آرتریت روماتویید چیست و چه علائمی دارد؟ شیوه‌های تشخیص و درمان آن
- آرتریت روماتویید (rheumatoid arthritis; RA) نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن، مفاصل، در اثر التهاب غشای سینوویال (لایه داخلی کپسول مفصلی که حفره مفصلی را مفروش می‌کند) سفت و دردناک می‌شوند.
- بیماری آرتریت روماتویید به طور شایع در ۳۰ تا ۵۰ سالگی آغاز می‌شود و درخانم‌ها ۳ برابر شایع تر است. این بیماری ممکن است در بعضی از افراد فامیل دیده شود. به طور متوسط یک نفر از هر ۱۰۰ نفر به بیماری آرتریت روماتویید مبتلا می‌شود.
- آرتریت روماتویید به آرامی طی چند هفته یا چند ماه ایجاد می‌شود ولی ممکن است به طور ناگهانی، در مدت چند روز آغاز شود. علایم اصلی بیماری را سفتی و درد مفاصل تشکیل میدهد که صبح‌ها تشدید می‌شود و با حرکت کاهش پیدا می‌کند. سایر علایم عبارتند از: تورم و بد شکل شدن مفاصل مبتلا؛ گروههای کوچک و بدون درد در نواحی تحت فشار مانند آرنج؛ لاغر شدن عضلات اطراف مفاصل؛ محدودیت حرکات مفصل؛ خستگی و افسردگی.
- عوامل مستعد کننده بیماری عبارتند از: عوامل ژنتیکی، استعمال دخانیات و حساسیت غذایی
- آرتریت روماتویید می‌تواند بسیاری از دستگاه‌های بدن را گرفتارکند. بیماری آرتریت روماتویید از بیماری‌های خود ایمنی (اتوایمیون) است. در این بیماری‌ها، بنا بر علل ناشناخته، بدن آنتی بادی‌ها (پادتن ها) یی تولید می‌کند که به بافت‌های خودی حمله می‌نمایند. در آرتریت روماتویید، غشای سینوویال مفصل مورد هجوم آنتی بادی‌های خودی قرار می‌گیرد و در نتیجه، دچار التهاب می‌شود و سرانجام، انتهای استخوان‌ها و غضروف مفروش کننده مفصل آسیب می بیند. در اکثر موارد، آرتریت روماتویید چندین مفصل را در دو طرف بدن گرفتارمی‌کند با تجمع مایع در مفصل، تورم، درد و محدودیت حرکت ایجاد می‌شود. آنتی بادی‌ها و مولکول‌هایی مانند آنزیم‌ها سیتوکاین‌ها باعث تغییر شکل و تخریب غشاها و غضروف می‌شوند.
معمولا آرتریت روماتویید ابتدا در مفاصل کوچک دست‌ها و پاها ظاهر می‌شود ولی ممکن است هر مفصلی را مبتلا کند. گاهی در ابتدا، فقط یک مفصل، به ویژه مفصل شانه یا زانو گرفتار می‌شود. سرانجام، تخریب مفصل منجر به بد شکلی آن می‌شود که از جمله این موارد می‌توان انحراف و دور شدن انگشتان دست انگشت شست (به طرف استخوان زیرین) را نام برد.
سایر نقاطی که ممکن است در بیماری آرتریت روماتویید گرفتار شوند عبارتند از: چشم، کلیه، ریه، قلب و رگهای خونی.
ممکن است بیماری رینود و سندرم تونل مچ دستی در اثر آتریت روماتویید ایجاد شود.
- سیر بیماری آرتریت روماتویید الگوی واحدی ندارد. به عنوان مثال ممکن است بیماری پس از چند سال متوقف شود و تنها کمی تخریب مفصلی ایجاد کند ویا طی چند سال به سرعت پیشرفت نماید. در هر حال در اکثر موارد، آرتریت روماتویید بیماری مزمن و مقاومی‌است که اغلب به شکل دوره‌ای بروز می‌کند و چند هفته یا چند ماه ادامه می‌یابد.
- عوامل ژنتیکی در تعیین اینکه بیماری در کدام افراد و به چه دلیل ایجاد می‌شود نقش دارند.
فرد مبتلا به آرتریت روماتویید چگونه می‌تواند به کاهش علایم بیماری خود کمک کند؟
- با خوردن مسکن‌های بدون نیاز به نسخه، مانند استامینوفون
- با مالیدن پمادهای حاوی کاپساییسین (capsaicin)، منتول، اوکالیپتوس یا سالیسیلات‌ها.
