آندومتریوز چیست و چرا ایجاد می‌شود؟ علائم و نشانه‌ها و شیوه تشخیص و درمان
آندومتریوز (اندومتریوز؛ (endometriosis به معنی بیماری آندومتر) اندومتر(است.
-آندومتر ) اندومتر (بافت مفروش‌کننده مخاطی داخل رحم است که ضخیم شدگی و ساختار آن بر حسب مرحله چرخه) سیکل (قاعدگی تغییر می‌کند. در بیماری آندومتریوز، تکه‌هایی از آندومتر در سایر مناطق لگن، مانند تخمدان‌ها یافت می‌شود و به این مناطق چسبیده است. این تکه های بافتی به هورمون‌های سیکل قاعدگی پاسخ می دهند و طی روزهای قاعدگی خونریزی می‌کنند و این خون قادر به خارج شدن نیست و موجب تحریک بافت های اطراف و ایجاد درد می‌شود و سرانجام، بافت جوشگاهی) اسکار(و کیست به وجود می آورد.
-عامل مستعدکننده آندومتریوز، عدم وجود سابقه بارداری و زایمان است.
علایم آندومتریوز عبارتند از: درد در قسمت پایین شکم) این درد معمولاقبل از قاعدگی و در طول آن بسیار شدیدتر است (؛ پریودهای نامنظم؛ قاعدگی‌های سنگین) خونریزی زیاد در دورهای قاعدگی)؛ درد در هنگام نزدیکی.
علت واقعی آندومتریوز مشخص نیست ولی فرضیه‌های متعددی در این باره وجود دارد. یکی از فرضیه‌ها آن است که به دلیل خارج نشدن قطعات بافت مفروش کننده رحم (که در دوران قاعدگی ریزش کرده‌اند، از طریق مهبل، این قطعات از راه لوله‌های رحمی به لگن هدایت میشوند و خود را به اعضای موجود در لگن متصل می‌کنند. معمولاً این قطعات در حفره لگن یافت میشوند ولی به ندرت در قسمت‌های دیگر بدن مانند ریه‌ها و کلیه‌ها نیز حضور پیدا می‌کنند که ممکن است از طریق دستگاه گردش خون یا سیستم لنفاوی به این مناطق رسیده باشند.
-آندومتریوز فقط در سنین باروری ایجاد می‌شود و به ویژه در خانم‌های 30 تا 50 ساله روی می‌دهد.
-ممکن است آندومتریوز علایمی ایجاد نکند و در صورت وجود علایم شدید، این علایم الزاماً نشانه شدت بیماری نیستند و برعکس، ممکن است خانمی که مبتلا به اندومتریوز شدید است علایمی نداشته باشد یا به ناراحتی کمی دچار باشد. بیماری در اکثر موارد خفیف است و موجب ناباروری نمی‌شود. اعضای شکمی بیش از سایر قسمت‌ها گرفتار میشوند. شایع ترین اعضایی که آندومتریوز آنها را مبتلا می‌کند عبارتند از: تخمدان‌ها، لوله های رحمی (لوله های فالوپ)، ایلئوم (قسمت تحتانی روده باریک)، روده بزرگ، رکتوم (راست روده)، آپاندیس و مثانه
-علایم آندومتریوز برحسب عضو مبتلا متفاوت است. گاهی محتویات یک کیست تشکیل شده از خون در اثر پاره شدن، نشت می‌کند و باعث ایجاد درد شدید می‌شود. به ندرت در صورت ابتلای مثانه یا رکتوم، خون در ادرار یا مدفوع یافت می‌شود. آندومتریوز ممکن است مشکلات باروری نیز ایجاد نماید.
-آندومتریوز، اغلب طی دوران بارداری و یا حوالی یائسگی برطرف می‌شود. در زنانی که تاکنون بچه دار نشده اند خطر بروز آندومتریوز بیشتر است که احتمالاً علت آن، عدم ایجاد تغییرات هورمونی دوران بارداری است.
درمانهای مرسوم:
پس از تشخیص بیماری به وسیله پزشک و براساس علایم، معاینه، لاپاروسکوپی (مشاهده داخل شکم از طریق وارد کردن لوله مجهز به دوربین مخصوص، از راه برش کوچکی که تحت بیهوشی عمومی بر روی دیواره شکم ایجاد می‌کنند)، درمان آغاز می‌شود. چنان‌چه آندومتریوز به طور اتفاقی در جریان انجام آزمایش‌ها یا جراحی به عمل آمده برای تشخیص یا درمان بیماری دیگر تشخیص داده شده است و در بیمار، علایمی از آندومتریوز وجود ندارد، لازم نیست تحت درمان قرار گیرد.
