دژنراسیون لکه زرد چه مشکلات بینایی ایجاد می‌کند و چطور باید درمان شود؟
– دژنراسیون – degeneration به معنی تغییر فیزیکی سلول، بافت یا هر ساختار سازمان یافته، به ساختاری بدون سازمان و تبدیل آن از حالت عالی به حالت پست‌تر است. هنگامی که لکه زرد – ماکولای شبکیه چشم دچار دژنراسیون می‌شود، دید مرکزی و دید جزئیات به طور پیشرونده از بین می‌رود. افراد مبتلا به دژنراسیون لکه زرد – degeneration macular) دچار اختلال فزاینده در مطالعه و تشخیص صورت سایر افراد می‌شوند.
– معمولاً هر دو چشم مبتلا می‌شوند.
– دژنراسیون ماکولا از دو نوع خشک و مرطوب تشکیل می‌شود. نوع خشک بسیار شایع‌تر است ولی در نوع مرطوب، احتمال اختلال شدید بینایی بیشتر است.
– هر دو نوع دژنراسیون لکه زرد در خانم‌ه شایع تراند و بیماری در بالای ۷۰ سالگی شیوع بیشتری دارد و ممکن است چند نفر از افراد فامیل به آن مبتلا باشند.
– لکه زرد، لکه‌ای بیضی شکل و زرد رنگ است که در فاصله حدود ۳ میلی‌متر از عصب بینایی قرار دارد و دارای یک حفره و بدون عروق است. حفره مرکزی لکه زرد فقط حاوی مخروط‌های شبکیه‌ای است. هنگامی که تصویری به طور مستقیم بر حفره مرکزی لکه زرد متمرکز شود، بهترین حدت – تیزی) بینایی حاصل می‌شود. آسیب سلول‌های حساس به نور واقع در لکه زرد، نخستین مرحله دژنراسیون خشک و یا مرطوب ماکولا را تشکیل می‌دهد.
– در هر دو نوع دژنراسیون لکه زرد، دید مرکزی پیشرونده بدتر می‌شود و بیمار به سختی می‌تواند مطالعه کند، تلویزیون ببیند و صورت افراد را تشخیص دهد و این مشکل به تدریج بدتر می‌شود.
– به هم ریختگی تصاویر، به عنوان مثال، مواج به نظر رسیدن خطوط مستقیم جدول متقاطع یا پازل در دژنراسیون لکه زرد ایجاد می‌شود.
– در دژنراسیون نوع خشک، سلول‌های حساس به نور، به شکل لکه‌ای می‌میرند و دید مرکزی، به صورت لکه‌ای کاهش پیدا می‌کند. دژنراسیون نوع خشک به آهستگی، طی مدت ۵ تا ۱۰ سال ایجاد می‌شود و حدود ۸۵% دژنراسیون ماکولا را تشکیل می‌دهد.
– در دژنراسیون نوع مرطوب، رگ‌های خونی سلول‌های پشتیبان آسیب دیده می‌شکنند و در زیر لکه زرد رشد می‌کنند و در نتیجه، خون‌ریزی یا نشت مایع در این محل روی می‌دهد. اختلال مزبور سرانجام موجب ایجاد بافت جوشگاهی – اِسکار) در سلول‌های لکه زرد می‌شود. نوع مرطوب با سرعت بیشتری – یعنی طی مدت چند هفته یا چند ماه) ایجاد می‌شود.
– عوامل مستعدکننده دژنراسیون لکه زرد عبارتند از: افزایش سن، بالا بودن کلسترول خون، سیگار کشیدن، تماس بیش از حد شبکیه با نور آفتاب، کاهش تراکم رنگدانه‌ای لکه زرد ناشی از کمبود مصرف کاروتنوئیدها – به ویژه لوتئین و زیاگزانتین)، پایین بودن مقدار روی یا ویتامین E بدن و عوامل ژنتیکی.
– تخریب رادیکال‌های آزاد. عامل برانگیزاننده دژنراسیون لکه زرد شناخته شده است.
