ایرانی‌ها و دوران پساتلگرامی: چه خطرهایی بعد از فیلتر تلگرام، کاربران ایرانی را تهدید می‌کنند؟
در چند هفته اخیر، مرتب خبرهایی در مورد نزدیک بودن فیلتر تلگرام می‌خوانیم. اما کمتر پیش آمده که با دقت در مورد ابعاد این امر گفتگویی با هم کرده باشیم.
جالب است که بدانید در روسیه هم متعاقب خودداری تلگرام از ارائه یک در پشتی یا کلید رمزنگاری به دولت روسیه برای پایش پیام‌های کاربران، این پیامرسان فیلتر شده است.
اما از آن سو، پاول دوروف هم بیکار ننشسته است و به تازگی اعلام کرده که به ارائه‌دهندگان پراکسی و شبکه‌های خصوصی مجازی، کمک‌هایی در قالب بیت کوین به ارزش میلیون‌ها دلار کرده است.
یکی دیگر از شیوه‌های مقابله تلگرام با فیلترینگ، تکنیکی به نام Domain Fronting است که پیش از این در پیامرسان سیگنال استفاده می‌شد.
می‌دانید که گوگل، آمازون و مایکروسافت بزرگترین ارائه‌دهندگان خدمات ابری در دنیا هستند و بسیاری از شرکت‌ها، سایت‌ها و اپ‌ها از همین خدمات ابری استفاده می‌کنند. به دلیل بزرگی خدمات این شرکت‌ها، معمولا هیچ کشوری سرورهای این شرکت‌ها را فیلتر نمی‌کند، چون چنین کاری به منزله اختلال بزرگ در کل اینترنت کشور است.
به همین خاطر سرورهای این شرکت‌ها گزینه جذابی برای دور زدن فیلترینگ محسوب می‌شوند. حالا تلگرام نیز در پی استفاده از این روش به عنوان یکی از گزینه‌های مقابله با فیلترینگ است.
اما باید بگویم که ضدحمله مقامات روسیه این بوده که نزدیک به 800 هزار آدرس IP مرتبط با سرویس‌های ابری آمازون و بیش از یک میلیون آدرس مرتبط با سرویس‌های ابری گوگل را فیلتر کنند، به این ترتیب نه‌تنها گذر از فیلترینگ با این روش خاص محدود شد، بلکه عملا بسیاری از وب‌سایت‌های استفاده کننده از سرورهای ابری هم غیرقابل دسترسی شدند. این در شرایطی است که آی پی «رنج»های فیلترشده در حال افزایش هستند.
با این مقدمه می‌رسیم به قسمت اصلی این پست و بررسی عواقب فیلتر تلگرام:
1-اختلال گسترده در اینترنت!
بله! می‌شود حدس زد که در نخستین روزها فیلتر تلگرام خیلی ساده، محدود به خود تلگرام شود. اما تکرار سناریوی بالا در ایران هم قابل پیش‌بینی است. واقعا پیش‌بینی که چه تعداد سایت و اپلیکیشن به خاطر همین بازی موش و گربه تلگرام و فیلترکننده‌ها، این وسط برای کاربران ایرانی غیرقابل دسترسی شوند، دشوار است.
این در شرایطی است که اینترنت کار اصلی و حرفه بسیاری از مردم ایران است و آنها باید بدون دردسر هر روز سایت‌های خاصی را چک کنند و از سرویس‌های ویژه‌ای استفاده کنند.
یک فعال اقتصادی، استاد دانشگاه یا تولیدکننده محتوا را در نظر بگیرید، همین حالا هم ما در دسترسی به بسیاری سایت‌ها که اتفاقا از هیچ کدام از خطوط قرمز ایران عبور نکرده‌اند، مشکل داریم. حالا در نظر بگیرید که بسیاری از سایت‌های باقیمانده هم با دشواری باز شوند.
از سوی دیگر این امکان هم وجود دارد که امکان استفاده از شیوه‌های گذر از فیلترینگ هم محدودتر از سابق شود.
2- گسست آنلاین نسل‌ها
وقتی تلگرام معمول شد، یک اتفاق خاص رخ داد. پدرها و مادرها و حتی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما برای نخستین بار طعم اینترنت را چشیدند. آنها که پیش از این نمی‌دانستند ایمیل چیست و چطور می‌شود سایت‌های مختلف را با مرورگر باز کرد، حالا وقتی روی یک آیکون جادویی تپ می‌کردند می‌توانستند با افراد نزدیک خانواده و دوستان دیگرشان، تماس بگیرند و عکس‌های نوه‌هایشان را در خارج از ایران هر روز ببینند و یا مثلا ببینند که دختر دانشجویشان در یک شهر غریب، برای ناهار چه پخته است.
