برونشیت و آمفیزم چه بیماری‌های تنفسی هستند و چطور درمان می‌شوند؟
برونشیت – التهاب برونش) مزمن و آمفیزم – emphyserna) به معنی اتساع آلوئول‌های ریوی – در قسمت پایانی برونشیول‌ها انتهایی) و تخریب دیواره آنها، بخشی از بیماری انسدادی مزمن ریه – COPD) را تشکیل می‌دهند که موجب محدودیت جریان هوای ریه می‌شود و معمولاً این محدودیت به طور کامل قابل بازگشت نیست.
– برونشیت مزمن، نوعی اختلال ریوی است که با سرفه مزمن توام با خلط مشخص می‌شود و آمفیزم، وضعیتی آناتومیک است که تخریب و بزرگ شدگی آلوئول‌های ریه را به همراه دارد.
– بیماری انسدادی مزمن ریه – chronic obstructive pulmonary disease;COPD) چهارمین عامل مرگ در دنیا است و بیش از ۱۶ میلیون نفر در ایالات متحده مبتلا به آن هستند و به نظر می‌رسد تا سال ۲۰۲۰ به سومین عامل مرگ در سراسر جهان تبدیل شود.
– عوامل خطر بروز برونشیت مزمن و آسم عبارتند از: استعمال دخانیات، محرک‌های خارجی – شامل متاکولین و هیستامین که موجب افزایش واکنش راه‌های هوایی می‌شوند)، عفونت‌های تنفسی، محرک‌های شغلی – تماس با گرد و غبارهای محیط کار مانند معدن زغال سنگ و معدن طلا و ذرات غبار پنبه)، آلودگی هوا، استنشاق دود سیگار افراد سیگاری به وسیله اشخاص غیر سیگاری.
– سه نشانه شایع بیماری انسدادی مزمن ریه عبارتند از سرفه، خلط و تنگی نفس کوششی – ایجاد تنگی نفس در هنگام فعالیت). بسیاری از بیماران قبل از مراجعه به پزشک به مدت چند ماه یا چند سال دچار این علایم هستند.
اثر استعمال دخانیات بر عملکرد ریه، به میزان تماس با دود، مدت زمان استعمال دخانیات و عملکرد ریوی پایه در فرد معتاد به استعمال دخانیات بستگی دارد. اکثر موارد بیماری مزمن انسدادی ریه به سیگار کشیدن نسبت داده می‌شود.
– برونشیت مزمن با التهاب و ضخیم شدگی پوشش داخلی نایژه‌ها همراه است و موجب تنگ شدگی مجاری هوا و در نتیجه، حملات سرفه و تنگی نفس می‌شود.
– برونشیت مزمن به وجود سرفه و خلط – حداقل به مقدار ۲ قاشق سوپخوری) در اکثر روزها، به مدت حداقل سه ماه متوالی و حداقل در دوسال متوالی، در غیاب سایر بیماری‌های ریوی – مانند برونشکتازی) گفته می‌شود.
– آمفیزم به صورت بزرگی مجاری تنفسی انتهایی، همراه با تخریب آلوئول، بدون وجود فیبروز تعریف می‌شود. التهاب ناشی از آمفیزم به دیواره آلوئول‌ها – حبابچه‌های ریوی) صدمه می‌زند و در نتیجه، خاصیت ارتجاعی آنها را از بین می‌برد و موجب پارگی آنها می‌شود. پاره شدن چند آلوئول مجاور، یک فضای بزرگ ایجاد می‌کند. این فضاهای بزرگ به تدریج با هم یکی می‌شوند و یک حفره بزرگ‌تر به وجود می‌آورند. فشار داخل مجاری کوچک هوا – یعنی نایژک‌ها) که به آلوئول‌ها متصل‌اند کاهش می‌یابد و در نتیجه، مجاری هوایی مزبور بر روی هم می‌خوابند و موجب انسداد جریان خروج هوا از ریه می‌شوند و هوا در ریه ها به دام می‌افتد و نمی‌تواند با عمل بازدم خارج شود و فرد دچار تنگی نفس می‌شود. تلاش برای بیرون راندن هوا از ریه‌ها در طول بازدم موجب خستگی و ناتوانی بیمار می‌شود و انتقال اکسیژن و دی‌اکسیدکربن با اختلال مواجه خواهد شد.
معمولاً آمفیزم تا وقتی کاملاً پیشرفت نکرده علایمی ایجاد نمی‌کند و وقتی کاملاً پیشرفت کرد موجب تنگی نفس کوششی می‌شود.