درمان‌های مرسوم:
پس از تشخیص بیماری به وسیله پزشک که با استفاده از علایم بیماری و معاینه بیمار و انجام آزمایش‌های خونی مخصوص اثبات وجود التهاب و رادیوگرافی (به منظور تعیین میزان تخریب مفصل صورت می‌گیرد، درمان آغاز می‌شود. تغییرات ساختمانی مفاصل در رادیوگرافی از عوامل تشخیص بیماری به شمار می‌آید. در آزمایش خون، افزایش سرعت رسوب گلبول‌های قرمز (ESR)، مثبت بودن آزمایش فاکتور روماتوییدکه اتوآنتی بادی‌های واکنشگر با پروتئین F ایمونوگلوبولین G هستند در) بیماران بزرگسال(، کاهش رسوب موسین از مایع سینوویال و تغییرات بافتی مشخصه بیماری در معاینه آسیب شناسی مایع مزبور، معیارهای تشخیص بیماری را تشکیل می‌دهند. تعیین آنتی بادی‌های ضد CCP نیز برای تشخیص آرتریت روماتویید به کار می‌رود.
در فرم‌های شدیدتر بیماری، تیترهای بالاتر فاکتور روماتویید دیده می‌شود. در فرم‌های مزبور، تظاهرات خارج مفصلی مانند گرفتاری قلبی، التهاب عروقی، بیماری ریوی و پروتئین در ادرار وجود دارند. ممکن است ضخیم شدگی غشاهای سینویال دیده شود.
- درمان با هدف کنترل و متوقف یا آهسته کردن سیر بیماری انجام می‌شود. در موارد تشدید بیماری، استراحت توصیه می شود.
- برای کاهش درد وسفتی مفاصل از مسکن و داروهای ضد التهاب غیر کورتون استفاده می‌شود.
- داروهای ضد روماتیسمی ممکن است به منظور کاهش التهاب و کمک به کنترل علایم بیماری تجویز شود. این داروها سرعت تخریب مفصل را نیز کاهش می‌دهند. داروهای ضد روماتیسمی عبارتند از:
1- سولفاسالازین که تقریباً نیمی ازمبتلایان به آرتریت روماتویید، طی 6 ماه مصرف این دارو به آن جواب می‌دهند.
2-متوترکسات (این دارو موجب کاهش التهاب. آهسته شدن سرعت تخریبمفاصل می‌شودو معمولاًطی چند ماه علایم بیماری را کاهش میدهد)
3-داروهای ضد مالاریا (که می‌توانند طی مدت 12 ماه علایم بیماری را به طور چشمگیر کاهش دهند)
4-ماینوسیکلین (آنتی بیوتیکی است که می‌تواند به کنترل علایم آرتریت روماتویید کمک کند).
- کورتون‌های خوراکی ممکن است تجویز شوند. این داروها التهاب مفصلی را کاهش می‌دهند و تجویز مقدار کم آنها طی چند هفته، علایم بیماری را کنترل می‌کند. در موارد شدید بیماری می‌توان از کورتون به شکل تزریق در عضله استفاده کرد و یا آن را به طور مستقیم در مفاصل مبتلا (البته به طور کوتاه مدت) تزریق نمود.
بعضی داروهای سرکوبگر واکنش ایمنی مانند اتانرسپت (etanercept) و اینفلیکسیماب (infliximab) را می‌توان به صورت تزریقی تجویز نمود. این داروها در بعضی موارد موجب آهسته یا متوقف شدن تخریب مفصلی و نیز کاهش علایم بیماری می‌شوند ولی باید فقط بعد از اثبات عدم تأثیر سایر داروها مورد استفاده قرار بگیرد.
احتیاط:
بعضی از داروهای مورد استفاده در آرتریت روماتویید دارای عوارض جانبی زیادی هستند. در این‌باره با پزشک مشورت نمایید.
بعضی از داروهای آرتریت روماتویید نباید دردوران بارداری مصرف شوند. در صورتی‌که زن یا شوهرداروی متوترکسات مصرف می‌کنند باید از روش های جلوگیری استفاده نمایند.
- فیزیوتراپی برای به حداکثر رساندن حرکت مفصل و حفظ قدرت عضلانی اهمیت دارد.
عمل جراحی ممکن است برای پیشگیری از افزایش تخریب مفصل و تسکین درد ضرورت پیدا کند. عمل جراحی به صورت برداشتن بافت ملتهب مفصل یا ادغام استخوان‌ها به یکدیگر به نحوی که حرکت مفصل مبتدا از بین برود انجام می‌شود و یا می‌توان در موارد شدید بودن تخریب مفصل از جایگزینی مفصل مصنوعی استفاده کرد.
- میزان بروز آرتریت روماتویید تا بعد ۶۰ سالگی همچنان افزایش می‌یابد و شروع بیماری در سنین پیری معمولا نشانه پیش‌آگهی بدتر آن است.