حالا ماییم و این لایه تازه از کاربران که سرخورده می‌شوند. درخواست آموزش ترفند برای دسترسی به تلگرام می‌کنند. آنها خواهند پنداشت که اینترنت هم تمام شده.
3-پراکنده شدن دوستان قدیمی از گروه‌ها
گروه‌های خودمانی زیادی که این مدت به زح مت در تلگرام شکل گرفته‌اند، در نظر آورید: گروه دخترهای یک خانواده، گروه هم‌کلاسی‌ها و هم‌دوره‌ای‌های سابق، گروه‌های تخصصی و …
مدت زیادی زمان لازم بود که تا این افراد متوجه عادات آنلاین هم بشوند و پی ببرند که حساسیت‌ها و دغدغه‌ها و حتی استعدادهای پنهان هر کدام از آنها چه چیز بوده.
بدیهی است که تشکیل دوباره این گروه‌ها، کار بسیار دشواری است. آن هم در شرایطی که برخی از افراد به خاطر روحیه حساس و دورنگرا بودن، به زحمت رضایت به حضور آنلاین در گروه‌های تلگرامی را داده بودند.
4-واکنش دیگران کاربران
اینترنت مدت زیادی در ایران به باور من به اشتباه مترادف با تلگرام شده بود. دیگر حتی شرکت‌ها هم برای تماس‌های رسمی خود اسناد و مکاتبات را تلگرام می‌کردند. واژه ایمیل، غریب افتاده بود. شیوه کسب خبر اکثر کاربران هم، مرور اخبار کوتاه و عکس و ویدئوهای 10 – 15 کانال تلگرام خبری برتر بود.
از سوی دیگر شبکه‌های اجتماعی و در رأس آنها تلگرام، نوع وب‌گردی کاربران ایرانی را برای همیشه تغییر داده است. آنها به شدت به خواندن کوتاه‌نوشت‌های بدون تحلیل، لطیفه‌ها، دست انداختن همه چیزهای جدی و تبادل استیکر عادت کرده‌اند.
در شرایطی که بررسی جو کنونی کاربران، این برآورد را ارائه نمی‌کند که پیامرسان‌های داخلی در کوتاه‌زمان مورد استقبال قرار بگیرند، این گمان را هم نمی‌توان داشت که خیل عظیم کاربران ایرانی، یک‌شبه تبدیل به کاربران وب‌سایت‌های خبری بشوند.
حالا آشفتگی و دو هوا شدن این کاربران را در نظر آورید.
5-دغدغه‌های اقتصادی
بله! اقتصاد تلگرامی بیشتر متشکل از خرده‌فروشی‌های ناچیز است. اما مجموع این خرده‌فروشی‌ها و تعداد زیادی خانواده‌هایی را در نظر آورید که اموراتشان با همین‌ها می‌گذرد.
این عده معمولا امکان بازاریابی متفاوت و توانایی‌های فنی چندانی هم ندارند و نمی‌توانند در کوتاه‌زمان دوباره همان بازار هدف را دوباره به چنگ آورند و از ساختن وب‌سایت‌های مستقل هم عاجز هستند.
دکتر جان،
اول این که شما خیلی یه طرفه نبینید. قطعا منافعی هم داره بسته شدن تلگرام. مدیرای تلگرام نشون دادن که هیچ جوری نمیشه باهاشون مذاکره کرد و هیچ منطقی توی کتشون نمیره.
دوم این که توی چین تلگرام مدتهاست که مسدوده و اینترنتشون اونطور که شما نوشتید “نترکیده” (!) پینگ اینترنت در چین خیلی پایینتر از ایران هست و سرعتها خیلی بالاتر. همه شبکه های اجتمائی هم مسدود هست و گوگل (برعکس تلگرام) همکاری خوبی با دولت چین داره.
اینکه فرموده‌اید “اختلال گسترده در اینترنت خواهیم داشت و تکرار سناریوی [اختلال] روسیه در ایران هم قابل پیش‌بینی است” زمانی صحیح است که ما هم مانند روسیه از گوگل و آمازون و مایکروسافت سرویس گرفته باشیم. اما خودتان می‌دانید که به دلایل بسیار که مهمترینش تحریم است، حتی اگر می‌خواستیم هم امکان استفاده از سرویس‌های ابری سه شرکت یاد شده را نداشته و نداریم. وقتی از آنها سرویس نگرفته‌ایم پس در پی مسدود شدنشان با اختلال مواجه نخواهیم شد.