– امروزه میزان ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه در مردان و زنان تقریباً مساوی است.
توجه
احتمال بروز بیماری انسدادی مزمن ریه در افراد سیگاری یک در چهار یا یک در شش است.
درمان‌های مرسوم
– پس از تشخیص بیماری به وسیله پزشک با انجام رادیوگرافی قفسه سینه، CT اسکن ریه، اسپیرومتری – آزمایش عملکرد ریه، یعنی اندازه‌گیری مقدار هوایی که بیمار می‌تواند با عمل دم وارد ریه‌ها کند و سرعتی که هوا را از ریه‌ها خارج می‌نماید)، و آنالیز گازهای خون سرخرگی، اکسیژن سنجی ضربانی – پالس اکسیمتری با تعیین مقدار اکسیژن خون با استفاده از وسیله کوچکی که به سر انگشت متصل می‌شود)، و آزمایش خلط، درمان آغاز می‌شود.
توجه
بیماری انسدادی مزمن ریه بسیار خطرناک و جدی است و می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود.
– تنها قطع استعمال دخانیات، اکسیژن‌درمانی در بیماران مبتلا به کمبود اکسیژن خون – هیپوکسمی) مزمن و جراحی به منظور کاهش حجم ریه در بیماران انتخابی مبتلا به آمفیزم بر وضعیت افراد مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه تأثیر مثبت دارد. امروزه تصور می‌شود استفاده از کورتون استنشاقی ممکن است احتمال مرگ – ولی نه اختلال عملکرد ریه) این بیماران را کاهش دهد اگرچه هنوز این موضوع به طور قطعی به اثبات نرسیده است.
– به طور معمول از داروهای گشاد کننده برونش برای درمان علامتی بیماری مزمن انسدادی ریه استفاده می‌شود. انواع استنشاقی این داروها به دلیل داشتن عوارض کمتر ترجیح دارد.
– داروهای آنتی کلینرژیک مانند – ایپراتوبیوم بروماید) نشانه‌های بیماری را کاهش می‌دهند ولی تأثیری بر عملکرد ریه ندارند.
– داروهای آگونیست بتا، از جمله سالمِترول استنشاقی – که اثر دراز مدت دارد) موجب کاهش علایم بیماری می‌شوند.
– مصرف کورتون خوراکی به طور مزمن به دلیل عوارض زیاد توصیه نمی‌شود.
– تئوفیلین موجب می‌شود میزان جریان هوای بازدمی و ظرفیت حیاتی ریه تا حدودی بهبود یابد،
-اکسیژن، تنها درمان کاهش دهنده میزان موارد مرگ ناشی از بیماری انسدادی مزمن ریه است.
توجه
باید به افراد مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه به طور سالیانه، واکسن آنفلوآنزا تزریق شود. تزریق واکسن چند ظرفیتی پنومونی – ذات الریه) نیز توصیه می‌شود.
– عمل جراحی کاهش حجم ریه در بیماران مبتلا به آمفیزم از دهه ۱۹۵۰ با موفقیت‌هایی روبه‌رو شد و از دهه ۱۹۹۰ دوباره مورد استفاده قرار گرفت. این عمل جراحی از طریق باز کردن استخوان جناغ سینه در خط وسط و یا با استفاده از توراکوسکویی انجام می‌شود و طی آن مناطقی از ریه که دچار آمفیزم شده و در استرس جراح قرار دارد خارج می‌شود.
– بیماری انسدادی مزمن ریه اولین و مهم‌ترین موردی است که برای درمان آن از پیوند ریه استفاده می‌شود. این عمل جراحی نباید در افراد بالای ۶۵ سال انجام شود.