درمان تغذیه ای:
بعضی تحقیقات نشان داده اند که آرتریت روماتویید می‌تواند در اثر حساسیت به بعضی غذاها ایجاد شود. در یک مورد مطالعه، غذاهایی مانند غلات، شیر آجیل، گوشت گاو و تخم مرغ بیش از همه در ایجاد آتریت روماتویید مسئول شناخته شدند.
- خوردن غذاه روغن زیتون، گردو، کدو حلوایی، تخمه ای حاوی اسیدهای چرب غیراشباع مانند ماهی‌های چرب (ماهی ماکرل، قزل‌آلا، ساردین و سالمون)، روغن زیتون، گردو، کدو حلوایی، تخمه آفتاب گردان و دانه کنجد ممکن است در بیماری آرتریت روماتویید مفید باشد.
اسیدهای چرب امگا ۔ ۶ (در شکل روغن گل‌گاو زبان، روغن دانه انگور فرنگی و روغن پامچال) و اسیدهای چرب امگا ۔ ۳ (در فرم روغن ماهی) می‌تواند در کنترل این بیماری مؤثر واقع شود.
احتیاط:
قبل از مصرف روغن ماهی و/ یا اسیدهای چرب امگا- ۳ همراه با داروی وارفارین؛ یا مصرف ویتامین E همراه با آسپیرین و وارفارین، با پزشک مشورت نمایید.
هومیوپاتی:
تحقیقات نشان داده‌است که داروهای پیچیده هومیوپاتی چنان‌چه به وسیله، متخصص این رشته تجویز شوندمی‌توانند در درمان آرتریت روماتویید مؤثر واقع شوند.
گیاه درمانی غربی:
بر اساس طب سنتی گیاهی غرب، تجمع مزمن سموم در بدن می‌تواند موجب برانگیختگی حمله بیماری آرتریت روماتویید شود و درمان آن از طریق تجزیه و تحلیل هر مورد امکان‌پذیر است و درمان‌گیاهی استانداردی برای هر یک از انواع آرتریت وجود ندارد. گیاه درمانی باید به وسیله متخصص این رشته انجام شود.
احتیاط:
در صورت تجویز گیاهان دارویی، باید بیمار مبتلا به‌آرتریت روماتویید به دقت مورد پایش قرار گیرد و به طور منظم، آزمایش‌های عملکرد کبد برای بیمار درخواست شود.
مصرف توأم داروهای گیاهی و داروهای طبی مرسوم نیاز به پایش مداوم دارد.
گیاه درمانی چینی:
طب سنتی چین تفاوت خاصی میان آرتریت روماتویید، آرتروز ونقرس قائل نمی‌شود و ازاین رو درمان این بیماری‌ها را یکسان می داند (مبحث ۱۶۶)
بهداشت محیط:
- عوامل محیطی نقش مهمی در ایجاد بیماری آرتریت روماتویید و سایر بیماری‌های خود ایمنی ایفا می‌کنند.
- بسیاری از تحقیقات، ارتباط میان استعمال دخانیات وآرتریت روماتویید را مطرح کردند. در افراد سیگاری احتمال بروز آرتریت روماتویید دو برابر بیشتر است.
به نظر می‌رسد در زنانی که از قرص‌های ضدبارداری خوراکی استفاده می‌کنند احتمال ایجاد آرتریت روماتویید کمتر است. البته این قرص‌ها در واقع ظهور علایم بالینی آرتریت روماتویید را به تعویق می‌اندازند.
تماس با بسیاری مواد شیمیایی می‌تواند خطر بروز آرتریت روماتویید را افزایش دهد. در مطالعه ای که در کشور سوئد به عمل آمد مشخص شده که درافرادی که با حلالهای آلی (مانند اسپری رنگ، مواد آرایشی مو و لاک و الکل) تماس دارند احتمال بروز آرتریت روماتویید بیشتر است و کشاورزان نیز احتمالاً به دلیل تماس باغبارهای عالی یا حشره‌کش‌ها و سموم گیاهی بیش از سایرین در خطر ابتلا به این بیماری هستند. در یک مطالعه دیگر مشاهده شد که تماس شغلی با روغن های هیدرولیک خطر ایجاد آرتریت روماتویید را به دو برابر افزایش میدهد. غبار سیلیس که اغلب در کارگاه‌های سفال‌گری یافت می‌شود نیز با ایجاد آرتریت روماتویید در ارتباط است. بنا بر آنچه ذکر شد جلوگیری از تماس با این مواد می‌تواند به پیشگیری از آرتریت روماتویید کمک کند
ویروس اپشتاین بار ) عامل بیماری مونونوکلئوز (، پاروویروس و میکوپلاسما) عوامل بیماری ذات الریه(را نیز در ایجاد آرتریت روماتویید مؤثر دانسته اند هر چند هنوز تفسیر نتایج مطالعات در این زمینه دشوار است.
