آناتومی و فیزیولوژی غده پانکراس یا لوزالمعده

آناتومی و فیزیولوژی

لوزالمعده (پانکراسی) یک عضو خلف صفاقی است (شکل 1-40) که وزن آن بین g 120-70 و طول آن تقریباً cm ۱۲-۲۰ است. سر پانکراس در داخل قوس C مانند دوازدهه قرار گرفته است و دم آن به صورت مایل از پشت معده عبور کرده و به ناف طحال می‌رسد. لوزالمعده متشکل از سلول‌های آسینوسی (acinarcells) و جزیره‌ای است. سلول‌های آسینوسی، بیش از ۹۵٪ جسم پانکراس را می‌سازند و سلول‌های جزیره‌ای (islet cells) تنها حدود 2-1% جسم پانکراس را تشکیل می دهند. چهار هورمون توسط سلول‌های جزیره‌ای ساخته می‌شود که عبارتند از انسولین، گلوکاگون، سوماتواستاتین و پلی‌پپتید پانکراسی، واحد کارکردی غدد برون‌ریز پانکراسی، آسینوس پانکراس است. این واحد متشکل از سلول‌های آسینوسی و سلول‌های پوششی مجاری می‌باشد. آنزیم‌های گوارشی پروتئولیتیک توسط ریبوزوم‌های سلول‌های آسینوسی ساخته می‌شوند، سپس به شکل واکوئل‌های متراکم درون دستگاه گلژی بسته‌بندی می‌شود و به قسمت‌های رأسی (آپیکال) سلول منتقل می‌شوند، این شکل غیرفعال آنزیم‌ها را زیموژن (zymogen) می‌گویند. واکوئل‌ها با فرآیند اگزوسیتوز از رأس سلول به درون مجرای کوچک مرکزی ترشح می‌شوند. مجراهای کوچک به هم پیوسته و ماجراهای بزرگ‌تر را می‌سازند که در آمپول واتر به درون دوازدهه تخلیه می‌شوند. آنزیم‌های غیرفعالی که درون دوازدهه ترشح می‌شوند، توسط آنتروکینازهای ترشح شده از آنتروسیت‌های روده کوچک به شکل فعال تبدیل می‌شوند. درون دوازدهه، تریپسینوژن توسط آنتروکیناز به تریپسین فعال تبدیل می‌شود، این آنزیم نقش ماشه‌چکان داشته و سایر زیموژن‌ها را به آنزیم‌های فعال تبدیل می‌کند (شکل ۴۰-۲). آنزیم‌هایی که از ابتدا به شکل فعال ترشح می‌شوند لیپاز، آمیلاز، و ریبونوکلئاز هستند. سلول‌های مجرایی (ductal) عمدتاً آب و الکترولیت‌ها را ترشح می‌کنند که باعث کاهش چسبندگی و غلظت ترشحات آسینوسی (که مملو از پروتئین هستند) شده و شیرابه‌ای که از معده به دوازدهه وارد شده را قلیایی می‌کنند تا آنزیم‌های لوزالمعده بتوانند به شکل فعال خود تبدیل شوند (pH از کمتر از 3.5 تا 4).

رشد و نمو طبیعی لوزالمعده

جوانه خلفی پانکراسی تقریباً در هفتهٔ چهارم جنینی از دوازدهه بیرون می‌زند. بعد از مدت کوتاهی جوانهٔ قدامی (ventral) پانکراس از دیورتیکولوم کبدی سر برمی‌آورد. در هفتهٔ هفتم تا هشتم جنینی، در اثر چرخش دوازدهه، دو جوانه مزبور در کنار یکدیگر قرار گرفته و مجاری اصلی آنها به هم می‌پیوندد. اگر پیوند مجراها ناقص انجام شود، مجرای ویرسونگ (Wirsung) فقط ترشحات پانکراس قدامی را از طریق آمپول اصلی زه‌کشی می‌کند و مجرای سانتورینی (Santorini) ترشحات تنهٔ پانکراسی (مشتق از جوانه خلفی) را از طریق آمپول فرعی نسبتاً باریک زه‌کشی می‌کند. این ناهنجاری شایع را لوزالمعده دو قسمتی (pancreas divisum) می‌گویند. این ناهنجاری در 10-5% جمعیت عمومی دیده می‌شود و ممکن است زمینه‌ساز پانکراتیت حاد و مزمن باشد. تصور می‌شود علت ایجاد پانکراتیت، انسداد نسبی در دریچهٔ خروجی مجرای خلفی اصلی لوزالمعده، واقع در آمپول فرعی کوچک باشد. اقدامات درمانی روی پاپیلای فرعی، مانند پاپیلوتومی (ایجاد برش) به کمک اندوسکوپی یا اسفنکتروپلاستی جراحی، ممکن است تخلیه از طریق آمپول فرعی را آسان‌تر کرده، میزان بروز یا عود پانکراتیت را کاهش دهد.