بهداشت محیط
– ممنوع کردن استعمال دخانیات به وسیله سایر افراد، در محیط کار و نیز در منزل
– استفاده از دستگاه تهویه دارای فیلتر در منزل و محل کار
– شستشوی دست‌ها به ویژه قبل از خوردن غذا یا دارو
– تعویض فیلترهای دستگاه تهویه منازل و محل کار بر اساس دستورالعمل‌های کارخانه سازندهٔ آنها
– بستن پنجره‌های منزل و محیط کار در زمان آلوده بودن هوای بیرون
– نگه داشتن سطح رطوبت منزل در حد ۴۰ تا ۵۰ درصد و جلوگیری از رشد کپک و باکتری در اطراف وسایل و دستگاه‌های رطوبت‌زا و لوله‌های دارای نشت آب
– واکسیناسیون سالیانه بر ضد آنفلوآنزا و پنومونی – ذات الریه) با تجویز پزشک
– عدم استفاده از محلول‌های پاک کننده شیمیایی و اسپری‌های محرک
ورزش و تنفس دیافراگمی
استفاده از برنامه ورزشی هوازی، مانند پیاده‌روی یا دوچرخه سواری می‌تواند به عملکرد ریه کمک کند. همچنین تمرین تنفس دیافراگمی مفید واقع می‌شود. برای این کار باید بیمار به پشت دراز بکشد و سر و زانوهایش را روی دو بالش قرار دهد و سپس به طور منظم و آرام هوا را به ریه‌ها وارد و از آنها خارج نماید و در همین حال بدن خود را شل کند. سپس بیمار باید سر انگشت‌های یک یا هر دو دست را کاملا در زیر قاعدهٔ قفسه سینه، بر روی شکم خود قرار دهد و بالا آمدن ریه‌ها را حس کند. در مرحله بعد باید بیمار همزمان با ورود هوا به ریه ها، شکم خود را به دست‌ها بچسباند تا اطمینان پیدا کند که با ورود هوا به ریه‌ها تا ۳ شماره، قفسه سینه‌اش بی حرکت می‌ماند. سپس بیمار لب‌های خود را جمع می‌کند تا به افزایش میزان هوای بازدمی خود کمک نماید و همزمان با بازدم به آرامی تا ۶ شماره می‌شمارد. هنگامی که بیمار توانست در یک جلسه و بدون خستگی، ۱۰ تا ۱۵ نفس متوالی به روش مزبور بکشد می‌تواند این تمرین را در وضعیت خوابیده به هر پهلو و به تدریج در حالت نشسته بر روی صندلی و نیز در هنگام راه رفتن و سرانجام در زمان بالا رفتن از پله‌ها نیز انجام دهد.
درمان‌های روان‌تنی
– دوز کم داروهای ضد اضطراب ممکن است اضطراب فرد مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه را کاهش دهد. از جمله داروهای ضد اضطراب می‌توان به بوسپیرون و نیز داروهای مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین – مثل فلوکستین) اشاره کرد. تمام این داروها باید حتما با تجویز پزشک مورد مصرف قرار بگیرند
احتیاط
بعضی از داروهای مهار کننده بازجذب سروتونین، زمان دفع داروی تئوفیلین را افزایش می‌دهند و مصرف توام آنها باید حتماً با نظر پزشک صورت گیرد.
توان‌بخشی ریوی
– توان‌بخشی ریوی از سوی انجمن قفسه سینه ایالت متحده، به صورت برنامه‌ای با همکاری متخصصان چند رشته، به منظور مراقبت از افراد مبتلا به اختلالات مزمن ریوی طراحی و پیشنهاد شده است.
توان بخشی ریوی، تنگی نفس و تحمل بیمار نسبت به فعالیت بدنی و ورزش را بهبود می‌بخشد و کیفیت زندگی بیمار را بهتر می کند و تعداد دفعات تشدید بیماری را در مبتلایان به بیماری مزمن انسدادی ریه کاهش می دهد.
درمان جایگزین کننده تیکوتین در افراد مبتلا به بیماری انسداد مزمن ریه چگونه انجام می‌شود؟
این درمان هنگامی به خوبی مؤثر واقع می‌شود که با برنامه‌های رسمی ترک دخانیات که با نظارت و پیگیری کامل پزشکی انجام می‌شود صورت گیرد. برای درمان جایگزین نیکوتین می‌توان از آدامس‌های نیکوتین دار، برچسب‌های پوستی نیکوتین، افشانه بینی نیکوتین، افشانهٔ استنشاقی نیکوتیم، لوزها – قرص‌های مکیدنی) نیکوتین و بوپروپیون هیدروکلراید پیوسته‌رهش استفاده کرد. – مصرف این دارو یک هفته قبل از قطع استعمال دخانیات شروع می‌شود.
عوارض جانبی درمان با نیکوتین عبارتند از: سردرد، کابوس شبانه، بی‌خوابی، تاری دید، تهوع
در صورت وجود بیماری‌های قلبی عروقی مهم و حساسیت به نیکوتین و نیز در زنان باردار و شیرده نباید از درمان جایگزین کنندهٔ نیکوتین استفاده کرد.
