آشنایی با دانشمندان دنیای قدیم و نو – قسمت اول: فیثاغورس

قضیه فیثاغورس از هر قضیه دیگری در ریاضیات مشهورتر و مهمتر است. مصری‌ها نخستین ملتی بودند که از این قضیه استفاده کردند. آنها قضیه فیثاغورس را بدون داشتن هیچ دلیل ریاضی بکار می‌بردند. فیثاغورس اولین کسی بود که به برهان اساسی این قضیه پی برد و آن را کشف کرد.

قضیه فیثاغورس که در رشته‌های مختلف علمی از آن استفاده می‌شود، ثابت می‌کند که در هر مثلث قائم‌الزاویه، مجموع مربع‌های دو ضلع مجاور به زاویه قائمه مساوی با مربع وتر است (مثلث قائم‌الزاویه به مثلثی گویند که یک زاویه آن 90 درجه باشد.)

یکی از مهمترین مثلث‌های قائم‌الزاویه در تاریخ هندسه، مثلثی است که طول دو ضلع مجاور به زاویه قائمه آن به ترتیب 3 و 4 واحد و طول وتر آن 5 واحد باشد. بنابراین مجموع مربع‌های دو ضلع این مثلث مساوی 16 + 9 و برابر با مربع وتر یعنی 25 است. قضیه فیثاغورس در مورد هر مثلث قائم‌الزاویه دیگری نیز صادق است. این قضیه مهم هندسی بقدری مورد توجه ریاضیدان‌ها بوده که تاکنون شاید بیش از یک‌صد راه اثبات مختلف برای آن پیدا شده است. بیستمین رئیس جمهور آمریکا، از جمله کسانی بوده که برای اثبات این قضیه راه‌حلی یافته بود!

فیثاغورس، به سال 582 پیش از میلاد در هشر ساموس یونان بدنیا آمد. از زندگی خصوصی‌اش اطلاع درستی در دست نیست، اما روایت می‌کنند که او چندبار به مدیترانه سفر کرده و از مراکز آموزش مصریان دیدن کرده است. همچنین گفته می‌شود که او با یک زن فلسفه‌دان به اسم «تیانو» که از طرفدارانش بود ازدواج می‌کند. آنها صاحب یک پسر به اسم «تلاگوس»، و سه دختر به اسم  «دامو»، «اریگ نته»، و «ماییا» می‌شوند.

در سال 529 پیش از میلاد، به دستور پلی کراتس پادشاه ستمگر آن زمان، از یونان به نواحی جنوبی ایتالیا تبعید شد.

فیثاغورس و پیروانش مکتبی از تساوی مذهبی پی‌ریزی کردند. این گروه که فیثاغورسیان نامیده می‌شدند همه از طبقه اشراف بودند. آنها پنهانی سوگند یاد کرده بودن که به پیمان خود وفادار بمانند و همین برادری و برابری بین آنان در مردم ایجاد سوءظن کرده بود.

فیثاغورسیان عقیده داشتند که روح آدمی فناناپذیر است، بارها به زمین باز می‌گردد و در وجود آدمیان دیگر تجلی می‌کند. فیثاغورس معتقد بود که انسان و حیوان با هم رابطه‌ای دارند و روح یک انسان ممکن است در جسم حیوانی حلول کند. برای این‌که این عمل پیش نیاید انسان باید با پاکی و صفا زندگی کند. از آنجا که قوانین و نظام‌های اجتماعی دشوار و اجتناب‌ناپذیرند، پس انضباط شخصی باید با درستی، اطاعت و پرهیزکاری همراه باشد.

فیثاغورس مانند کوپرنیک، که قرن‌ها بعد ظهور کرد، عقیده داشت که خورشید مرکز گیتی است و سیاره‌ها در روی مدارهای دایره‌ای به دور آن در گردشند، و مسیر کامل این اجسام آسمانی دایره است. به عقیده او، زمین، ستارگان، سیاره‌ها و تمامی گیتی کروی هستند، چون کره کاملترین جسم هندسی است.

فیثاغورسیان، گروهی اخترشناس، ریاضیدان و زیست‌شناس در جمع خود داشتند که خدمات بزرگی انجام دادند. کشف اعصاب بینایی و شیپور اُستاش دستگاه شنوایی جانداران از جمله اکتشاف‌های این گروه از دانشمندان بوده است.

فیثاغورسیان به یاری یکدیگر از علم ریاضیات در موسیقی استفاده کردند. نت موسیقی نوایی را می‌آفریند که به گوش دلپذیر می‌آید. زمانی‌که گام‌های موسیقی با هم نواخته می‌شوند یا ایجاد وجد و سرور می‌کنند و یا صدایی ناموزون و دلخراش پدید می‌آورند.

دویست سال بعد، ارسطو درباره فیثاغورسیان گفت: «آنان تنها گروهی بودند که به مطالعه و تکمیل ریاضیات همت گماردند و این علم را بنیاد نهادند. عقیده آنها متکی بر این اصل بود که قوانین حیات هر موجود زنده‌ای از اصول ریاضی پیروی می‌کند.

درباره مطلب فوق اظهارنظرهای گوناگونی وجود دارد و امروز دانشمندان می‌کوشند تا جهان را به اتکای فرمول‌ها و روابط ریاضی محدودتر کنند.