پایه‌ای خود به همراه دارند. فمینیست‌هایی که در حوزه زیبایی‌شناسی کار می‌کنند این موضوع را می‌کاوند که جنسیت از چه راه‌هایی بر شکل‌گیری ایده‌هایی درباره هنر، هنرمندان و ارزش زیبایی‌شناختی تأثیرگذار است. چشم‌اندازهای فمینیستی در زیبایی‌شناسی همچنین با عوامل مؤثر فرهنگی‌ای که بر سوبژکتیویته اِعمال قدرت می‌کنند مأنوس‌اند: این‌که هنر چگونه شکل‌گیری اجتماعی جنسیت، امور جنسی و هویت را بازتاب می‌دهد و در عین حال تداوم می‌بخشد، و این‌که چگونه تمامی این خصوصیات را عواملی مانند نژاد، خاستگاه ملی، وضعیت اجتماعی، و موقعیت تاریخی شکل می‌دهند و تنظیم می‌کنند.
زیبایی‌شناسی نسبت به برخی دیگر از حوزه‌های فلسفه ماهیتاً بیشتر میان‌رشته‌ای است، چرا که این حوزه با کارهای هنری و رشته‌هایی که به نقد می‌پردازند گره خورده است. نه‌فقط فلاسفه بلکه همچنین مورخان هنر، موسیقی‌شناسان، نظریه‌پردازان ادبیات، فیلم و اجرا، (۶) و خودِ هنرمندان مساهمت‌هایی در چشم‌اندازهای فمینیستی داشته‌اند. کشفیاتی که از پژوهش‌های فمینیستی ناشی می‌شوند به نحو ضمنی دلالت‌هایی عملی دارند: برای مثال، تحلیل‌های مربوط به چارچوب‌های مفهومی تاریخی‌ای که بر زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر حاکم‌اند به تبیین تفاوت فاحش میان تعداد مردان و زنانی که هنرمندانی تأثیرگذار بوده‌اند کمک می‌کنند. نظریه‌های فلسفی‌ای که فمینیست‌ها اتخاذ کرده‌اند همچنین بر تفسیر انتقادی هنر و فرهنگ عمومی و گاه توسعه رویه‌های هنری معاصر به‌شدت تأثیر گذاشته‌اند. افزون بر این، زیبایی‌شناسی فمینیستی جستارها و نقادی‌هایی را پی می‌گیرد که به ارزش‌هایی که عینا در بنیادهای فلسفه جای دارند می‌پردازند و مفاهیمی را بررسی می‌کند که اغلب به هیچ روی مستقیماً به مردان و زنان اشاره ندارند و با این حال، معنایی جنسیتی سلسله‌مراتب آنها را آکنده است.
هر یک از بخش‌های این مدخل با نقادی سنت‌های نظری و مداخلات و جایگزین‌های فمینیستی آغاز می‌شود. این تلاش‌ها نه‌تنها به بازبینی‌هایی درباره مواضع فلسفی بلکه همچنین به انتشار چشم‌اندازهای فمینیستی در حوزه‌های نزدیک به زیبایی‌شناسی سنتی می‌انجامند. این پیشروی خصوصاً در بخش‌های پایانی مقاله مورد توجه قرار گرفته است.
کتاب استنفورد ۵۷ … زیبایی شناسی فمینیستی
نویسنده : کرولین کورسمایر
مترجم : نوشین شاهنده
ناشر: گروه انتشاراتی ققنوس
تعداد صفحات: ۹۶ صفحه