-در موارد دیگر باید بیماری را با دارو یا جراحی‌درمان نمود. معمولاً با قطع داروها، آندومتریوز عود می‌کند. همچنین در صورت وجود ناباروری ناشی از آندومتریوز، معمولاً درمان دارویی موجب درمان آن نمی‌شود.
-از قرص های ضد بارداری ترکیبی خوراکی برای درمان آندومتریوز استفاده می شود زیرا این قرص ها شرایطی مشابه حاملگی ایجاد می‌کنند. در سایر موارد، می توان از پروژسترون تنها (مانند مدروکسی پروژسترون) استفاده کرد.
-داروی دانازول (danazol) گزینه درمانی دیگر آندومتریوز است. این دارو آثاری مشابه هورمون تستوسترون (یعنی آثار آندروژنی) دارد و نیز آثار استروژنها را خنثی می‌کند. در طول مصرف دانازول باید از داروی ضد بارداری استفاده کرد زیرا دانازول در جنین آثار سوء ایجاد می‌کند.
-از داروهای آنالوگ هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) می‌توان برای درمان آندومتریوز استفاده کرد. این داروها، اثر هورمون های محرک غده هیپوفیز (غده کوچک واقع در قاعده مغز) را تقلید می‌کنند و در نتیجه، موجب آزاد شدن هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینیزه‌کننده (LH) میشوند FSH و LH همراه با استروژنها و پروژسترون موجب تنظیم سیکل قاعدگی میشوند. داروهای مزبور از تولید استروژنها به وسیله تخمدان جلوگیری به عمل می‌آورند و وضعیتی شبیه به یائسگی ایجاد می‌کنند.
-داروی دیگری که در درمان آندومتریوز به کار می‌رود، gestrinone نام دارد. این دارو نیز بر غده هیپوفیز اثر می‌کند. داروی مزبور چنان‌چه همراه با دانازول مصرف شود اثر آندروژنی (مردزایی) دارد و در نتیجه می‌تواند موجب بروز آکنه، گرگرفتگی، احتباس مایعات و پرمویی در تمام بدن شود. در صورت مناسب بودن انجام جراحی، از لیزر درمانی یا دیاترمی (حرارت درمانی) در حین لاپاروسکوپی، به منظور از بین بردن تکه‌های بافت آندومتر استفاده می‌شود و یا می‌توان چسبندگی‌ها (بافت‌های فیبری تشکیل شده بین بافت ها و اعضا، در اثر التهاب) را برید و کیست‌ها را خارج نمود. این روش‌های جراحی موجب بهبود طولانی مدت‌تری نسبت به درمان دارویی می شوند و همچنین ممکن است ناباروری را برطرف کنند.
گاهی در دردهای بسیار شدید و در مواردی که تمایل به باردار شدن وجود ندارد، رحم، تخمدان ها، و لوله‌های تخمدانی با عمل جراحی بیرون آورده می‌شود و در نتیجه، یائسگی پیش از موعد روی می‌دهد.
احتیاط:
- داروهای مورد استفاده در آندومتریوز می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند. در این باره با پزشک مشورت نمایید.
درمان تغذیه‌ای:
- بعضی شواهد حکایت از آن دارند که آندومتریوز با ازدیاد حساسیت به هورمون زنانه استروژن در ارتباط است. بهبود عملکرد کبد می تواند از طریق افزایش تجزیه هورمون استروژن در کبد به کاهش مقدار آن کمک کند. مصرف غذاهایا مکمل های غذایی حاوی روغن ماهی به بهبود آندومتریوز کمک می‌کند. روغن ماهی (اسیدهای چرب امگا ۔ ۳)، تولید موادی موسوم به ایکوزانویید که موجب کاهش التهاب و درد ناشی از آندومتریوز میشوند را افزایش می‌دهد.
احتیاط:
- قبل از مصرف مکمل‌های روغن ماهی همراه با داروهای ضد انعقاد، مانند وارفارین با پزشک مشورت نمایید.
هومیوپاتی:
و از داروهایی مانند
- Lachesis
- Nux vomica,
- Graphites
- )Oophorinum که از بافت تخمدان سالم به دست می‌آید (
Pulsatilla. Sepia و گوگرد و برای درمان هومیوپاتیک آندومتریوز استفاده شده‌است. این کار باید به وسیله متخصص هومیوپاتی انجام شود.