طب سوزنی:
به نظر می‌رسد طب سوزنی به اندازه تزریق موضعی‌کورتون یا بسیاری از داروهای ضد التهابی مرسوم، در کاهش التهاب و تسکین درد بیماری آرتریت روماتویید مؤثر است و فاقد عوارض جانبی این داروها نیز هست.
نکته:
ممکن است بارداری به طور موت موجب تسکین علایم آرتریت روماتویید شود.
درمان با استفاده از کار بر روی بدن و حرکت درمانی:
آب درمانی (هیدروتراپی) یکی از قدیمی‌ترین درمان‌های ارتریت است و موجب تسکین درد بیماران می‌شود.
- ورزش‌های هوازی موجب افزایش قدرت عضلات، بدون تشدید درد بیماران می‌شود.
لیزر درمانی سطح پایین ((low level laser therapy; LLLT در درمان علایم آرتریت روماتویید چند سال است که مورد استفاده قرارگرفته و درآن، یک منبع نوری، نور «خالص» با یک طول موج واحد را تولید می‌کند. این نور، واکنش شیمیایی نوری در سلول‌های بافت مبتلا را سبب می‌شود. از LLLT می‌توان برای تسکین کوتاه مدت درد و سفتی صبحگاهی استفاده‌کرد و این روش‌کم‌عارضه یا بدون‌عارضه‌است LLLT در بخش‌های روماتولوژی بیمارستان‌ها و نیز در فیزیوتراپی‌ها و کلینیک‌های درد یافت می‌شود.
- ماوراء صوت (اولتراسوند)، روشی است که اغلب به عنوان درمان ثانویه، یعنی همراه با درمان‌های دیگر (مانند درمان دارویی) به کار می‌رود و اثر ضد التهابی و ضد درد دارد.
درمان های روان – تنی:
- استفاده منظم از درمان های روان – تنی مانند یوگا و آرام سازی اثر مفیدی برکاهش درد دارد.
- در بسیاری از مطالعات، ارتباط آرتریت روماتویید با عوامل استرس‌زای عمده زندگی مشاهده شده است. در یک مطالعه مشخص شد که بسیاری از افراد مبتلا به آرتریت روماتویید، تقریباً از ۵ سال پیش از شیوع علایم‌آرتریت روماتویید و تشخیص بیماری، مشکلات زناشویی داشته اند. کاهش دادن مشکلات و استرس‌های زندگی و یا لااقل پیدا کردن راه‌هایی برای اجتناب از هیجانات عاطفی در افراد مبتلا به آرتریت روماتویید توصیه می‌شود.
بیماری آرتریت روماتویید از چند مرحله تشکیل می‌شود؟
آرتریت روماتویید بر اساس معاینه فیزیکی و علایم رادیوگرافی به ۴ مرحله زیر تقسیم می‌شود:
در مرحله یک، بیماری باشروع تغییرات استخوانی در رادیوگرافی تشخیص داده می‌شود.
مرحله دو، آرتریت روماتویید متوسط است و در آن شواهد تحلیل رفتگی عضلانی و کاهش تحریک علاوه بر یافته‌های رادیولوژیک وجود دارد.
مرحله سه، مرحله آرتریت روماتویید شدید است و با تغییر شکل مفصل، تحلیل رفتگی شدید عضله، ضایعات بافت نرم و تخریب استخوان و غضروف مشخص می‌شود.
در مرحله چهار، تمام علایم مرحله سه به اضافه فیبروز یا آنکیلوز (بی حرکتی) استخوانی وجود دارد.
بیماری آرتریت روماتویید را بر مبنای ظرفیت عملکردی به چهار گروه زیر تقسیم می کنند:
در گروه یک، کاهش عملکرد وجود ندارد؛ در گروه دو اختلال ظرفیت عملکردی، خفیف است و همراه با مقداری درد و عدم تحرک دیده می‌شود؛ در گروه سه، ظرفیت عملکردی، فقط به تعداد کمی از کارها محدود می‌شود و در گروه چهار، بیمار به طور مداوم در بستر یا ویلچر به سر می برد.
آیا آرتریت روماتویید همیشه موجب معلولیت می‌شود؟
خیر. بیماری آرتریت روماتویید همیشه پیش رونده و تغییر شکل دهنده مفصل یا معلول کننده نیست و اکثر بیماران می‌توانند فعالیت‌های روزمره و شغل خود را ادامه دهند