- دژنراسیون لکه زرد هرگز موجب نابینایی کامل نمی‌شود زیرا دید محیطی چشم‌ها را از بین نمی‌برد.
در دژنراسیون لکه زرد، دید مرکزی از بین می‌رود ولی دید محیطی باقی می‌ماند.
فرد مبتلا به دژنراسیون لکه زرد چگونه می‌تواند به بهبود خود کمک کند؟
- با مطالعه در نور مناسب
– با استفاده از ذره‌بین‌های مخصوص دارای بزرگنمایی کم و یا مینی تلسکوپ‌های مخصوصی که به وسیله چشم پزشک تجویز می‌شود
توجه
اگر به طور ناگهانی دچار کاهش دید شده‌اید و یا بینایی شما به شکل ناگهانی مغشوش یا ضعیف شده است فوراً به چشم پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است این علایم، نشان دهنده ایجاد دژنراسیون مرطوب لکه زرد باشد.
درمان‌های مرسوم
– پس از تشخیص بیماری به وسیله چشم پزشک و با استفاده از آزمایش بینایی و مشاهده شبکیه با دستگاه مخصوصی به نام افتالموسکوپ، و نیز با آنژیوگرافی فلوئورسئین که رگ‌های خونی غیرطبیعی شبکیه را کنترل می‌کند و در نتیجه، می‌توان با آن، نوع مرطوب دژنراسیون لکه زرد را با تهیه تصاویر مخصوص از چشم، در هنگام عبور فلوئورسئین از عروق چشم تشخیص داد، درمان آغاز می‌شود.
- در صورت وجود دژنراسیون مرطوب از لیزر درمانی نوع مرسوم و با نوع فتودینامیک استفاده می‌شود. با هر دو نوع درمان مزبور، رگ‌های خونی ممکن است دوباره شروع به رشد کنند و در این صورت باید لیزر درمانی را تکرار کرد. باید دانست که لیزر درمانی باعث کمتر شدن کاهش دید می‌شود ولی معمولاً دید بیمار را بهتر نمی‌کند.
- انجام عمل جراحی قرار دادن دوباره لکه زرد در نوع مرطوب و در دست بررسی است و تنها درمانی است که می‌تواند موجب بهبود قابل ملاحظه بینایی شود. در این عمل جراحی، شبکیه از جای خود برداشته و چرخانده می‌شود و در محلی قرار داده می‌شود که لکه زرد در ناحیه دارای سلول‌های پشتیبان سالم قرار بگیرد. علاوه بر این عضلات حرکت دهنده چشم به نحوی تنظیم می‌شوند که تغییر محل شبکیه امکان پذیر شود.
– رادیوتراپی در بعضی افراد مبتلا به دژنراسیون نوع مرطوب مؤثر واقع می‌شود.
درمان تغذیه‌ای
– مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها خطر بروز دژنراسیون لکه زرد مرتبط با سن را کاهش می‌دهد.
– مصرف روی نیز خطر بروز دژنراسیون لکه زرد را کاهش می‌دهد و در مصرف توام آن با
آنتی‌اکسیدان‌ها میزان این کاهش بیشتر می‌شود.
احتیاط
قبل از مصرف توام روی و آنتی‌بیوتیک‌ها با پزشک مشورت کنید.
- کاروتنوئیدهایی مانند لوتئین و زیگزانتین می‌توانند موجب محافظت در برابر ردژنراسیون لکه زرد شوند. علاوه بر این، لوتین و زیگزانتین نور آبی را جذب می‌کنند و از این طریق نیز سلول‌های بینایی را در برابر این نور، که زیان‌بخش‌ترین جزء از طیف نور قابل مشاهده است محافظت می‌کنند. زیگزانتین در نقطه زرد واقع در پشت رتین که مسئول دید جزئیات ظریف است به طور اختصاصی متراکم می‌شود. لوتئین و زیگزانتین آنتی‌اکسیدان‌های مهم محلول در چربی هستند که همراه با چربی‌های رژیم غذایی جذب می‌شوند. بنابراین مکمل‌های حاوی آنها باید همراه با غذای حاوی چربی مصرف شود. منابع غنی لوتئین عبارتند از: اسفناج، کلم‌پیج، تره‌فرنگی، نخودفرنگی، زرده تخم مرغ، کیوی، کدو حلوایی، کلم بروکسل و فلفل سبز.