گیاه درمانی غربی:
- علت اولیه آندومتریوز هرچه باشد، استروژن موجب تشدید آن می‌شود. هدف گیاه درمانی غربی، کاهش مقدار استروژن بدن و تنظیم تولید این هورمون است. کبد، استروژن را به ماده‌ای موسوم به استریول» تبدیل می‌کند که فرمی از استروژن است که موجب تکثیر بافت اندومتریوز نمی‌شود. به این دلیل، بهبود عملکرد کبد می‌تواند در درمان آندومتریوز نقش داشته باشد. با بهبود عملکرد کبد و در نتیجه، با افزایش نسبت استریول به استروژن، رشد بافت آندومتر محدود می‌شود که این مساله باعث کاهش علایم آندومتریوز (و نه قطع کامل آن) خواهد شد.
- مهم‌ترین گیاهان مورد استفاده در درمان آندومتریوز عبارتند از:
Vitex agnus – castus,Taraxacum officinale
) گل قاصدک یا کاستی زرد(، Dioscorea villosea, Silibum marianum, Arcticum lappa
احتیاط:
گیاه درمانی باید تحت نظر متخصص این رشته انجام شود.
گیاه درمانی چینی:
براساس طب سنتی کشور چین، مکانیسم ایجاد کنده آندومتریوز، «توقف یا کاهش جریان خون» است و بنابراین، درمان آن با برطرف نمودن مانع و به جریان انداختن خون صورت میگیرد و برای این کار از گیاه درمانی چینی و طب سوزنی استفاده می‌شود.
گیاهانی که بیش از همه برای برطرف نمودن توقف جریان خون به کار می‌روند عبارتند از: ریشه گل صد تومنی قرمز Dan Shen, Tao, (red peony) Ren ) دانه پرسیکا(، Hong Hua، و San Leng
طب سوزنی:
- طب سوزنی به طور گسترده برای درمان دردهای لگنی، از جمله، درد ناشی از آندومتریوز مورد استفاده قرار میگیرد. معمولاً برای انجام طب سوزنی باید تشخیص براساس طب سنتی چین صورت گرفته باشد. در یک یا دو سری مطالعه به عمل آمده، موثر بودن طب سوزنی در کنترل درد آندومتریوز ذکر شده است. تجارب بالینی بسیاری از متخصصان طب سوزنی حاکی از آن است که طب سوزنی در درمان این بیماری بسیار موثر واقع می شود.
درمان با استفاده از کار برروی بدن:
در تعداد قابل ملاحظه ای از خانم های مبتلا به درد لگنی مزمن، وجود نقاط برانگیزاننده درد در عضلات قسمت تحتانی شکم لگن، نزدیک به بافت جوشگاهی ناشی از برش جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی)، یا بافت جوشگاهی حاصل از چسبندگی‌های آندومتر دیده می‌شود. این نقاط برانگیزاننده می‌توانند موجب بروز درد شوند.
نقاط مزبور را می‌توان با استفاده از طب سوزنی، یا در بعضی موارد با وارد آوردن فشار به وسیله دست و با روش های کشش (که به وسیله متخصصان استئوپاتی یا ماساژدرمانی و بعضی از فیزیوتراپیست‌ها و متخصصان کایروپراکتیک انجام می‌شود) غیر فعال نمود. از ماساژ بافت‌های تحت کشش به وسیله خود بیمار نیز می‌توان به عنون درمان کمکی استفاده کرد.
روان درمانی:
- گزارش‌های مقدماتی حکایت از آن دارد که گروه درمانی می‌تواند به روبه رو شدن زنان مبتلا به آندومتریوز با مشکلات روانی و عاطفی مرتبط با این بیماری (از جمله افسردگی و اضطراب) کمک کند.
وضعیت آندومتریوز در زنان باردار چه تغییری پیدا می‌کند؟
چنان چه خانمی مبتلا به مراحل ابتدایی آندومتریوز باشد به او توصیه می‌شود هرچه زودتر باردار شود. با گذشت زمان، باردار شدن دشوارتر خواهد شد. در دوران بارداری، به دلیل چروکیده شدن بافت‌های آندومتر، علایم آندومتریوز برطرف می‌شود. آندومتریوز، احتمال ایجاد حاملگی خارج رحمی (حاملگی نابجا) را افزایش می‌دهد.
