معرفی کتاب « کودک ۴۴ »، نوشته تام راب اسمیت

به پدر و مادرم

مقدمهٔ مترجم

کودک ۴۴، اولین رمان تام راب اسمیت، پرتره­ای از دوران سیاسی و اجتماعی روسیه در عصر استالین است. اسمیت در این رمان از ماجرایی واقعی استفاده کرده تا داستان تلخش را دربارهٔ قتل­های زنجیره­ای بیش از چهل کودک به تصویر بکشد. این داستان بر اساس پروندهٔ آندری چیکاتیلو (Andrei Chikatilo) نوشته شده که در دهه­های هفتاد و هشتاد در روسیهٔ کمونیستی مسئول قتل پنجاه و دو کودک شناخته شد. کتاب علاوه بر اینکه به جنایت­شناسی دوران شوروی که شعارش «جنایتی وجود ندارد» بود می‌پردازد، پارانویاهای این عصر، سیستم آموزش و پرورش، دستگاه­های پلیس مخفی و یتیم­خانه­ها را نیز در این کشور به تصویر می­کشد.

***

تام راب اسمیت (متولد ۱۹۷۹) نویسندهٔ انگلیسی است که از مادری سوئدی و پدری انگلیسی متولد شده است. بعد از فارغ­التحصیل­شدن از دانشگاه کمبریج در سال ۲۰۰۱، تحصیلاتش را در دورهٔ یکسالهٔ نویسندگی خلاق در ایتالیا تکمیل کرد. او پس از تحصیل، کارش را به عنوان فیلمنامه­نویس آغاز کرد. نمایشنامهٔ «صداهای گم» (Losing Voices) را تهیه­کنندهٔ معتبری مثل انجمن مارلوو از او خرید و اجرا کرد.

کودک ۴۴، دربارهٔ قتل تعدادی کودک در روسیهٔ استالینی است که در سال ۲۰۰۸ روانهٔ بازار کتاب شد و تاکنون به سی‌ویک زبان ترجمه شده است. این کتاب در همان سال جایزهٔ بهترین رمان تریلر «انجمن جنایی­نویسان» را دریافت کرد و در فهرست نهایی نامزدهای «جایزهٔ بوکر» قرار گرفت و نامزد دریافت «جایزهٔ اولین رمان کاستا» بود.

کودک ۴۴ رمان تریلری است دربارهٔ لئو دمیدوف، مأمور امنیتی که ناخواسته درگیر پروندهٔ کشتار مخوف عده­ای از کودکان در دورهٔ استالین می­شود.

این کتاب، اولین بخش از یک کتاب سه­گانه است. بخش دوم، کتاب «گزارش محرمانه» بوده که، از نظر تاریخی، دنباله­ای بر کتاب «کودک ۴۴» است و در سال ۲۰۰۹ چاپ شد. شخصیت لئو دمیدوف و همسرش، رایسا، در کتاب دوم اسمیت هم حضور دارند. در سال ۲۰۰۸ ریدلی اسکات، کارگردان امریکایی، امتیاز ساخت فیلم کودک ۴۴ را خریداری کرد.

***

اتحاد جماهیر شوروی زمین حاصلخیزی برای نویسندگان تریلر بوده؛ از گورکی پارک نوشتهٔ مارتین کروز اسمیت تا ذائقهٔ خوش لکتر هانیبال به گوشت انسان، همگی از آنجا سرچشمه می­گیرند. تام راب اسمیت در اولین کتابش از هر دو این مؤلفان وام می­گیرد، ولی سرزمین پدری رابرت هریس شاید بهترین مقایسه در این زمینه باشد. درست همان­طور که هریس از یک کارآگاه برای افشای ماهیت حکومت توتالیتر نازی استفاده کرده، اسمیت هم از اسراری جنایی برای کشف دورهٔ استالینی استفاده می­کند.

تام راب اسمیت به واسطهٔ تجربهٔ کاری­اش در زمینهٔ نمایشنامه­نویسی، در کتاب کودک ۴۴ درامی خوفناک با فضایی کاملاً سیاه خلق کرده که هر لحظه و هر صفحهٔ آن از کنش­های فراوانی تشکیل می­شود که خواننده را مجذوب خود می­کند. کودک ۴۴ رمانی کاملاً تصویری است که به تصویر کشیدن وقایعش برای خواننده آسان است. و همچنین از طرفی سبک وی‍ژهٔ نویسنده – استفاده از جملات ترکیبی، واژه­های ویژهٔ خود، در هم ریختن عناصر زمانی – به این اثر ویژگی­های متفاوتی داده است.

اسمیت در این کتاب از واژه­های مشخصی، که ویژگی حکومت­های توتالیتر است، استفاده کرده، واژه­هایی که برای مردم چنان جامعه­ای ذهنیتی را خلق می­کند که نزدیک شدن به آنها برای­شان گونه­ای احتیاط ایجاد می­کند. “تقبیح کردن”، “خائن”، “غرب”، همگی واژگانی هستند که در حکومت بستهٔ شوروی در دوران استالین ترس را در مردم زنده نگه می­داشت و تأثیر خود را در این رمان نشان می­دهد.

علاوه بر این، نویسنده با جزئیات فراوانی که لابه­لای سطور داستانش به کار برده، با ذکاوت فراوان، خوانندهٔ خود را به شکل غیرمستقیم با مقطعی از تاریخ روسیه، هم از نظر سیاسی و هم از نظر اجتماعی، آشنا می­کند. داستان اسمیت در زمانی کمی پیش و پس از مرگ استالین رخ می­دهد که به او این فرصت را می­دهد تا موضوعات اجتماعی و سیاسی آن عصر را به چالش بکشد.

شوروی در دورهٔ استالین می­کوشد بهشتی برای کارگرانش باشد و تمام نیازهای آنها را فراهم کند. یکی از ستون­های اساسی این است که شهروندانش فارغ از ترس جنایت و جنایتکاران معمولی زندگی می­کنند. ولی در این جامعه میلیون­ها نفر در ترس زندگی می­کنند… ترس از حکومت. مرگ نجوایی در دوردست­هاست. تنها گمان به بی­وفایی ایدئولوژیک – داشتنِ کتابی از غرب رو به انحطاط – میلیون­ها بی­گناه را به اردوگاه­های کار اجباری یا به اعدام می­فرستد.

بهترین کاری که اسمیت انجام داده زمانی است که چگونگی پرورش جهالت را از دل سکوت و ترس نشان می‌دهد: ناتوانی در بیان حقیقت، تمام سلول­های هستی انسان را می­خورد و آن زمان است که عشق تیره می­شود.

در پایان لازم می­دانم از خانم فریده اشرفی، خانم الاهه دهنوی و آقای سیامک گلشیری، که مجموعهٔ حاضر حاصل راهنمایی و دقت نظر ایشان است، سپاسگزاری کنم.

نادر قبله­ای

کتاب کودک ۴۴
نویسنده : تام راب اسمیت
مترجم : نادر قبله‌ای
ناشر: انتشارات مروارید
تعداد صفحات : ۴۵۵ صفحه