زیگزانتین در انبه، پرتقال، فلفل قرمز، ذرت شیرین، شلیل، میوه پاپایا، کدو حلوایی و خربزه به مقدار زیاد یافت می‌شود. مقدار روزانه توصیه شده لوتئین و زیاگزانتین ۶ میلی‌گرم از هر کدام است.
– خوردن اسفناج در دژنراسیون لکه زرد مفید است.
- خوردن ماهی موجب پیشگیری از دژنراسیون لکه زرد می‌شود که علت آن، احتمالاً وجود اسیدهای چرب امگا -۳ است. در یک مورد مطالعه به عمل آمده در سال ۲۰۰۱ نشان داده شد که خوردن ۴ تکه ماهی در هفته با ۳۵% کاهش خطر بروز دژنراسیون لکه زرد در مقایسه با خوردن هفته‌ای 3 تکه ماهی یا کمتر همراه است.
خوردن یک تکه ماهی سالمون، ماکرل، ساردین، کیلکا یا قزل آلا، ۴ بار در هفته برای پیشگیری از دژنراسیون لکه زرد مفید است.
احتیاط
پیش از مصرف توام ماهی چرب، ویتامین E یا ویتامین C با داروی وارفارین، با پزشک مشورت نمایید.
گیاه‌درمانی‌غربی
– استفاده دراز مدت از طب گیاهی می‌تواند به حفظ سلامتی چشم و بینایی آن کمک کند. آنتی اکسیدان‌های آنتوسیانین از توانایی قابل ملاحظه‌ای در پیشگیری با کاهش سرعت دژنراسیون لکه زرد برخوردار هستند. عصاره گیاه قره قاط – Bilberry) که نوعی زغال اخته گرد است، مقدار زیادی آنتوسیانوزید دارد و احتمال بازسازی رنگدانه‌های حساس به نور موجود در شبکیه را افزایش و بینایی شب را بهبود می‌بخشد و تخریب شبکیه را در افراد مبتلا به دیابت کاهش می‌دهد. میوه انگور فرنگی، عصاره دانه انگور و عصاره پوست درخت کاج نیز حاوی آنتوسیانوزید است و موجب کمک به کاهش یا پیشگیری دژنراسیون لکه زرد می‌شود.
– عصاره گنیکوبیلوبا، وضوح و دامنه دید افراد مبتلا به دژنراسیون لکه زرد را بهود می‌بخشد و چنان‌چه همراه با عصاره گیاه قره قاط مصرف شود اثرش افزایش می‌یابد.
احتیاط
چنان‌چه می‌خواهید از داروی گیاهی استفاده کنید، به ویژه در صورتی که در حال استفاده از دارو – های) دیگر هستید ابتدا با متخصص گیاه‌درمانی مشورت نمایید.
بهداشت محیط
– احتمال نابینا شدن افراد سیگاری درسنین بالا ۴ برابر بیشتر از غیرسیگاری‌ها است. به نظر می‌رسد استعمال دخانیات مقدار رنگدانه لازم برای دید واضح را که در لکه زرد وجود دارد کاهش می‌دهد.
– آیا ترک سیگار از خطر بروز دژنراسیون لکه زرد می‌کاهد؟
– تحقیقات به عمل آمده در دانشگاه منچستر نشان داده است که ترک سیگار موجب کاهش خطر بروز دژنراسیون لکه زرد در سنین بالا می‌شود و نیز آثار دراز مدت لیزردرمانی را در این بیماری افرایش می‌دهد.
